Sözleşme Fesih Klozları Yatırımcı Açısından Ne Kadar Kritik?

GİRİŞ

Şirket alım-satım ya da birleşme işlemlerinde yürütülen due diligence (hukuki inceleme) süreçlerinin önemli bir bileşeni de şirketin taraf olduğu sözleşmelerin yapısı ve fesih hükümleridir. Özellikle uzun vadeli ticari ilişkilerde fesih klozlarının nasıl kaleme alındığı, yatırımcının gelecekteki iş devamlılığı açısından ciddi risk veya avantaj teşkil edebilir.

Bu makalede, sözleşme fesih klozlarının yatırımcılar açısından neden kritik olduğu, bu hükümler üzerinden ticari sürekliliğin nasıl denetlendiği ve fesih risklerinin nasıl analiz edileceği örneklerle birlikte açıklanacaktır.

---

1. Sözleşme Fesih Klozlarının Tanımı ve İşlevi

Fesih klozu, taraflardan birinin belirli koşulların gerçekleşmesi halinde sözleşmeyi sonlandırmasına olanak tanıyan sözleşme hükmüdür.

Genel olarak sözleşme fesih klozları şu başlıklar altında toplanabilir:

• Haklı sebeple fesih (ör. temerrüt, ifa imkânsızlığı)

• Belirsiz süreli sözleşmelerde bildirimli fesih

• İhlalin düzeltilmesine süre tanıyan fesih mekanizmaları (cure periods)

• Kötüye kullanım engelleri ve sınırlamalar

---

2. Yatırımcının Bakış Açısıyla Fesih Klozu Neden Önemli?

Yatırımcı bir şirketin varlıklarını devraldığında, yalnızca aktifleri değil; aynı zamanda devam eden sözleşme ilişkilerini de devralır. Bu kapsamda:

• Kritik tedarik veya müşteri sözleşmelerinde tek taraflı ve ani fesih hakkı var mı?

• Sözleşmelerin feshi halinde yüklü cezai şartlar öngörülmüş mü?

• Sürekli hizmet sağlayıcılarla yapılan sözleşmelerin sona ermesi halinde iş sürekliliği riske giriyor mu?

gibi sorular yatırımcının değerlendirmesi gereken temel hususlardır.

---

3. Örnek Olay: Dağıtım Ağı Sözleşmesinde Fesih Riski

Senaryo:
Bir teknoloji şirketi, satışlarının %70’ini tek bir distribütör aracılığıyla gerçekleştirmektedir. Dağıtım sözleşmesinde ise, distribütörün “devralma halinde” 30 gün içinde bildirimsiz fesih hakkı bulunmaktadır.

Yatırımcı için risk:
Şirket devralındığında, distribütörün sözleşmeyi tek taraflı feshetmesiyle satış kanalı ani şekilde kapanabilir. Bu durum, devralınan şirketin gelir yapısını ve müşteri ilişkilerini doğrudan zedeler.

Değerlendirme:
Yatırımcı, bu tür kritik sözleşmelerde “change of control” (hakimiyet değişikliği) klozlarını tespit etmeli ve bu riskleri önleyici adımlar (örneğin ön onay mekanizmaları, taraflar arasında yeni mutabakatlar) planlamalıdır.

---

4. Fesih Klozlarının Due Diligence Sürecinde İncelenmesi

Due diligence aşamasında aşağıdaki adımlar izlenerek sözleşme fesih hükümleri analiz edilmelidir:

1. Kritik sözleşmelerin (top 10 müşteri/tedarikçi, kira, lisans vb.) listelenmesi

2. Her sözleşmede:

   • Fesih şartları nelerdir?

   • Fesih süresi ve şekli açık mı?

   • Fesih halinde doğacak tazminat veya cezai şartlar var mı?

   • Devralma, birleşme gibi durumlarda otomatik sona erme halleri var mı?

3. Fesih klozlarına ilişkin önceki uygulamalar: Daha önce fesih hakkı kullanılmış mı? Taraflar arasında ihtilaf çıkmış mı?

4. Sözleşmelerin uzatılabilirliği ve otomatik yenilenme hükümleri (renewal clauses)

---

5. Pratik Öneri: “Sözleşme Fesih Riski Matrisi” Hazırlamak

Due diligence ekibi, yatırım kararına temel teşkil etmesi için aşağıdaki gibi bir analiz tablosu oluşturabilir:

Bu matris, yatırımcıya önceliklendirme ve müdahale planı geliştirme imkânı tanır.

---

6. Ticari Sürekliliğin Güvence Altına Alınması

Fesih riskleri tespit edildikten sonra şu önlemler alınabilir:

• Yeni mutabakat anlaşmaları: Sözleşmeler, devralma sonrası devam edecek şekilde taraflarca yeniden onaylanabilir.

• Garantörlük düzenlemeleri: Devralan şirket, önceki şirketin feshe ilişkin taahhütlerini yerine getirmeyi garanti edebilir.

• Koşullu sözleşme devri: Alım-satım sözleşmesine, belirli sözleşmelerin geçerliliğini koruması şart koşulabilir.

• Risk priminin değerlemeye yansıtılması: Kritik sözleşmelerin kaybedilme riski, değerleme hesabında iskonto sebebi olabilir.

---

7. Fesih Klozlarının Yorumlanmasında Hukuki Denge

Hukuk sistemimizde sözleşme serbestisi esastır. Ancak:

• Tek taraflı ve aşırı güç veren fesih hükümleri, dürüstlük kuralına aykırı görülebilir.

• Belirsiz süreli sözleşmelerde makul süreli bildirim yapılmadan fesih, kötü niyetli sayılabilir.

• Fesih cezalarının yüksekliği, “aşırı ifa güçlüğü” veya “cezai şartın tenkisi” davalarına yol açabilir.

Yatırımcı, sözleşmelerdeki bu dengeleri hukuki çerçevede değerlendirmelidir.

---

8. Örnek Olay: Kira Sözleşmesinde Fesih ve Ticari Kapanma Riski

Durum:
Bir zincir kafe işletmesi satın alınacaktır. Şirketin amiral mağazası, prestijli bir AVM’dedir ve kira sözleşmesinde, mülk sahibinin “serbest takdirle” 6 ay önceden fesih hakkı bulunmaktadır.

Yorum:
Bu hüküm, işletmenin vitrin mağazasını aniden kaybetmesine ve marka değerinin zedelenmesine neden olabilir.

Çözüm:
Satın alma sözleşmesine, bu kira ilişkisinin devamına dair şartlı bir madde konularak güvence sağlanabilir.

---

SONUÇ

Sözleşme fesih klozları, yatırımcı açısından sadece teknik bir detay değil; şirketin gelecekteki gelir akışının, müşteri sadakatinin ve operasyonel istikrarının teminatıdır. Due diligence sürecinde her sözleşme, bir hak ve yükümlülük zinciri olarak ele alınmalı; fesih riskleri çok yönlü analiz edilmelidir.

Şirket değerlemesi yapılırken yalnızca kazançlara değil, bu kazançların sürekliliğine de odaklanmak gerekir. İşte bu noktada fesih klozları, yatırım kararını şekillendiren kritik virajlardan biridir.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut