Senette Soyutluk İlkesi ve İstisnaları
Senette Soyutluk İlkesi ve İstisnaları
1. Giriş
Ticari hayatın güven temelini oluşturan kambiyo senetleri (poliçe, bono ve çek), alacaklıya güçlü bir koruma sağlamakta ve borçlunun ödeme taahhüdünü yazılı ve kesin bir belgeye dönüştürmektedir. Bu senetlerin en karakteristik özelliklerinden biri, soyutluk (mücerretlik) ilkesidir. Soyutluk, kambiyo senedinin, doğumuna sebep olan temel borç ilişkisinden bağımsız olarak geçerli sayılmasını ifade eder.
Bu ilke sayesinde, kambiyo senetleri ekonomik hayatta kredi ve ödeme aracı olarak güvenle dolaşabilmekte; senedin hamiline, temel borç ilişkisinden bağımsız bir alacak hakkı tanınmaktadır. Ancak soyutluk ilkesi mutlak değildir; istisnaları vardır.
2. Soyutluk İlkesinin Tanımı
2.1. Kavramsal Anlamı
Soyutluk ilkesi, kambiyo senedinin geçerliliğinin, dayandığı temel borç ilişkisinden bağımsız olduğunu ifade eder. Yani senedin doğum sebebi geçersiz veya tartışmalı olsa bile, şeklen geçerli bir senet düzenlendiğinde hamil, borçludan alacağını talep edebilir.
2.2. Hukuki Dayanak
- Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 776 (bono) → Belirli unsurların varlığı halinde bono geçerlidir, temel ilişki aranmaz.
- TTK m. 780 (çek) → Çek de aynı ilkeye tabidir.
- Yargıtay 11. HD, 2017/2211 K. → “Kambiyo senedi, dayandığı temel ilişkiden bağımsızdır; hamil, borçludan doğrudan talepte bulunabilir.”
2.3. İşlevi
- Ticari güveni sağlar.
- Tedavül kabiliyetini artırır.
- Alacaklının ispat yükünü hafifletir.
3. Soyutluk İlkesinin Unsurları
- Şekil Şartlarına Sıkı Bağlılık → Senedin geçerliliği, TTK’da öngörülen zorunlu unsurların varlığına bağlıdır.
- Temel İlişkiden Bağımsızlık → Satış, kira veya ödünç ilişkisi senedin geçerliliğini etkilemez.
- İleri Sürülemeyen Def’iler → Borçlu, senedi elinde bulunduran iyi niyetli hamile karşı temel ilişkiye dayalı def’i ileri süremez.
4. Soyutluk İlkesinin Uygulama Alanı
4.1. Poliçe
Poliçe, kabul ve ciro işlemleriyle tedavül eder; soyutluk ilkesi cirantalar ve hamil lehine güçlü bir koruma sağlar.
4.2. Bono
Bono, borçlunun kayıtsız şartsız ödeme vaadini içerdiği için soyutluk ilkesinin en tipik uygulama alanıdır.
4.3. Çek
Çek, ödeme aracı olup soyutluk ilkesi çekte de geçerlidir; muhatap bankanın ödeme yükümlülüğü temel ilişkiden bağımsızdır.
5. Soyutluk İlkesinin İstisnaları
Soyutluk ilkesi mutlak değildir. Aşağıdaki durumlarda borçlu, temel ilişkiye dayanarak def’i ileri sürebilir:
5.1. İleri Sürülebilecek Def’iler
- Maddi Hukuka Aykırılıklar
- Senedin düzenlenmesine sebep olan temel borç ilişkisinin tamamen geçersiz olması.
- Örneğin: Hukuka veya ahlaka aykırı borç ilişkisi.
- Kişisel Def’iler
- Senedin düzenlendiği ilişkiden doğan kişisel def’iler, senedin ilk lehtarına karşı ileri sürülebilir.
- Örn: Satış sözleşmesinde ayıplı mal teslimi.
- İrade Sakatlıkları
- Hata, hile, ikrah.
- Yargıtay HGK, 2016/1251 K.: “Hile ile imzalatılan kambiyo senedi, hamile karşı ileri sürülebilir.”
- Ehliyetsizlik
- Küçüklerin veya kısıtlıların düzenlediği senet geçersizdir.
- Kötü Niyetli Hamil
- Senedi devralan hamil kötü niyetli ise (örneğin temlik yasağını bilmesine rağmen almışsa) soyutluk ilkesi işletilemez.
5.2. Mutlak Def’iler
- İmza sahteciliği
- Senedin şekil şartlarının eksikliği
- Zamanaşımı
- Borcun sona ermiş olması
Bu def’iler herkese karşı ileri sürülebilir.
6. Yargıtay Kararları
- Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K. → “Kambiyo senedinin soyutluğu, temel ilişkiye dayalı def’ilerin hamile karşı ileri sürülememesi anlamına gelir.”
- Yargıtay 19. HD, 2016/9421 K. → “İrade fesadı hallerinde soyutluk ilkesi uygulanmaz.”
- Yargıtay HGK, 2015/1251 K. → “Ehliyetsiz tarafından düzenlenen senet kesin hükümsüzdür.”
- Yargıtay 12. HD, 2019/8743 K. → “Kötü niyetli hamil, kambiyo senetlerinden doğan korumadan yararlanamaz.”
7. Uygulamadaki Sorunlar
- Kötü niyetli hamil ile iyi niyetli hamil ayrımında ispat güçlüğü.
- İrade fesadı ve hile iddialarında bilirkişi raporlarının yetersizliği.
- Soyutluk ilkesinin, borçlunun haklarını zayıflattığı yönündeki eleştiriler.
- Uygulamada senetlerin teminat senedi olarak kullanılması ve uyuşmazlıkların artması.
8. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Soyutluk ilkesi ticari güven için vazgeçilmezdir, istisnaları dar yorumlanmalıdır.
Esnek Görüş
Borçlunun korunması için istisnalar genişletilmeli, özellikle teminat senetlerinde soyutluk daha sınırlı uygulanmalıdır.
9. Çözüm Önerileri
- Teminat senetleri ile ödeme senetleri ayrımı mevzuatta netleştirilmeli.
- Elektronik senet uygulamaları ile hamilin iyi niyetinin kolayca ispatı sağlanmalı.
- İrade fesadı hallerinde hızlı yargılama mekanizmaları kurulmalı.
- Yargıtay içtihatları istisnaların sınırlarını daha açık ortaya koymalıdır.
10. Sonuç
Soyutluk ilkesi, kambiyo senetlerinin ticari hayatta güvenle tedavül etmesini sağlayan temel ilkedir. Ancak bu ilke mutlak değildir; özellikle irade sakatlıkları, ehliyetsizlik, kötü niyetli hamil halleri istisna teşkil eder.
Yargıtay kararları da hem ticari güveni hem de borçlunun korunmasını dengeleyecek şekilde soyutluk ilkesini uygulamaktadır.
Sonuç olarak, soyutluk ilkesi ticari güven için hayati olmakla birlikte, istisnalarının bilinmesi tarafların hak kaybı yaşamaması açısından büyük önem taşır.
Gözdenur Turna
About Post Author
