Sigortacının Rücu ve Halefiyet Hakları: Üçüncü Kişilere Dönük Takip
Sigortacının Rücu ve Halefiyet Hakları: Üçüncü Kişilere Dönük Takip
1) Hukuki Dayanak: Halefiyet ve Rücu Nedir?
- Halefiyet (kanuni ardıllık): Sigortacı, tazminatı öder ödemez hukuken sigortalının yerine geçer; sigortalının zarardan sorumlu üçüncü kişilere karşı sahip olduğu dava/ talep hakları, ödenen miktar kadar sigortacıya intikal eder. Mal sigortaları için TTK 1472, sorumluluk sigortaları için TTK 1481 bu sonucu açıkça düzenler.
- Devam eden davaya katılma/ devralma: Sigortalı üçüncü kişiye karşı daha önce dava veya takip başlatmışsa, sigortacı onay almaksızın yaptığı ödemeyi belgeleyip kaldığı yerden devam ettirebilir. (Pratikte mahkemeye halefiyet ödeme belgesi ve poliçe sunulur.)
- Genel hüküm bağlantısı: Halefiyet, borçlar hukukundaki TBK m.127 genel halefiyet mantığıyla da uyumludur; üçüncü kişinin ifası ölçüsünde alacaklı haklarına geçiş esası burada da görülür.
Önemli: Halefiyet tazminat sigortalarında işler; can (meblağ) sigortalarında kuralen uygulanmaz – kanun gerekçesi de bu ayrımı vurgular.
2) Halefiyetin Doğum Şartları: Ne Zaman “Rücu” Edebilirim?
- Geçerli bir sigorta sözleşmesine dayanarak (poliçe–genel/özel şartlar) tazminatın ödenmiş olması gerekir. Lütuf/Ex gratia ödemelerde sigortacının halefiyet iddiası doğmaz.
- Sigortalının üçüncü kişiye karşı tazminat talep hakkı bulunmalı; sigortacı bu hakka ödediği miktarla sınırlı halef olur. (Kısmi ödeme = kısmi halefiyet.) Sigortalı, bakiye zarar için üçüncü kişiye başvurma hakkını korur.
- Sorumluluk ilişkisi (haksız fiil, sözleşmeye aykırılık, adam çalıştıranın sorumluluğu, ürün/imalat sorumluluğu vb.) somut delillerle kurulabilmelidir.
3) Kime Karşı Rücu? (Tipik Borçlular ve Zincir)
- Doğrudan zarar veren üçüncü kişi (fail).
- İşleten/işveren/adam çalıştıran gibi tali sorumlular.
- Taşıyıcı/lojistikçi/terminal işletmecisi (sözleşme/CMR/konşimento hükümleri ve sınırlamalar dikkate alınarak).
- Risk sorumluluk sigortacısı: Failin sorumluluk sigortası varsa, rücu zincirinde doğrudan sorumluluk sigortacısına başvuru stratejik seçenek oluşturur.
4) Rücu Mu, Alacağın Temliki Mi?
Halefiyet kanundan doğar; yazılı temlik (TBK 183) aramaz. Halef sigortacı, sigortalının sahip olduğu hakları aynı kapsam ve def’ilerle devralır; borçlu üçüncü kişi sigortalıya karşı ileri sürebileceği savunmaları (ör. müterafik kusur, illiyet kesilmesi, borcun ifası, zamanaşımı) sigortacıya karşı da ileri sürebilir. Bu nedenle rücu, sigortalının açacağı davadan ne eksik ne fazla bir taleptir. (IBK 1944 tarihli içtihat, rücu davasının niteliğini bu çerçevede açıklamıştır.)
5) Görevli Mahkeme ve Dava Niteliği
Yargıtay İçtihadı Birleştirme çizgisi: Sigortacının halefiyet davası, poliçeden doğan bir dava değildir; sigortalının üçüncü kişiye yönelteceği davanın aynı niteliktedir. Bu yüzden sırf “sigortacı taraf” diye otomatik olarak ticari sayılmaz. Ancak tarafların tacir olması ve uyuşmazlığın ticari sayılması hâlinde asliye ticaret de gündeme gelebilir; somut olaya göre görev belirlenir.
