Suçluların Geri Verilmesi Anlaşması ve Türkiye’nin Taraf Olduğu Anlaşmalar

---

Giriş: Suçluların Geri Verilmesi Neden Önemlidir?

Suçluların geri verilmesi, ceza hukukunun uluslararası işbirliği boyutunda en önemli konulardan biridir. Küreselleşme ve artan uluslararası hareketlilik sebebiyle, bir ülkede suç işleyen kişinin başka bir ülkeye kaçması artık çok daha sık rastlanan bir durumdur.

İşte bu noktada devreye suçluların geri verilmesi anlaşmaları girer. Bu anlaşmalar sayesinde suç işleyen kişinin saklandığı ülkeden alınarak suçun işlendiği ülkeye iadesi sağlanır.

 Peki suçluların geri verilmesi nedir? Türkiye hangi anlaşmalara taraftır? Uygulamada hangi sorunlar yaşanır?

---

Suçluların Geri Verilmesi Nedir?

Tanım:
Suçluların geri verilmesi (iade), bir devletin ülkesinde bulunan kişinin, başka bir devletin talebi üzerine, o devletin yargı organları önüne çıkarılmak veya verilen cezanın infazı için teslim edilmesidir.

Hukuki Niteliği:

• Uluslararası ceza hukukunun temel kurumlarındandır.

• Devletlerarası güven, işbirliği ve karşılıklılık esasına dayanır.

---

Türkiye’de Suçluların Geri Verilmesinin Hukuki Dayanakları

1. Anayasa m. 38/son

“Vatandaş, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye geri verilemez. Ancak uluslararası ceza mahkemelerine taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler saklıdır.”

2. 5237 Sayılı TCK m. 18

Suçluların geri verilmesinin esaslarını düzenler.

• Vatandaşlar kural olarak iade edilmez.

• Yabancılar, belirli şartlar altında geri verilebilir.

3. 5271 Sayılı CMK ve İlgili Mevzuat

• İade taleplerinin değerlendirilmesi, Adalet Bakanlığı ve mahkemeler aracılığıyla yapılır.

---

İade Edilmenin Şartları

1. Çifte Suçluluk İlkesi

   • İade istenen fiil, hem talep eden ülkede hem de Türkiye’de suç olmalıdır.

2. Siyasi Suçlar Hariç

   • Siyasi nitelikli suçlarda iade yapılmaz.

   • Ancak terör suçları bu kapsamın dışındadır.

3. Vatandaşlık İstisnası

   • Türk vatandaşları iade edilmez.

   • Ancak uluslararası ceza mahkemelerine istisna tanınmıştır.

4. İnsan Hakları Koruması

   • Talep edilen ülkede işkence, kötü muamele riski varsa iade yapılmaz.

---

Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler

Türkiye, suçluların geri verilmesi konusunda birçok uluslararası anlaşmaya taraftır:

1. Avrupa Konseyi Sözleşmeleri

• 1957 Avrupa Suçluların İadesi Sözleşmesi

  • Türkiye 1960’ta katılmıştır.

  • En kapsamlı düzenlemelerden biridir.

• Ek Protokoller (1975, 1978, 2010)

  • Suç tiplerinin genişletilmesi, usul kolaylıkları düzenlenmiştir.

2. Birleşmiş Milletler Sözleşmeleri

• Uyuşturucu ve Psikotrop Maddeler Sözleşmesi (1988 Viyana Sözleşmesi)

• Sınıraşan Örgütlü Suçlarla Mücadele Sözleşmesi (2000 Palermo Sözleşmesi)

• Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi (2003 Merida Sözleşmesi)

Bu sözleşmelerde suçluların iadesi, uluslararası işbirliğinin temel unsurlarındandır.

3. İkili Anlaşmalar

Türkiye, birçok ülke ile doğrudan ikili suçluların iadesi anlaşması yapmıştır. Bunlara örnek:

• ABD, Kanada, Çin, Azerbaycan, Kazakistan, Gürcistan, Ukrayna, Mısır, Tunus, Libya vb.

4. Uluslararası Ceza Mahkemesi Roma Statüsü

Türkiye henüz taraf olmamakla birlikte, anayasa iade yasağını uluslararası ceza mahkemeleri için istisna tutmuştur.

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Vatandaş İadesi Sorunu

   • Türk vatandaşları iade edilmediği için, bazı suçlular Türkiye’de kalmaktadır.

2. Siyasi Suç Tartışmaları

   • Özellikle terör suçlarının siyasi suç kapsamında olup olmadığı tartışmalıdır.

3. İnsan Hakları Endişeleri

   • Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına göre, kötü muamele riski olan ülkelere iade yapılmamaktadır.

4. Çifte Suçluluk İlkesinin Yorumu

   • Bazı fiillerin iki ülkede farklı suç olarak düzenlenmesi, iade taleplerinde sorun yaratmaktadır.

---

Yargıtay Kararları

• Yargıtay 16. Ceza Dairesi: Terör suçlarının siyasi suç sayılamayacağına, bu sebeple iade edilebileceğine hükmetmiştir.

• Yargıtay Ceza Genel Kurulu: Çifte suçluluk ilkesi yoksa iade talebinin reddedileceğini belirtmiştir.

• Yargıtay 1. Ceza Dairesi: İade edilecek kişinin talep eden ülkede kötü muamele göreceği yönünde ciddi emare varsa iade yapılmayacağına karar vermiştir.

---

Doktrindeki Görüşler

• Savunan Görüş: İade, uluslararası suçlulukla mücadelede zorunludur.

• Eleştirel Görüş: Vatandaşların iade edilmemesi çağdaş hukukla bağdaşmaz; uluslararası ceza mahkemeleri istisnası genişletilmelidir.

• Orta Yol Görüşü: Vatandaş iadesi yapılabilir, ancak Türkiye’de infaz şartıyla.

---

Sonuç

Suçluların geri verilmesi anlaşmaları, uluslararası ceza hukuku işbirliğinin temel araçlarından biridir. Türkiye; Avrupa Konseyi, BM sözleşmeleri ve birçok ikili anlaşma ile bu alanda aktif rol oynamaktadır.

• Türk vatandaşları kural olarak iade edilmez.

• Siyasi suçlarda iade yapılmaz, ancak terör suçları bu kapsamda değildir.

• İnsan hakları riskleri varsa iade reddedilir.

• Yargıtay kararları, uygulamada çifte suçluluk ve insan hakları ilkesini öne çıkarmaktadır.

Özetle: Türkiye, suçluların iadesi konusunda geniş bir uluslararası ağın parçasıdır; ancak uygulamada vatandaşlık ve siyasi suç istisnaları nedeniyle sınırlı bir alan söz konusudur.