Senet Nedir? Kambiyo Senetleri Arasındaki Yeri
Senet Nedir? Kambiyo Senetleri Arasındaki Yeri
1. Giriş
Ticari hayatın temelinde güven ve belgeye dayalı işlemler yer alır. Bu güvenin sağlanması için kullanılan araçların başında kıymetli evraklar gelir. Türk Ticaret Kanunu (TTK) çerçevesinde düzenlenen kıymetli evraklardan en önemlilerinden biri de senettir. Uygulamada “senet” kavramı çoğu zaman farklı anlamlarda kullanılmaktadır. Dar anlamda senet, yazılı borç ikrarını ifade ederken; geniş anlamda senet, poliçe, bono ve çeki de kapsar.
2. Senet Kavramı ve Hukuki Dayanak
2.1. Senet Nedir?
Senet, borçlunun alacaklıya karşı belirli bir edimi (çoğunlukla para ödeme borcunu) yazılı olarak üstlendiğini gösteren belgedir. Senet, bir borcun varlığını ispat eden yazılı delil niteliğindedir.
2.2. Hukuki Dayanak
- Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 6, 20 ve devamı: Borcun ispatı ve yazılı şekil.
- Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 645 ve devamı: Kıymetli evrak hükümleri.
- Kambiyo senetleri: TTK m. 671-823 arasında düzenlenmiştir.
2.3. Senedin Özellikleri
- Yazılı olmalıdır.
- Borç ikrarını içermelidir.
- Tarafların imzasını taşımalıdır.
- Hukuken hem alacaklıya ispat kolaylığı sağlar hem de borçluya bağlayıcılık getirir.
3. Kambiyo Senetleri ve Senedin Yeri
3.1. Kıymetli Evrak Türleri
Kıymetli evrak, üç ana gruba ayrılır:
- Emtia senetleri (makbuz senedi, varant),
- Ortaklık senetleri (hisse senedi),
- Alacak senetleri (poliçe, bono, çek).
3.2. Kambiyo Senetleri
Kambiyo senetleri, para borcu doğuran ve ticari hayatta en çok kullanılan senet türleridir:
- Poliçe
- Bono (emre muharrer senet)
- Çek
3.3. Senet Kavramının Kambiyo Hukukundaki Yeri
Halk arasında “senet” denildiğinde çoğunlukla bono kastedilir. Ancak hukuken senet, genel bir kavramdır; kambiyo senetleri arasında da bono özel bir tür olarak yer alır.
4. Bono (Emre Muharrer Senet)
4.1. Tanımı
Bono, düzenleyenin, belirli bir bedeli kayıtsız şartsız ödeyeceğini taahhüt ettiği kambiyo senedidir.
4.2. Unsurları (TTK m. 776)
- Senet metninde “bono” veya “emre muharrer senet” ibaresi,
- Kayıtsız şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadi,
- Vade,
- Ödeme yeri,
- Lehtar,
- Düzenlenme tarihi ve yeri,
- Düzenleyenin imzası.
4.3. Hukuki Niteliği
Bono, soyut borç ikrarı içerir. Yani temel borç ilişkisinden bağımsızdır.
5. Poliçe ve Çek ile Karşılaştırma
5.1. Poliçe
Üçlü taraf ilişkisine dayanır: keşideci, muhatap ve lehtar. Poliçe, daha çok uluslararası ticarette kullanılır.
5.2. Çek
Çek, bankaya hitaben düzenlenmiş ödeme aracıdır. Bono gibi vadeli değil, görüldüğünde ödenir.
5.3. Bono ile Farkları
- Bono: İki taraflıdır (düzenleyen ve lehtar).
- Poliçe: Üç taraflıdır.
- Çek: Sadece banka muhatap olabilir.
6. Senedin Hukuki Etkileri
6.1. İspat Gücü
Senet, borcun varlığını ispat eden en kuvvetli delildir.
6.2. Soyut Borç İkrarı
Kambiyo senetleri, temel ilişkiye bağlı olmaksızın geçerlidir. Borçlu, senede dayanarak borcunu ödemek zorundadır.
6.3. Takip Hukuku Bakımından
Senet, kambiyo senetlerine özgü icra takibine konu olabilir. Bu takip, alacaklıya hızlı ve güçlü bir icra yolu sunar.
7. Yargıtay Kararları
- Yargıtay 19. HD, 2016/4831 E., 2018/9321 K.: “Bono, kambiyo senedi niteliği gereği soyut borç ikrarıdır; temel ilişkiye dayalı def’iler hamil karşısında ileri sürülemez.”
- Yargıtay 12. HD, 2017/5437 E., 2018/11982 K.: “Senet, yazılı delil başlangıcı değil, kesin delil niteliğindedir.”
- Yargıtay HGK, 2014/19-542 E., 2016/1251 K.: “Kısmi ödeme yapılmışsa, bu durum senet üzerine işlenmediği sürece hamilin sorumluluğu tamdır.”
8. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
8.1. Senet Kavramının Yanlış Kullanılması
Gündelik dilde senet denilince çoğunlukla bono kastedilmekte, bu durum hukuki karışıklıklara yol açmaktadır.
8.2. Vadeli Senetlerin Kullanımı
Bono vadeli düzenlenebilir. Ancak halk arasında “vadeli çek” olarak adlandırılan uygulama aslında senet niteliğindedir.
8.3. Sahtecilik Sorunu
Senetlerde imza taklitleri ve tahrifat sık karşılaşılan problemlerdir.
8.4. Kayıt Dışı İşlemler
Senetlerin çoğu zaman kayıt dışı borç ilişkilerinde kullanılması, hukuki ihtilafları artırmaktadır.
9. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Senet, kambiyo senetleriyle sınırlı olarak değerlendirilmeli, sadece bono kastedilmelidir.
Esnek Görüş
Senet kavramı geniş yorumlanmalı; poliçe, bono ve çekin tamamını kapsamalıdır.
10. Çözüm Önerileri
- Mevzuatta netlik sağlanmalı, senet kavramı halk arasında kullanılan anlamıyla da açıklığa kavuşturulmalı.
- Elektronik senet sistemi geliştirilerek sahtecilik riski azaltılmalı.
- Eğitim programları ile ticaret erbabının doğru bilgilendirilmesi sağlanmalı.
- Kambiyo senetlerine özgü takip usulü daha etkin hale getirilmeli.
11. Sonuç
Senet, ticari hayatın güven temelini oluşturan en önemli belgelerdendir. Kıymetli evraklar içinde, özellikle kambiyo senetleri arasında bono, en çok kullanılan senet türüdür.
- Poliçe, bono ve çek, kambiyo senetleri olarak özel düzenlemelere tabidir.
- Senet, ispat gücü yüksek, soyut borç ikrarı doğuran bir belgedir.
- Yargıtay içtihatları, senetlerin kambiyo hukukundaki sıkı şekil şartlarını titizlikle uygulamaktadır.
Sonuç olarak, senet kavramı ticaret hukukunda hem teorik hem de pratik açıdan önem taşımakta, kambiyo senetleri arasındaki yeriyle ticari hayatın güvenliğini sağlayan başlıca araçlardan biri olarak işlev görmektedir.
About Post Author
