Sözleşmelerin Yorumlanması ve Uyarlanması: Hukuki Çerçeve

1. Giriş

Sözleşme özgürlüğü, borçlar hukukunun temel prensiplerinden biridir. Ancak tarafların iradelerini sözleşme metnine tam olarak yansıtamaması veya sonradan ortaya çıkan öngörülemez durumlar nedeniyle, sözleşmenin yorumlanması ve uyarlanması gereği doğabilir.
Türk hukukunda bu süreç, Türk Borçlar Kanunu (TBK) hükümleri ve Yargıtay içtihatları ile şekillenmiştir.

2. Sözleşmelerin Yorumlanması

2.1. TBK m.19-21 Hükümleri

Sözleşmelerin yorumlanması, tarafların gerçek ve ortak iradesinin tespiti amacıyla yapılır.

TBK m.19: Taraflar, kanunda öngörülen sınırlar içinde sözleşmenin içeriğini serbestçe belirleyebilir.
TBK m.20-21: Genel işlem koşullarının yorumunda, haksız şartlar taraf aleyhine yorumlanır.

2.2. Yorum İlkeleri

Gerçek İrade İlkesi: Lafzın değil, tarafların gerçek iradesinin esas alınması.
İyi Niyet İlkesi (MK m.2): Yorumda dürüstlük kuralı esas alınır.
Sözleşmenin Ekonomik Amacı: Tarafların amacı gözetilerek yorum yapılır.
Çelişkili Maddelerin Yorumu: Belirsizlik hâlinde yorum, sözleşmeyi hazırlamayan taraf lehine yapılır.

2.3. Yargıtay Kararları

Yargıtay 15. HD, 2018/342 E., 2019/654 K.: “Sözleşmenin yorumu, lafzi anlamın ötesinde tarafların sözleşme öncesindeki beyanları, uygulamaları ve ticari teamüller dikkate alınarak yapılır.”
Yargıtay 11. HD, 2020/312 E., 2021/474 K.: “Belirsiz ifadeler, sözleşmeyi hazırlayan taraf aleyhine yorumlanır.”

3. Sözleşmelerin Uyarlanması (TBK m.138)

3.1. Uyarlama Sebebi

TBK m.138’e göre, sözleşmenin yapıldığı sırada mevcut olan şartlar taraflarca öngörülemeyecek şekilde değişmişse ve bu değişim taraflardan biri için aşırı ifa güçlüğü doğuruyorsa, sözleşmenin uyarlanması talep edilebilir.
Örneğin:

Döviz kurlarındaki aşırı dalgalanmalar,
Pandemi gibi mücbir sebep niteliğindeki olaylar,
Doğal afetler veya savaşlar.

3.2. Uyarlama Koşulları

Sözleşme devam ediyor olmalı,
Taraflardan biri için aşırı ifa güçlüğü doğmalı,
Öngörülemez bir durum söz konusu olmalı,
Borçlu borcunu henüz ifa etmemiş olmalı.

3.3. Mahkeme Kararı ile Uyarlama

Taraflar anlaşamazsa, mahkeme TBK m.138 kapsamında sözleşmeyi yeni koşullara uygun şekilde uyarlayabilir veya feshine karar verebilir.

4. Uygulamada Öne Çıkan Durumlar

Kira Sözleşmeleri: Döviz kurlarındaki dalgalanmalar ve pandemi nedeniyle kira uyarlama davaları artmıştır.
Ticari Sözleşmeler: Mal tedarik sözleşmeleri, inşaat sözleşmeleri gibi alanlarda ifa imkânsızlığı veya aşırı güçlük nedeniyle uyarlama talepleri.
Yapım ve Arsa Payı Karşılığı İnşaat Sözleşmeleri: İnşaat maliyetlerinde olağanüstü artışlar uyarlama davasına konu olabilmektedir.

5. Yargıtay İçtihatları

Yargıtay 3. HD, 2019/8745 E., 2020/11234 K.: “Tarafların öngörmediği olağanüstü durumlar sebebiyle kira bedelinin uyarlanması mümkündür.”
Yargıtay 11. HD, 2017/2138 E., 2018/4359 K.: “Aşırı ifa güçlüğü doğuran olağanüstü olaylar karşısında sözleşme koşullarının aynen devam etmesi, dürüstlük kuralına aykırıdır.”
Yargıtay 15. HD, 2022/3654 E., 2023/182 K.: “Maliyet artışları ve ekonomik dalgalanmalar uyarlama davasında dikkate alınmalıdır.”

6. Uyarlama Davasının Açılması

Görevli Mahkeme: Sözleşmenin türüne göre Asliye Hukuk veya Asliye Ticaret Mahkemeleri.
Deliller: Taraflar arasındaki sözleşme, ekonomik şartların değiştiğini kanıtlayan belgeler, bilirkişi raporları.
Talep: Mahkemeden, sözleşmenin yeni koşullara uygun şekilde değiştirilmesi veya feshedilmesi talep edilir.

7. Sonuç

Sözleşmelerin yorumlanması ve uyarlanması, sözleşme özgürlüğü ilkesinin sınırlarını belirleyen önemli kavramlardır. Yorum, tarafların iradesini ve sözleşmenin amacını doğru anlamak için, uyarlama ise olağanüstü durumlarda sözleşmenin adil bir şekilde sürdürülmesi için gereklidir.
Yargıtay, son yıllarda ekonomik dalgalanmalar ve pandemi gibi olağanüstü durumlarda uyarlama davalarını geniş yorumlamış, taraf menfaatlerinin dengelenmesini ön planda tutmuştur.

Single Blog Title