6) Zamanaşımı: Hangi Süreye Tabi?
- Sigorta sözleşmesinden doğan taleplerde TTK 1420; kısa süre 2 yıl, uzun süre sigorta türüne göre 6 yıl (mal) / 10 yıl (sorumluluk) düzenlenmiştir. Ancak bu süreler sigortalının sigortacıya karşı talepleri içindir.
- Rücu (halefiyet) davasında sigortacı, sigortalının üçüncü kişiye karşı tabi olduğu aynı zamanaşımı rejimine tabidir. Başka deyişle “hangi süre sigortalıyı bağlıyorsa, sigortacıyı da bağlar”. (Örn. haksız fiil – TBK; sözleşmeye aykırılık; taşıma hukuku özel süreleri.)
- Uzamış ceza zamanaşımı: Zarar suç teşkil eden fiilden doğmuşsa, daha uzun ceza zamanaşımı maddi tazminata da uygulanır; kesilme/ durma etkileri sigortacı–sorumlu arasında müterafik işler.
7) Tahkim mi, Devlet Yargısı mı?
Sigorta Tahkim Komisyonu (5684 m.30), sigorta ettiren/ menfaat sahibi ile riski üstlenen sigortacı arasındaki poliçeden doğan uyuşmazlıklara bakar. Sigortacının üçüncü kişiye (fail/ sorumluluk sigortacısı) açtığı rücu davası, poliçe tarafları arasındaki uyuşmazlık olmadığı için komisyonun görev alanı dışındadır; bu davalar genel mahkemelerde görülür. (Sigortacı–sigortalı arasındaki ihtilaf varsa tahkim mümkündür.)
8) Uygulama: Delil ve Süreç Yönetimi (Checklist)
A) Dosyayı Kurarken
- Ödeme ve halefiyet belgesi: Tazminat ödendi belgesi, poliçe ve hasar dosyası. TTK 1472 uyarınca halefiyetin ödeme ile doğduğunu açıkça gösterin.
- Zarar ve illiyet seti: Ekspertiz raporu, foto–video, fatura, log/IoT verisi, resmi tutanaklar.
- Sorumlular haritası: Doğrudan fail, işveren, taşıyıcı, bakım-onarım firması, apartman/site yönetimi, üretici–ithalatçı; varsa sorumluluk sigortacısı.
B) Prosedür
- Devam eden dava/takibe katılma: Sigortalının açtığı davaya ödeme belgesiyle halef sıfatıyla dahil olun; usul ekonomisi sağlar.
- Doğrudan rücu davası: Doğru görev/ yetki tespiti (ticari niteliğe göre ATİM/Asliye Hukuk), doğru husumet (fail + zorunlu tutulan sigortacısı) ve zamanaşımı hesabı.
- Talep kalemi: Ödenen tazminat + kurtarma/ekspertiz gibi uygun giderler; faize başlangıç (ödeme tarihi/temerrüt).
- Def’iler: Üçüncü kişi, sigortalıya karşı ileri sürebileceği def’ileri sigortacıya karşı da kullanabilir (ör. müterafik kusur). Bu nedenle delil setini sigortalı dosyasındaki anlatıyla uyumlu tutun.
C) Stratejik Notlar
- Kısmi ödeme – öncelik sırası: Sigortacı ödediği kısım kadar halef; sigortalı bakiye alacak için öncelik isteyebilir. Uygulamada mahsup ve ödeme planı belirlemek ihtilafı azaltır.
- Sigortalının halefiyeti zedelemesi: Sigortalı, sigortacının rücu hakkını ihlal edici işlem yaparsa (borçluyu ibra/ alacaktan feragat vb.), sigortacıya zararı oranında sorumlu olur.
- Ex gratia/temelsiz ödeme tuzağı: Poliçe temeli zayıfsa “lütuf ödemesi” halefiyet yaratmaz; rücu davası düşer. Önce hukuki temeli netleştirin.
