Sorumluluk Sigortalarında Teminat Dışı Haller: Mesleki Sorumluluk Örnekleri

Giriş

Sorumluluk sigortaları, bir kişinin ya da işletmenin üçüncü kişilere verdiği zararlardan doğan tazminat taleplerine karşı koruma sağlar. Ancak bu sigortalar her türlü zararı değil, poliçede açıkça teminat altına alınan riskleri kapsar.
Uygulamada sıkça karşılaşılan sorun, sigortalının beklediği bir zararın sigorta şirketince “teminat dışı hâl” olarak nitelendirilmesidir. Bu durum özellikle mesleki sorumluluk sigortalarında —avukat, doktor, mühendis, mali müşavir, mimar gibi meslek gruplarında— sık görülmektedir.

---

1. Sorumluluk Sigortasının Hukuki Niteliği

1.1. Tanım ve Dayanak

TTK m. 1473 uyarınca, sorumluluk sigortası, sigortalının üçüncü kişilere verdiği zararlar nedeniyle doğacak tazminat yükümlülüğünü teminat altına alan bir sigorta türüdür.

Sigortacı, poliçede belirtilen riskin gerçekleşmesi hâlinde sigortalı adına zarar görene ödeme yapar. Bu nedenle bu tür sigortalar, “zarar sigortası” niteliği taşır.

1.2. Teminatın Sınırları

Teminatın kapsamı, poliçede belirtilen riziko türü, coğrafi alan, zaman dilimi ve teminat limiti ile sınırlıdır.
Bu sınırlamalardan herhangi birinin aşılması hâlinde zarar, teminat dışı kalır.

---

2. Teminat Dışı Hâllerin Genel Tanımı

Teminat dışı hâller, sigorta şirketinin tazminat ödemekle yükümlü olmadığı durumları ifade eder.
Sigorta hukukunda bu kavram, “istisna klozları” veya “muafiyet şartları” başlığı altında düzenlenir.

2.1. Teminat Dışı Hâllerin Kaynakları

1. Kanundan doğan teminat dışılıklar:
   Örneğin, TTK m. 1446 gereği, sigortalının kasten sebep olduğu zararlar sigorta kapsamına girmez.
2. Poliçe genel şartlarında yer alan istisnalar:
   Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan “Sorumluluk Sigortası Genel Şartları” hükümleri.
3. Özel şartlar:
   Sigorta şirketinin belirli meslek dallarına özgü istisnalar getirmesi (örneğin doktorlar için “bilgilendirilmiş onam eksikliği” gibi).

---

3. TTK ve Yargıtay Işığında Teminat Dışı Hâller

3.1. Kasıt ve Ağır Kusur

TTK m. 1446/1:

“Sigortacı, sigortalının kasıtlı hareketinden doğan zararlardan sorumlu değildir.”

Bu maddeye göre, kasıtlı veya ağır ihmalle verilen zararlar teminat dışıdır.
Örneğin bir avukatın bilinçli olarak dosya süresini geçirmesi veya doktorun bilerek yanlış ilaç vermesi gibi durumlar, sigorta teminatı kapsamında değerlendirilmez.

3.2. Sözleşmeye Aykırılıktan Doğan Sorumluluklar

Sorumluluk sigortası, haksız fiil kaynaklı zararlara yöneliktir.
Ancak bazı poliçelerde “sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluklar” açıkça teminat dışı bırakılmıştır.

Yargıtay 11. HD, 2017/5835 E., 2019/2316 K.:
“Sigortalının sözleşmeden doğan edimini ifa etmemesi sonucu meydana gelen zararlar, sorumluluk sigortası teminatı kapsamında değildir.”

3.3. Mesleki Etik İhlalleri

Meslek mensuplarının disiplin veya etik ihlalleri, poliçelerde genellikle teminat dışı sayılır.
Örneğin bir mali müşavirin kasten sahte belge düzenlemesi ya da bir mühendisin ruhsatsız inşaatta görev alması hâlinde, sigorta şirketi tazminat ödemez.

---

4. Mesleki Sorumluluk Sigortalarında Teminat Dışı Hâller

4.1. Avukatlık Mesleği Örneği

Avukatlık mesleki sorumluluk sigortaları, avukatın mesleki faaliyeti sırasında müvekkiline veya üçüncü kişilere verdiği zararlara karşı koruma sağlar.
Ancak poliçelerde aşağıdaki haller teminat dışı sayılır:

• Dava süresini bilerek kaçırma, süre tutum dilekçesi vermeme,
• Müvekkilden usulsüz para tahsili,
• Kasten yanlış bilgi verme,
• Mahkeme kararının infazını bilerek geciktirme,
• Vergi, ceza veya disiplin yaptırımlarından doğan zararlar.

Yargıtay 17. HD, 2016/7454 E., 2017/8122 K.:
“Avukatın kasıtlı olarak davayı takip etmemesi sonucu müvekkilin uğradığı zarar, sigorta teminatı kapsamında değildir.”

---

4.2. Doktor ve Sağlık Meslekleri

Tıbbi uygulama hatalarına ilişkin mesleki sorumluluk sigortaları, hekimin tıbbi kusuruna dayalı zararları kapsar.
Ancak aşağıdaki durumlar teminat dışıdır:

• Kasten zarar verme,
• Ruhsatsız faaliyet,
• Bilgilendirilmiş onam alınmaması,
• Deneysel tedavi uygulamaları,
• Mesleki sınırların aşılması (örneğin uzmanlık dışı operasyon).

Yargıtay 15. HD, 2018/3124 E., 2019/4038 K.:
“Bilgilendirilmiş onam alınmadan yapılan tıbbi müdahale sonucu doğan zarar, sigorta teminatı kapsamında değildir.”

