Senette Kefaletin Geçerliliği ve Sınırlandırılması: TBK – TTK Çelişkisi
Senette Kefaletin Geçerliliği ve Sınırlandırılması (TBK – TTK Çelişkisi)
1. Giriş
Kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek), ticari hayatın vazgeçilmez unsurlarından biridir. Bu senetlerde üçüncü kişilerin güvence sağlaması amacıyla kefalet, aval ve garanti gibi kurumlara başvurulmaktadır. Ancak senette kefalet kurumu, Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK) yer alan sıkı şekil şartları ile Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) düzenlenen aval kurumu arasında ciddi tartışmalara yol açmaktadır.
TBK, kefalet sözleşmesini ayrıntılı biçimde düzenlemiş, özellikle eşin rızası, azami sorumluluk, el yazısıyla kefalet limiti yazımı gibi sınırlamalar getirmiştir. Buna karşılık, TTK’daki aval, daha basit şartlarla kambiyo senedine bağlı bağımsız bir taahhüt yaratmaktadır. Bu durum, öğretide ve uygulamada “senette kefalet geçerli midir, yoksa ancak aval mi mümkündür?” sorusunu gündeme getirmektedir.
2. Kefalet ve Aval Kavramlarının Karşılaştırılması
2.1. Kefaletin Tanımı (TBK m. 581 vd.)
Kefalet, borçlunun borcunu yerine getirmemesi halinde kefilin, alacaklıya karşı sorumlu olmayı üstlenmesidir. Bu yan borç niteliğindedir ve asıl borca sıkı sıkıya bağlıdır.
2.2. Avalin Tanımı (TTK m. 700 vd.)
Aval, kambiyo senetlerinde görülen, bağımsız ve asli bir borç doğuran özel bir teminattır. Aval veren kişi, tıpkı borçlu gibi sorumlu olur.
2.3. Kefalet ile Aval Arasındaki Farklar
| Özellik | Kefalet (TBK) | Aval (TTK) |
|---|---|---|
| Borç niteliği | Yan borç | Asli borç |
| Şekil şartı | Yazılı sözleşme, eş rızası, el yazısıyla limit | Senet üzerine “aval” kaydı + imza |
| Sorumluluk | Azami sorumluluk sınırı geçerli | Senet bedeli kadar sınırsız sorumluluk |
| Dayanak kanun | TBK m. 581-603 | TTK m. 700-702 |
| Borçtan bağımsızlık | Asıl borca bağlı | Asıl borçtan bağımsız |
3. TBK – TTK Çelişkisi
3.1. Sorunun Kaynağı
- TBK kefalet sözleşmesinde aşırı koruyucu hükümler getirmiştir. Amaç, özellikle aile bireylerinin bilgisizce kefil olup mağduriyet yaşamasını önlemektir.
- TTK ise ticari hayatın hızını ve güvenliğini sağlamak için aval kurumunu daha basit ve şekle sıkı sıkıya bağlı kılmıştır.
3.2. Öğretide Tartışmalar
- Katı Görüş: TBK hükümleri emredicidir. Dolayısıyla senette kefalet geçersizdir, yalnızca aval mümkündür.
- Esnek Görüş: TBK ile TTK arasında özel-genel norm ilişkisi vardır. Ticari senetlerde TTK hükümleri uygulanmalı, aval kefalet gibi yorumlanmamalıdır.
- Karma Görüş: Senette kefalet, şeklen aval gibi düzenlense de, TBK’daki bazı sınırlayıcı kurallar (ör. eşin rızası) dikkate alınmalıdır.
4. Yargıtay Kararları
- Yargıtay 11. HD, 2016/1324 E., 2017/2456 K.: Senet üzerinde kefil olarak imza atan kişinin sorumluluğu aval olarak değerlendirilmiştir.
- Yargıtay HGK, 2014/19-1021 E., 2016/451 K.: Kambiyo senetlerinde kefaletin TBK hükümlerine değil, TTK’daki aval hükümlerine tabi olduğu vurgulanmıştır.
- Yargıtay 19. HD, 2018/2435 K.: Senette “kefil” ibaresi kullanılsa bile, imzanın senet üzerinde bulunması halinde bu taahhüdün aval niteliğinde olduğu kabul edilmiştir.
5. Uygulamadaki Sorunlar
- Kavram Karmaşası
- Uygulamada birçok kişi senede “kefil” ibaresi koymakta, bunun aval mi yoksa kefalet mi olduğu tartışılmaktadır.
- Eşin Rızası Şartı
- TBK’da kefalet için eşin yazılı rızası şarttır. Fakat avalde böyle bir koşul yoktur. Bu da evli kişilerin imzaladığı senetlerde tartışma yaratmaktadır.
- Alacaklının Korunması
- Avalde alacaklı daha güçlü korunurken, TBK kefalette borçlu lehine koruma sağlamaktadır. Ticari hayat ile sosyal koruma arasında denge kurulması zordur.
- Mahkemelerde Farklı Yaklaşımlar
- Bazı yerel mahkemeler TBK hükümlerine dayanarak kefaleti geçersiz sayarken, Yargıtay sürekli olarak aval lehine kararlar vermektedir.
6. Hukuki Değerlendirme
- TTK’da Avalın Özel Düzenleme Niteliği
Aval, TTK’da özel olarak düzenlendiği için, kambiyo senetlerinde öncelikle uygulanmalıdır. - TBK Kefaletinin Sınırlandırıcı Hükümleri
TBK’nın amacı bireysel tüketiciyi korumaktır. Ancak ticari senetlerdeki güvenlik ihtiyacı farklıdır. - Yargıtay İçtihatları
Yargıtay, senette kefaletin aslında “aval” sayılacağı yönünde istikrar kazanmış kararlar vermektedir.
7. Çözüm Önerileri
- Mevzuat Düzenlemesi
- TBK ve TTK arasındaki çelişkiyi gidermek için kanuni açıklık sağlanmalı; senette kefalet kavramı yerine yalnızca avalin geçerli olduğu açıkça düzenlenmelidir.
- Eğitim ve Bilgilendirme
- İş dünyasında ve halk arasında kefalet ile aval arasındaki farklar anlatılmalı, yanlış düzenlemelerden doğan mağduriyetler önlenmelidir.
- Elektronik Senet Uygulaması
- Dijital ortamda düzenlenecek senetlerde, kefalet/aval ayrımı teknik sistemlerle açıkça belirlenebilir.
- Yargısal İçtihat Birliği
- Yargıtay’ın istikrar kazanan kararları, alt mahkemeler için bağlayıcı hale getirilerek çelişkili uygulamalar önlenmelidir.
8. Sonuç
Senette kefalet konusu, TBK ile TTK arasındaki çelişkiden doğan önemli bir tartışma alanıdır. TBK, kefalet sözleşmesini sıkı şekil şartlarına bağlayarak borçluyu korumayı hedeflerken; TTK, aval kurumuyla ticari güvenliği öncelemiştir.
Yargıtay’ın yerleşik içtihatları doğrultusunda, senette “kefil” ibaresi bulunsa dahi, bunun aval hükmünde olduğu kabul edilmektedir. Ancak öğretide bu konuda farklı görüşler devam etmektedir.
Sonuç olarak, ticari güvenlik ile bireysel koruma arasındaki hassas dengenin sağlanabilmesi için, TBK–TTK arasındaki çelişkinin kanuni düzenlemeyle giderilmesi ve uygulamada açıklık sağlanması büyük önem taşımaktadır.
About Post Author
