Sporcu İmaj Haklarının Lisanslanması ve Ticari Değeri
1. Giriş
Sporcular, yalnızca sahadaki performanslarıyla değil, sahip oldukları kişisel imaj ve marka değerleriyle de büyük bir ticari potansiyele sahiptir. Modern spor endüstrisinde bir sporcunun imaj hakları; reklam kampanyalarında kullanılması, lisanslı ürünlerde yer alması ve sponsorluk faaliyetlerinde değerlendirilmesi açısından son derece önemlidir. Özellikle dünya çapında tanınan futbolcular, basketbolcular ve tenis oyuncuları gibi sporcuların imaj hakları, milyon dolarlık anlaşmaların odak noktası hâline gelmiştir.
İmaj hakkı, Türk hukukunda doğrudan tanımlanmış bir kavram olmasa da kişilik hakları (TMK m. 24 ve devamı) kapsamında korunan bir değer olarak kabul edilmektedir. İmaj haklarının lisanslanması ise genellikle Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), Türk Borçlar Kanunu (TBK), Ticaret Kanunu (TTK) ve sözleşme hukuku ilkeleri çerçevesinde yapılmaktadır.
Bu makalede, sporcu imaj haklarının lisanslanmasının hukuki boyutları, ticari değeri, örnek bir kurgu olay ve Yargıtay kararları ışığında uygulamadaki sorunlar ayrıntılı olarak incelenecektir.
2. İmaj Hakkının Hukuki Temeli
2.1. Kişilik Hakkı Olarak İmaj
İmaj, bir kişinin toplumda tanınan ve algılanan kimliği anlamına gelir. Sporcuların imajı; isim, fotoğraf, forma numarası, yüz ifadeleri, imza veya kendilerine özgü hareketleri gibi unsurları kapsar. Türk Medeni Kanunu m. 24 ve Türk Borçlar Kanunu m. 58, kişilik haklarının ihlali durumunda tazminat talep edilebileceğini düzenler. Dolayısıyla bir sporcunun fotoğrafının veya adının izinsiz kullanımı, kişilik hakkı ihlali sayılır.
2.2. FSEK Kapsamında Koruma
FSEK m. 86 ve m. 87, bir eserin veya kişilik unsurunun izinsiz çoğaltılması ve kullanılması hâlinde cezai ve hukuki yaptırımlar öngörür. Sporcular, imajlarının ticari kullanımı için lisans sözleşmeleri yaparak bu haklarını koruma altına alır.
3. İmaj Haklarının Lisanslanması
3.1. Lisans Sözleşmesi Tanımı
İmaj lisans sözleşmesi, sporcunun kişisel imajını (isim, fotoğraf, görüntü, imza vb.) belirli bir süre ve coğrafi bölgede kullanma hakkını üçüncü kişilere devretmesi anlamına gelir. Bu sözleşmeler çoğunlukla:
-
Sponsorluk anlaşmalarında,
-
Reklam kampanyalarında,
-
Video oyunları (örneğin FIFA, NBA 2K),
-
Lisanslı ürünlerde (forma, tişört vb.)
karşımıza çıkar.
3.2. Lisans Türleri
-
İnhisari (Tek Yetkili) Lisans: Lisans hakkı sadece bir markaya veya şirkete tanınır.
-
Basit Lisans: Sporcu, aynı imaj hakkını farklı şirketlere de verebilir.
-
Alt Lisans: Lisans alan şirket, imaj hakkını üçüncü bir kişiye devredebilir (sözleşmede izin verilmişse).
3.3. Sözleşme Unsurları
-
İmajın kullanım şekli (fotoğraf, video vb.),
-
Coğrafi kapsam (Türkiye, Avrupa, dünya),
-
Süre (1 yıl, 3 yıl vb.),
-
Ücret (sabit bedel + satış üzerinden pay),
-
İhlal durumunda cezai şartlar.
4. Sporcu İmaj Haklarının Ticari Değeri
4.1. Marka Değeri ve Sponsorluk
Cristiano Ronaldo, Lionel Messi veya LeBron James gibi yıldız sporcular, imaj hakları sayesinde milyonlarca dolarlık sponsorluk anlaşmaları yapmaktadır. Türkiye’de de Arda Turan, Hidayet Türkoğlu gibi sporcuların imaj hakları büyük reklam kampanyalarında kullanılmaktadır.
4.2. Lisanslı Ürün Satışları
Forma, ayakkabı, spor ekipmanları ve video oyunları gibi ürünlerde sporcu imajı kullanıldığında, marka değeri katlanarak artar. İmaj hakları, kulüpler için de önemli bir gelir kaynağıdır.
4.3. Dijital Platformlar
Sosyal medyanın gelişmesiyle sporcular, imaj haklarını Instagram, YouTube ve TikTok gibi platformlarda doğrudan paraya çevirebilmektedir. Influencer statüsüne gelen sporcuların imaj değerleri, kulüp sözleşmelerine ek ticari maddeler olarak yansımaktadır.
5. Örnek Kurgu Olay
Olay Senaryosu:
Profesyonel futbolcu Emre, global bir spor giyim markasıyla 2 yıllık bir imaj lisans anlaşması yapar. Anlaşmaya göre Emre’nin fotoğrafı ve imzası, markanın tüm reklamlarında kullanılacaktır. Ancak Emre’nin kulübü, kendi sponsoruyla yaptığı anlaşma nedeniyle Emre’nin başka bir markanın reklamlarında görünmesini engellemeye çalışır. Bu durum, Emre ile kulüp arasında bir ihtilafa yol açar.
Hukuki Değerlendirme:
-
Emre’nin kulübüyle imzaladığı profesyonel sözleşmede, kulüp sponsorlarıyla çelişen reklam anlaşmalarının yasaklandığı bir madde varsa, Emre sorumlu tutulabilir.
-
Ancak kulüp bu durumu önceden bildirmemiş ve Emre’nin marka anlaşmasına onay vermişse, kulübün engelleme girişimi haksız sayılır.
-
Taraflar arasında çözüm bulunamazsa, TFF Uyuşmazlık Çözüm Kurulu (UÇK) veya tahkim yoluna gidilebilir.
6. Yargıtay ve AİHM Kararları
-
Yargıtay: Bir sporcunun fotoğrafının izinsiz reklamda kullanılması nedeniyle manevi tazminata hükmedilmiştir.
-
AİHM (Von Hannover v. Almanya): Kişinin özel yaşamına ait görüntülerinin izinsiz kullanımı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 8. maddesi kapsamında özel hayatın ihlali sayılmıştır.
7. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
İmaj Hakkı İhlalleri: Sporcuların fotoğrafları, izinsiz olarak reklam ve sosyal medyada kullanılabiliyor.
-
Kulüp ve Sporcu Çıkar Çatışmaları: Kulüp sponsorları ile sporcu kişisel sponsorları arasında çatışmalar yaşanabiliyor.
-
Sözleşme Boşlukları: İmaj lisans sözleşmelerinde açık hükümlerin olmaması, taraflar arasında ihtilaflara yol açıyor.
8. Çözüm Önerileri
-
Standart Sözleşme Şablonları: Federasyonlar, sporcu imaj hakları için standart sözleşme modelleri geliştirmelidir.
-
Dijital Hak Yönetimi: Sosyal medyada izinsiz kullanımın önüne geçmek için dijital hak takibi yapılmalıdır.
-
Tahkim Mekanizmaları: İmaj hakkı ihlallerinde CAS veya ulusal tahkim yollarının daha etkin kullanılması sağlanmalıdır.
-
Sporcu ve Kulüp Arasında Açık Protokoller: Kulüp ve sporcu arasında imaj haklarının hangi durumlarda kullanılabileceği net şekilde belirlenmelidir.
9. Sonuç
Sporcu imaj hakları, modern spor endüstrisinin en önemli gelir kaynaklarından biridir. İmaj haklarının lisanslanması, hem sporcu hem de sponsor markalar için büyük ticari fırsatlar yaratır. Ancak bu hakların doğru yönetilmemesi durumunda ciddi hukuki sorunlar doğabilir.
Türk hukukunda imaj hakları, kişilik hakları kapsamında korunmakta ve izinsiz kullanım halinde hem maddi hem de manevi tazminat talepleri gündeme gelebilmektedir. Uluslararası düzeyde ise FIFA, UEFA ve CAS, imaj haklarına ilişkin uyuşmazlıkları çözmekte etkin bir rol oynamaktadır.
Gelecekte, sporcu imaj haklarının dijital platformlarda daha profesyonel yönetilmesi ve kulüplerle sporcular arasındaki çıkar çatışmalarının hukuki sözleşmelerle netleştirilmesi, bu alandaki sorunları büyük ölçüde azaltacaktır.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