---

4.3. Mühendis ve Mimar Sorumlulukları

İnşaat mühendisleri, mimarlar ve yapı denetim firmaları için düzenlenen mesleki sorumluluk sigortalarında da bazı riskler kapsam dışıdır:

• Ruhsatsız yapı projeleri,
• Kasıtlı proje değişiklikleri,
• Standart dışı malzeme kullanımı,
• İmar mevzuatına aykırı projeler,
• Yapı denetim defterinin tutulmaması.

Yargıtay 15. HD, 2019/5233 E., 2020/6149 K.:
“Yapı denetim firmasının, mevzuata aykırı inşaata göz yumması nedeniyle doğan zarardan sigorta şirketi sorumlu tutulamaz.”

---

4.4. Mali Müşavir ve Denetçiler

Mali müşavir veya bağımsız denetçilerin mesleki sigortalarında da bazı teminat dışı haller yer alır:

• Vergi kaçakçılığına bilerek iştirak,
• Sahte belge düzenleme,
• Kasten yanlış beyan,
• Kayıt dışı gelir gizleme,
• Mali tabloların bilerek yanlış onaylanması.

Bu tür eylemler, sigortacının sorumluluğunu ortadan kaldırır ve hatta rücu davasına konu olabilir.

---

5. Teminat Dışı Hâllerin Yorumlanması: “Dar Yorum İlkesi”

Türk sigorta hukukunda istisna klozları dar yorum ilkesine tabidir.
Yani, teminat dışı hâller açıkça ve anlaşılır biçimde yazılmadıysa, sigortalı lehine yorum yapılır.

Yargıtay 11. HD, 2018/3146 E., 2019/8255 K.:
“Sigorta poliçesindeki istisna hükmü açık değilse, belirsizlik sigortalı lehine yorumlanmalıdır.”

Dolayısıyla sigorta şirketi, “genel ve belirsiz” ifadelerle teminat dışı hâl iddiasında bulunamaz.

---

6. Teminat Dışı Hâllerin Sigortalıya Bildirilmesi

Sigorta Bilgilendirme Yönetmeliği’ne göre sigorta şirketi veya acente, poliçe düzenlenmeden önce sigortalıya:

• Teminat kapsamını,
• Teminat dışı hâlleri,
• Muafiyet ve istisnaları
  yazılı ve anlaşılır şekilde bildirmekle yükümlüdür.

Bu yükümlülüğün ihlali hâlinde, sigortacı “bilgilendirme eksikliği” nedeniyle teminat dışı hâle dayanamaz.

Yargıtay 17. HD, 2017/4355 E., 2018/6756 K.:
“Sigorta şirketi, teminat dışı hükmü sigortalıya açıkça bildirmemişse, istisna hükmüne dayanamaz.”

---

7. Uygulamada Teminat Dışı Hâllerin Değerlendirilmesi

7.1. Sigorta Şirketi Açısından

Sigortacılar, teminat dışı hâlleri genellikle risk yönetimi aracı olarak kullanır.
Bu sayede yüksek riskli mesleklerde (örneğin cerrahi branşlar, hukuk büroları, denetim firmaları) primler dengelenir.

Ancak poliçe hazırlanırken her teminat dışı klozun sigortalı tarafından anlaşılması gerekir; aksi halde uyuşmazlık kaçınılmazdır.

7.2. Sigortalı Açısından

Sigortalı, poliçeyi imzalamadan önce mutlaka şu soruları sormalıdır:

• Hangi riskler teminat dışında?
• Hangi zararlar için muafiyet uygulanıyor?
• Teminat limiti ve coğrafi kapsam nedir?
• Tazminat talebi hangi süre içinde yapılabilir?

Aksi takdirde, hasar anında “beklenmedik” teminat dışı gerekçelerle karşılaşmak mümkündür.

---

8. Mesleki Sorumlulukta Tipik Uyuşmazlık Örnekleri

Meslek	Zarar Türü	Sigortacının Görüşü	Yargıtay Uygulaması
Avukat	Süre kaçırma	Kasıtlı ihmal → teminat dışı	Doğru, ağır ihmal teminat dışı
Doktor	Onam alınmaması	Teminat dışı	Onam eksikliği varsa teminat dışı
Mühendis	Ruhsatsız proje	Mevzuata aykırı → teminat dışı	Sigorta tazmin etmez
Mali Müşavir	Sahte fatura onayı	Kasıtlı eylem → teminat dışı	Sigorta sorumlu değildir

---

9. Sonuç ve Değerlendirme

Sorumluluk sigortalarında teminat dışı hâller, hem sigorta şirketi hem de sigortalı açısından büyük önem taşır.
Sigorta sisteminin temelinde dürüstlük, öngörülebilirlik ve risk paylaşımı vardır. Ancak istisna klozlarının açık ve adil düzenlenmemesi, bu dengeyi bozar.

Mesleki sorumluluk sigortalarında en sık rastlanan teminat dışı durumlar:

• Kasıtlı eylem ve ağır kusur,
• Ruhsatsız veya yasa dışı faaliyet,
• Etik ihlaller ve sahte belge düzenleme,
• Bilgilendirme eksikliği,
• Vergisel ve cezai yaptırımlar.

Sigortalı açısından en doğru yaklaşım, poliçenin her yenileme döneminde:

• Teminat dışı klozları dikkatle incelemek,
• Acenteden yazılı bilgilendirme almak,
• Gerektiğinde sigorta hukuku uzmanı bir avukattan görüş almaktır.

Sonuç olarak, teminat dışı hâller sigorta hukukunun “gri alanını” oluşturur; bu nedenle her uyuşmazlık, poliçenin lafzı, TTK hükümleri ve Yargıtay içtihatları ışığında somut olay bazında değerlendirilmelidir.

Gözdenur TURNA