Sığınmacıların Eğitim ve Sağlık Hakkı Fildişi Sahili Hukukunda Nasıl Düzenleniyor?

Giriş

Göç hareketleri, günümüzde yalnızca ekonomik sebeplerle değil; savaş, iç çatışma, siyasi baskılar ve çevresel felaketler nedeniyle de yoğun şekilde yaşanmaktadır. Batı Afrika’nın önemli ülkelerinden biri olan Fildişi Sahili (Côte d’Ivoire), hem transit hem de hedef ülke konumundadır. Bu nedenle, ülkeye sığınan kişilerin eğitim ve sağlık hakkı temel insan hakları kapsamında gündeme gelmektedir.

Bu makalede, Fildişi Sahili hukukunda sığınmacıların eğitim ve sağlık haklarının nasıl düzenlendiği, uluslararası sözleşmelerin etkisi, ulusal mevzuatın yaklaşımı ve uygulamadaki sorunlar ele alınacaktır. Ayrıca kurmaca bir olay üzerinden bu hakların pratik boyutu somutlaştırılacaktır.

---

Hukuki Çerçeve

1. Uluslararası Hukuk Bağlantısı

Fildişi Sahili, birçok uluslararası sözleşmeye taraftır:

• 1951 Cenevre Sözleşmesi ve 1967 Protokolü – Sığınmacıların temel haklarının korunmasını öngörür.

• Afrika Birliği Mülteciler Sözleşmesi (1969) – Bölgesel ölçekte daha geniş mülteci tanımı getirir.

• Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi (CRC) – Çocukların eğitim ve sağlık hakkını güvence altına alır.

• Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (ICESCR) – Herkes için sağlık ve eğitim hakkını tanır.

2. Fildişi Sahili Anayasası

Ülkenin 2016 tarihli Anayasası, temel insan haklarını güvence altına alır. Anayasa’da:

• Eğitim hakkı, tüm çocuklar için ücretsiz ve zorunlu ilköğretim şeklinde düzenlenmiştir.

• Sağlık hakkı, devletin sosyal hizmet yükümlülükleri arasında açıkça belirtilmiştir.

3. Ulusal Göç ve İltica Mevzuatı

• Sığınmacılar, Geçici Koruma Statüsü ile ülkede yasal olarak kalabildikleri sürece eğitim ve sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir.

• Çocukların devlet okullarına kaydı mümkündür.

• Sağlık hizmetleri kapsamında sığınmacılar, temel tedavi ve acil sağlık hizmetlerine erişim hakkına sahiptir.

---

Sığınmacıların Eğitim Hakkı

1. İlköğretim ve Ortaöğretim

   • Anayasal güvence gereği ilköğretim tüm çocuklar için zorunludur.

   • Sığınmacı çocuklar, resmi kimlik belgeleri olmasa dahi okullara kaydedilebilmektedir.

2. Üniversite ve Yükseköğretim

   • Üniversitelere kabul için çoğu zaman diploma ve transkript gibi belgeler istenir.

   • Sığınmacıların bu belgeleri ibraz edememesi, pratikte erişim sorunlarına yol açmaktadır.

3. Dil ve Entegrasyon

   • Fransızca, resmi eğitim dilidir. Farklı ülkelerden gelen sığınmacı çocukların entegrasyonu için ek dil desteği programları zorunluluk taşımaktadır.

---

Sığınmacıların Sağlık Hakkı

1. Temel Sağlık Hizmetleri

   • Kamu hastaneleri sığınmacılara acil servis, doğum, aşılama ve bulaşıcı hastalıklarla mücadele alanında hizmet verir.

   • Çocuklar ve hamile kadınlar, öncelikli gruplar arasında kabul edilir.

2. Sağlık Sigortası ve Ücretler

   • Yerli vatandaşlara tanınan sosyal güvenlik sistemine tam erişim sağlanmasa da, uluslararası kuruluşlar ve sivil toplum örgütleri aracılığıyla destek programları uygulanır.

   • İnsani yardım fonları, çoğu zaman sağlık harcamalarını karşılamak için kullanılır.

3. Psikososyal Destek

   • Sığınmacıların çoğu, travmatik deneyimlerle ülkeye gelmektedir. Fildişi Sahili mevzuatı, bu gruplara psikolojik destek verilmesini öngörmekle birlikte uygulamada kapasite yetersizlikleri yaşanmaktadır.

---

Kurmaca Olay: A ve B’nin Hikayesi

A’nın Durumu (Eğitim Hakkı)

• A, iç çatışmalar nedeniyle komşu bir ülkeden Fildişi Sahili’ne sığınan 12 yaşında bir çocuktur.

• Annesi, A’yı yerel bir devlet okuluna kaydettirmek ister. Kimlik belgeleri eksik olduğu için başlangıçta okul yönetimi tereddüt eder.

• Ancak Göçmenlik Ofisi’nin düzenlediği geçici koruma belgesi ile A, ilkokul 5. sınıfa kayıt yaptırır.

• A, Fransızca bilmediği için dil desteği programına katılır. Zamanla eğitim sistemine uyum sağlar.

B’nin Durumu (Sağlık Hakkı)

• B, 25 yaşında bir sığınmacıdır ve hamiledir. Fildişi Sahili’ne giriş yaptıktan kısa süre sonra doğum sancıları başlar.

• Kamu hastanesine götürülür ve doğumu ücretsiz sağlık hizmeti kapsamında gerçekleştirilir.

• Ancak doğum sonrası bakım için gerekli ilaçların bir kısmı ücretsiz karşılanmaz ve B, uluslararası bir yardım kuruluşunun desteğiyle ilaçlara erişebilir.

Bu kurmaca olay, sığınmacıların haklarının hukuken tanınmasına rağmen uygulamada maddi ve idari engellerle karşılaşabildiğini göstermektedir.

---

Uygulamadaki Sorunlar

1. Kapasite Yetersizliği – Eğitim ve sağlık altyapısı, sığınmacıların yoğun olduğu bölgelerde talebi karşılamakta zorlanmaktadır.

2. Dil Sorunu – Eğitimde Fransızca bilmeyen sığınmacı çocukların uyum süreci uzamaktadır.

3. Belge Eksikliği – Özellikle lise ve üniversite seviyesinde belgeler ibraz edilemediğinde kayıt sorunları yaşanmaktadır.

4. Maddi Yük – Sağlık hizmetlerinin bir kısmı ücretsiz olsa da, ilaç ve tedavi masrafları ek yük doğurabilmektedir.

5. Toplumsal Ayrımcılık – Bazı bölgelerde sığınmacı çocuklar ve aileler toplumsal dışlanmayla karşılaşabilmektedir.

---

Sonuç

Fildişi Sahili, sığınmacıların eğitim ve sağlık haklarını hem uluslararası hem ulusal hukuk çerçevesinde tanımaktadır. Anayasal düzenlemeler ve taraf olduğu sözleşmeler, bu hakları koruma altına almıştır. Ancak uygulamada; altyapı eksiklikleri, dil sorunları, belge yetersizliği ve finansal engeller ciddi problemlere yol açmaktadır.

Kurmaca olaylarda görüldüğü üzere, A’nın eğitime erişimi hukuken mümkün olsa da dil ve belge sorunları; B’nin sağlık hakkı ise ilaç masrafları nedeniyle sınırlı şekilde kullanılabilmiştir. Bu nedenle, Fildişi Sahili’nde sığınmacıların haklarını tam anlamıyla kullanabilmesi için devlet, uluslararası kuruluşlar ve sivil toplumun koordineli çalışması şarttır.