Tahkimde Delil Sunma
Tahkim, ticari hayatın ve uluslararası uyuşmazlıkların çözümünde giderek daha fazla tercih edilen bir yöntemdir. Taraflar, devlet mahkemeleri yerine seçtikleri hakem veya hakem heyeti önünde uyuşmazlıklarını çözme yoluna gitmektedir. Ancak tahkimin en kritik aşamalarından biri, delillerin sunulması ve değerlendirilmesidir.
Deliller, tarafların iddialarını ve savunmalarını destekleyen araçlardır. Tahkimde delil rejimi, devlet mahkemelerine kıyasla daha esnek ve taraf iradesine dayalıdır. Bu makalede tahkimde delillerin hukuki dayanakları, türleri, sunulma usulleri, hakem heyetinin rolü, uluslararası uygulamalar, Yargıtay kararları ve pratik öneriler ayrıntılı olarak incelenecektir.
Tahkimde Delillerin Hukuki Dayanakları
-
HMK (6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu)
-
İç tahkim hükümleri (m.407–444) delil sunumuna ilişkin çerçeve oluşturur.
-
Hakem heyeti, tarafların eşitliğini gözetmek zorundadır (m.423).
-
4686 sayılı Uluslararası Tahkim Kanunu
-
Yabancı unsurlu tahkim yargılamalarında uygulanır.
-
Tarafların delil sunma haklarını güvence altına alır.
-
New York Sözleşmesi (1958)
-
Yabancı hakem kararlarının tanınması ve tenfizinde delil rejimi önemlidir.
-
ICC, ISTAC, LCIA Tahkim Kuralları
-
Uluslararası tahkim merkezleri, delil sunumuna ilişkin özel düzenlemelere sahiptir.
-
IBA Delil Kuralları (International Bar Association)
-
Uluslararası tahkimde delillerin kabulünde sıkça başvurulan soft law niteliğinde kurallardır.
Tahkimde Delillerin Özellikleri
-
Esneklik: Katı HMK kuralları uygulanmaz, taraflar delil konusunda özgürdür.
-
Gizlilik: Deliller gizli dosyada korunur.
-
Taraf Eşitliği: Delil sunma hakkı her iki tarafa da tanınır.
-
Hakem Takdiri: Delillerin değerlendirilmesinde geniş takdir yetkisi hakemlere aittir.
Tahkimde Delil Türleri
1. Yazılı Deliller
-
Sözleşmeler, ek protokoller
-
Faturalar, irsaliyeler, dekontlar
-
E-postalar, ticari yazışmalar
-
Noter belgeleri
-
Resmi kayıtlar
2. Tanık Beyanları
-
Çalışanlar, yöneticiler, üçüncü kişiler tanık olabilir.
-
Tanık beyanları yazılı veya sözlü alınabilir.
3. Bilirkişi ve Uzman Raporları
-
Teknik uyuşmazlıklarda (inşaat, enerji, denizcilik, sigorta) bilirkişi raporları kullanılır.
-
Taraflar kendi uzman görüşlerini de sunabilir.
4. Elektronik Deliller
-
E-postalar, mesaj kayıtları, dijital veri tabanları
-
E-imzalı belgeler
-
Blok zinciri (blockchain) kayıtları
5. Görsel ve Fiziksel Deliller
-
Fotoğraflar, videolar
-
Ürün numuneleri, teknik cihazlar
Tahkimde Delil Sunum Usulü
-
Dilekçeler Aşaması
-
Davacı, dilekçesinde dayandığı delilleri listeler.
-
Davalı cevap dilekçesinde karşı delillerini sunar.
-
Delil Listesi
-
Taraflar, mahkemelerde olduğu gibi delil listesi hazırlar.
-
Tahkim kuralları, delillerin belirli tarihe kadar sunulmasını zorunlu kılar.
-
Hakem Heyetinin Müdahalesi
-
Hakem heyeti, delil toplanmasına karar verebilir.
-
Eksik deliller için taraflardan ek bilgi talep edebilir.
-
Tanık Dinlenmesi
-
Tanıklar yazılı beyan verebilir.