9) Sık Karıştırılan Alanlar
(i) Mal vs. Sorumluluk Sigortası Halefiyeti
Her ikisinde de sistem aynıdır; farklı maddelerde benzer lafızla düzenlenmiştir (TTK 1472–1481). Kredi sigortası gibi türlerde hangi madde uygulanacağı ayrı değerlendirilir (çoğu zaman 1472’ye gidilir).
(ii) “Rücu = Ticari dava” mı?
Hayır, otomatik değil. Dava poliçeden değil üçüncü kişinin sorumluluğundan doğar. Ancak tacir taraflar ve ticari nitelik varsa ticaret mahkemesi de mümkündür.
(iii) Zamanaşımı “2 yıl” mı?
Sigortacı–sigortalı ilişkisi için evet (TTK 1420). Ama rücu üçüncü kişiye karşı olduğundan, sigortalının davası hangi süreye bağlı ise sigortacı da o süreye bağlıdır; suçtan doğan hallerde uzamış ceza zamanaşımı uygulanabilir.
(iv) Tahkim yolu
Sigortacı ↔ sigortalı uyuşmazlıklarında mümkündür; sigortacı ↔ üçüncü kişi rücu uyuşmazlıklarında Komisyon görevli değildir.
10) Uygulamadan 4 Kısa Senaryo
- Konut yangını – elektrik dağıtım şirketi
Sigortacı tazminatı ödedi. Ekip raporuna göre şebeke kaynaklı dalgalanma yangına yol açtı. Sigortacı, dağıtım şirketine rücu ediyor; delil seti: ekspertiz, TEDAŞ/EDAŞ kayıtları, olay yeri tutanakları. Zamanaşımı, haksız fiil rejimine göre hesaplanıyor; davaya ödeme belgesi ve halefiyet vurgusu ile giriliyor. - Nakliye hasarı – taşıyıcı/taşıyıcının sigortacısı
Emtia sigortacısı ödedi; hasar CMR rejiminde. Sigortacı, taşıyıcıya ve taşıyıcının sorumluluk sigortacısına yöneliyor; sınırlı sorumluluk ve istisnalar dikkatle test ediliyor. - İş kazası – işverenin sorumluluk sigortası
Ferdi kaza/sağlık sigortacısı tazminatı ödedi. Fail “işveren” ve onun sorumluluk sigortacısı. Sigortacı, ödediği kısım kadar halef; iş kazası dosyasında cezai süreç varsa uzamış zamanaşımı hesabı yapılıyor. - Ex gratia ödeme – başarısız rücu
Sigortacı poliçe geçersizliğine rağmen “müşteri memnuniyeti” ile ödeme yaptı. Halefiyet doğmadığından rücu reddedildi. (Ex gratia ödemelerde dikkat.)
11) Dava Dilekçesi İçin Hızlı İskelet
- Halefiyet vakıası: Tazminat ödendi; TTK 1472/1481.
- Hukuki nitelik: Sigortalının üçüncü kişiye yönelteceği talebin aynı nitelikte olduğu (IBK 22.03.1944).
- Husumet: Fail + varsa sorumluluk sigortacısı.
- Talep: Ödenen tazminat ve fer’ileri (faiz/ masraflar).
- Zamanaşımı: Sigortalının tabi olduğu süre; varsa uzamış ceza zamanaşımı
- Deliller: Ekspertiz, ödeme belgesi, poliçe, resmi tutanaklar, teknik loglar.
- Usul: Devam eden dosyaya halef sıfatıyla kaldığı yerden katılma imkânı.
12) Sonuç: “İkinci Tahsilat Kanalı”nı Erken Açın
- Ödeme = Halefiyet: Tazminatı öder ödemez rücu penceresi açılır; delil setini “sigortalı dosyasıyla” uyumlu kurun.
- Doğru adresler: Fail, tali sorumlular ve sorumluluk sigortacıları; zinciri kaçırmayın.
- Süre disiplini: Rücu, sigortalının tabi olduğu zamanaşımıyla kilitlenir; uzamış ceza zamanaşımı ihtimalini kontrol edin.
- Tahkim ayrımı: Sigortalı–sigortacı ihtilafları için komisyon; rücu için mahkeme.
- Ex gratia riski: Temelsiz ödemede halefiyet doğmaz; rücu düşer.
About Post Author
