Senetlerde Zorunlu Unsurlar ve Geçerlilik Şartları

1. Giriş

Ticari hayatın güven temelini oluşturan en önemli araçlardan biri kıymetli evraklardır. Bu evraklar arasında kambiyo senetleri (poliçe, bono ve çek) özel bir yere sahiptir. Zira kambiyo senetleri, alacaklıya hızlı ve güçlü bir icra imkânı sunar. Ancak bu imkânın sağlanabilmesi için senetlerin, kanunda öngörülen sıkı şekil şartlarına uygun olarak düzenlenmesi gerekir.

Bu çalışmada, özellikle bono (emre muharrer senet) üzerinden, senetlerde zorunlu unsurlar, şekil şartları ve geçerlilik hükümleri incelenecektir. Ayrıca Yargıtay içtihatları ışığında uygulamadaki sorunlar ve çözüm önerilerine yer verilecektir.

---

2. Kambiyo Senetlerinde Şekil Şartlarının Önemi

Kambiyo senetleri, soyut borç ikrarı içeren, kanunda öngörülmüş şekil şartlarına sıkı sıkıya bağlı belgelerdir. Bu nedenle, zorunlu unsurlardan herhangi birinin eksikliği senedin kambiyo senedi vasfını ortadan kaldırır.

📌 Yargıtay 11. HD, 2018/1421 K.: “Senette kanunen öngörülmüş zorunlu unsurlardan biri bulunmazsa, o belge kambiyo senedi vasfını kaybeder.”

---

3. Bonoda Zorunlu Unsurlar (TTK m. 776)

Bir belgenin bono (emre muharrer senet) sayılabilmesi için aşağıdaki unsurları taşıması gerekir:

1. Senet metninde “bono” veya “emre muharrer senet” ibaresi
   • Belgeye kambiyo senedi niteliğini kazandıran temel unsurdur.
2. Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadi
   • Senedin konusu belirli bir para borcu olmalıdır.
   • Bedelin hem rakam hem yazıyla belirtilmesi gerekir.
3. Vade
   • Senet hangi tarihte ödenecekse belirtilmelidir.
   • Vade türleri: Belirli gün, düzenlenme tarihinden belli süre sonra, görüldüğünde veya görüldükten belli süre sonra.
4. Ödeme yeri
   • Bedelin hangi yerde ödeneceği açıkça yazılmalıdır.
   • Yazılmamışsa, düzenleyenin işyeri/yerleşim yeri ödeme yeri sayılır.
5. Lehtarın adı
   • Kime veya kimin emrine ödeneceği belirtilmelidir.
   • Lehtarın belirtilmediği senet “hamiline” düzenlenmiş sayılır.
6. Düzenleme tarihi ve yeri
   • Senedin hangi gün ve yerde düzenlendiği yazılmalıdır.
   • Tarih, vade hesabı ve zamanaşımı için önemlidir.
7. Düzenleyenin imzası
   • Kambiyo senedinin en önemli unsuru.
   • Islak imza bulunmazsa senet geçersiz olur.

---

4. Senetlerde Geçerlilik Şartları

4.1. Ehliyet

• Düzenleyenin fiil ehliyetine sahip olması gerekir.
• Küçükler veya kısıtlıların düzenlediği senet geçersizdir.

4.2. İrade

• İrade sakatlıkları (hata, hile, ikrah) senedin iptaline sebep olabilir.
• Ancak kambiyo hukukunun soyutluk ilkesi gereği, bu def’iler hamile karşı ileri sürülemez.

4.3. Konu

• Senedin konusu, belirli bir para borcu olmalıdır.
• Mal teslimi veya hizmet edimi senede konu olamaz.

4.4. Şekil

• Senet, TTK’daki zorunlu unsurlara uygun olarak düzenlenmelidir.
• Eksiklik halinde senet, adi yazılı borç ikrarı olarak değerlendirilebilir ama kambiyo senedi olmaz.

---

5. Yargıtay İçtihatları

• Yargıtay HGK, 2015/1251 K.: “Senet metninde bedelin hem rakam hem yazıyla gösterilmesi gerekir; farklılık halinde yazıyla belirtilen tutar esas alınır.”
• Yargıtay 12. HD, 2019/8743 K.: “Düzenlenme tarihi olmayan senet kambiyo vasfını kaybeder.”
• Yargıtay 11. HD, 2017/2211 K.: “İmzasız bono geçerli değildir, borç ikrarı doğurmaz.”
• Yargıtay 19. HD, 2018/9321 K.: “Lehtar kısmı boş bırakılan senet, hamiline yazılı sayılır.”

---

6. Uygulamadaki Sorunlar

1. Eksik Unsurlu Senetler
   • Özellikle tarih ve ödeme yeri eksikliği sık rastlanır.
2. Vadeli Çek – Bono Karışıklığı
   • Uygulamada vadeli çek aslında bono işlevi görmektedir.
3. Tahrifat ve Sahtecilik
   • Bedel kısmının değiştirilmesi, imza taklitleri.
4. Kayıt Dışı İşlemler
   • Senetler çoğu zaman gayriresmî borç ilişkilerinde kullanılmakta, uyuşmazlık doğurmaktadır.

---

7. Öğretide Görüşler

Katı Görüş

Kambiyo senetlerinin güvenliği için şekil şartları kesinlikle esnetilmemelidir.

Esnek Görüş

Ticari hayatın pratik ihtiyaçları dikkate alınmalı, küçük şekil eksiklikleri senedin geçerliliğini etkilememelidir.

---

8. Çözüm Önerileri

1. Elektronik senet sistemi yaygınlaştırılmalı.
2. Eğitim programları ile iş dünyası bilinçlendirilmeli.
3. Bankaların kontrol yükümlülüğü artırılmalı.
4. Yargıtay içtihatlarında yeknesaklık sağlanmalı.

---

9. Sonuç

Senetlerde zorunlu unsurlar ve geçerlilik şartları, ticari güvenliğin sağlanması açısından kritik öneme sahiptir.

• Zorunlu unsurlardan biri eksikse senet kambiyo vasfını kaybeder.
• Ehliyet, irade, konu ve şekil şartları eksiksiz olmalıdır.
• Yargıtay kararları da bu hususlarda sıkı bir yaklaşım benimsemektedir.

Sonuç olarak, senetlerin geçerli ve güvenilir olabilmesi için hem TTK’daki zorunlu unsurların hem de TBK’daki genel geçerlilik şartlarının eksiksiz şekilde yerine getirilmesi şarttır.