-
Hakem heyeti gerekli görürse duruşmada tanığı sorgulayabilir.
-
Bilirkişi Raporu
-
Hakem heyeti kendi bilirkişisini atayabilir.
-
Taraflar karşı görüş bildirebilir.
Hakem Heyetinin Rolü
-
Delilleri serbestçe takdir eder (HMK m.429).
-
Mahkeme hâkimi gibi sınırlı kurallarla bağlı değildir.
-
Ancak tarafların eşitliğini ve savunma hakkını ihlal edemez.
-
Kamu düzenine aykırı deliller (örneğin hukuka aykırı elde edilmiş belgeler) kabul edilmeyebilir.
Uluslararası Tahkimde Deliller
-
IBA Rules on the Taking of Evidence: Uluslararası tahkimde delillerin toplanması için en yaygın kullanılan rehberdir.
-
Cross-examination (çapraz sorgu): Anglo-Sakson hukuk sisteminin etkisiyle tanık sorgulaması daha kapsamlıdır.
-
Elektronik keşif (e-discovery): ABD merkezli tahkimlerde geniş elektronik veri sunumu yapılmaktadır.
Yargıtay Kararlarında Tahkim ve Deliller
-
Yargıtay 11. HD, 2016/10045 E., 2018/4321 K.: Hakem heyeti, delilleri serbestçe takdir eder.
-
Yargıtay 15. HD, 2017/3214 E., 2019/1875 K.: Delil sunma hakkının kısıtlanması iptal sebebidir.
-
Yargıtay HGK, 2015/321 E., 2017/1193 K.: Savunma hakkının ihlali, hakem kararının iptaline yol açar.
Tahkimde Delillerin Mahkemeden Farkları
| Unsur | Tahkim | Mahkeme |
|---|---|---|
| Delil Sunumu | Esnek, taraf iradesine bağlı | HMK’ya sıkı bağlı |
| Elektronik Deliller | Yaygın şekilde kabul edilir | Daha sınırlı |
| Bilirkişi | Taraf uzmanı + hakem bilirkişi | Mahkeme bilirkişisi |
| Tanık | Yazılı + sözlü beyan | Çoğunlukla sözlü |
| Takdir Yetkisi | Hakem serbestçe değerlendirir | Hâkim kanunla sınırlı |
Pratik Öneriler
-
Tahkim dilekçesinde deliller açıkça sıralanmalı.
-
Elektronik deliller (e-postalar, mesajlar) mutlaka yedeklenmeli.
-
Uyuşmazlık teknikse uzman raporları sürece eklenmeli.
-
Delillerin sunulma süresi kaçırılmamalı.
-
Hukuka aykırı deliller kullanılmamalı.
SORU-CEVAP
Tahkimde deliller serbest mi?
Evet. Hakem heyeti delilleri serbestçe takdir eder.
Elektronik deliller kabul edilir mi?
Evet. Tahkimde e-postalar, mesajlar, blockchain kayıtları delil olabilir.
Delil sunmazsam ne olur?
Taraf iddialarını ispat edemez, davayı kaybedebilir.
Hakem bilirkişi atayabilir mi?
Evet. Taraf uzmanları yanında hakem heyeti de bilirkişi atayabilir.
Sonuç
Tahkimde deliller, uyuşmazlığın çözümünde en kritik unsurdur. Mahkemelerden farklı olarak tahkimde delillerin sunulması ve değerlendirilmesi daha esnektir. Hakem heyeti geniş takdir yetkisine sahiptir ancak tarafların eşitliği ve savunma hakkı korunur.
Uluslararası tahkimde IBA kuralları, elektronik deliller ve çapraz sorgu gibi yöntemler, delil rejimini modern ve etkin hale getirmektedir. Türkiye’de HMK, Uluslararası Tahkim Kanunu ve Yargıtay kararları, delillerin usule uygun sunulmasını zorunlu kılmaktadır.
Sonuç olarak, tahkimde delillerin doğru, zamanında ve usule uygun sunulması, uyuşmazlığın kaderini belirleyen temel faktördür.
About Post Author
