Suudi-BAE Koridorunda Lojistik ve Serbest Ticaret Bölgeleri: Yasal ve Ekonomik Boyut

Giriş
Suudi Arabistan–BAE Koridoru, kara ve deniz taşımacılığını entegre ederek Körfez Bölgesi’nin küresel ticaret ağlarına erişimini güçlendirmeyi hedefleyen stratejik bir güzergahtır. Özellikle Hicaz Demiryolu Projesi ve karayolu bağlantıları, Kızıldeniz’deki güvenlik krizlerine alternatif sunarken, Dubai üzerinden nakliye süresini 1–2 güne kadar indirebilmektedir. Bu koridor, bölgenin lojistik kapasitesini artırırken; aynı zamanda Suudi Arabistan’ın Riyad’daki Entegre Lojistik Bağlı Bölgesi (ILBZ) ve BAE’deki çok sayıda serbest ticaret bölgesi arasında sinerji yaratarak ekonomik büyümeyi desteklemektedir.

Yasal Çerçeve ve İzin Mekanizmaları

Suudi Entegre Lojistik Bağlı Bölgesi (ILBZ)

Riyad Havalimanı bitişiğinde kurulan ILBZ, Kraliyet Emri (A/17) ile 2018’de yasal statü kazanmış, GACA ve ZATCA’nın “ILBZ Gümrük Hizmet Kuralları” ile deniz ve hava taşımacılığında vergi ve gümrük muafiyetleri sunacak şekilde düzenlenmiştir.

BAE Serbest Ticaret Bölgeleri

BAE’de her emirlik, kendine özgü serbest bölge kuruluşu yetkisine sahiptir. Dubai’deki Jebel Ali Free Zone (JAFZA), Ras Al Khaimah Free Trade Zone (RAK FTZ) ve Umm Al Quwain Free Trade Zone gibi bölgeler; yabancı sermayeye %100 mülkiyet, KDV ve gümrük vergisi muafiyeti, hızlı vize işlemleri gibi avantajlar tanıyan özel emirname/kararlarla kurulmuştur.

Stratejik Serbest Ticaret Bölgelerinin İşlevi

• JAFZA: Dünya çapında 9.500’den fazla şirket barındıran JAFZA, DP World altyapısıyla liman operasyonlarını entegre eder; kara, deniz ve hava taşımacılığını kesintisiz hale getiren lojistik hub işlevi görür.

• RAK FTZ: Düşük maliyetli ofis/depo imkânı, 12 yıllık yatırımcı vizesi seçenekleri ve 50’den fazla sektöre hizmet veren RAKEZ; Dubai’ye alternatif bir giriş kapısı sunar.

• UAQ FTZ: UAQ Limanı’na ve Dubai/Sharjah hava limanlarına yakınlığıyla dikkat çeker; özellikle küçük ve orta ölçekli lojistik firmalarının giriş maliyetini düşürür.

Lojistik Altyapısı ve Transit Süreler

Koridor boyunca kara taşımacılığı, Riyad–Dubai karayolu güzergâhı üzerinden 1.600 km’lik bir rota izler. Transit süreleri, Suudi Arabistan içinden ortalama 7–10 gün iken, Dubai üzerinden geçiş süreleri 1–2 güne kadar düşmektedir. Ayrıca, Hicaz Demiryolu ve kuzey–güney demiryolu projeleri tamamlandığında, hem maliyet hem de karbon ayak izi daha da azalacaktır.

Gümrük Kolaylıkları ve Dijitalleşme

ILBZ’de uygulanan “Gümrük Hizmet Kuralları”, antrepo statüsü, eşyanın depolama ve işlenmesi aşamalarında üç seviyeli muafiyetler öngörür. BAE’de ise “Tam Dijital Gümrük” konsepti, e-imza, blockchain tabanlı menşe şahadetnameleri ve tek durak ofis (SDA) uygulamalarıyla lojistik süreçleri hızlandırır.

Ekonomik Etki ve Ticaret Hacmi

Koridorun aktif kullanımı, 2024 itibarıyla yıllık 50 milyar USD’yi aşan ek ticaret hacmi yaratmıştır. Özel sektöründeki lojistik firmaları, artan talebi karşılamak üzere yeni depo ağları ve entegre taşıma çözümleri geliştirerek istihdamı ve katma değeri yükseltmektedir. Ayrıca, Suudi SEZ’lerinde 2023’te kurulan beş yeni ekonomik bölge, bölgeye 20 milyar USD doğrudan yatırım çekmiştir.

Karşılaşılan Zorluklar ve Çözüm Önerileri

• Altyapı Eşitsizliği: KSA’daki bazı hinterland bağlantıları hâlen modernizasyon aşamasında; bu durum, acil teslimatlarda risk yaratıyor.

• Teknolojik Entegrasyon: Farklı gümrük sistemleri arasında uyum eksikliği, veri paylaşımını zorlaştırıyor; ortak bir “Gulf Single Window” platformu öneriliyor.

• Operatör Kadrosu: Nitelikli lojistik personeli eksikliği, koridorun tam kapasite kullanılmasını engelliyor; bölgesel eğitim programları ve VET (Vocational Education and Training) yatırımları gerekli.

Gelecek Perspektifi

Suudi Arabistan’ın Vision 2030 planı ve BAE’nin Vision 2040 stratejileri, koridoru çok modlu taşımacılık ve yeşil lojistik merkezi haline getirmeyi hedefler. Örneğin NEOM bağlantısı ve NEOM Logistics Zone projeleri, enerji verimli tedarik zincirleri kurarak lojistik maliyetleri %20 azaltmayı öngörmektedir.

Sonuç

Suudi-BAE Koridoru, modern serbest ticaret bölgeleri ve entegre lojistik altyapısıyla bölgesel ticaretin omurgasını oluşturuyor. Hukuki düzenlemeler; ILBZ, JAFZA ve diğer SEZ’lerdeki ayrıcalıklı uygulamalar, gümrük kolaylıkları ve dijitalleşme adımları koridorun verimliliğini artırırken, ekonomik etkiler ticaret hacmini ve yatırımları hızla büyütüyor. Gelecek yatırımlar, altyapı entegrasyonu ve insan kaynağı gelişimi odaklı stratejilerle, bu koridorun küresel tedarik zincirlerinde kritik bir rol oynaması beklenmektedir.