Şahsi Cezasızlık Sebebi Nedir?

1) Kavramsal Çerçeve: “Şahsi” Nitelik ve Sonuçları

Şahsi cezasızlık sebebi, adından anlaşılacağı üzere failin şahsına bağlı bir özellikten kaynaklanır. En yaygın örneği, malvarlığına karşı bazı suçlarda fail ile mağdur arasında bulunan yakın aile ilişkileridir. Burada yasa koyucu, aile içi birlik ve dayanışmayı koruma gibi kriminopolitik gerekçelerle, belirli akrabalık derecelerine cezasızlık (ve bazı derecelerde cezada indirim) tanımıştır.

• Hukuka aykırılık kalkmaz: Fiil suç olmaya devam eder; örneğin hırsızlık tipik ve hukuka aykırıdır.

• Cezasızlık şahsidir: Kural olarak ortaklara/yardım edenlere sirayet etmez. Fail, sırf akrabası olduğu için cezasız kalabilirken; aynı fiile katılan üçüncü kişi bu sebepten yararlanamaz.

• Güvenlik tedbirleri ve müsadere: Cezasızlık, eşya müsaderesi gibi güvenlik tedbirlerinin uygulanmasına engel değildir.

• Tazminat/civil sonuçlar: Cezasızlık, özel hukuk alanındaki tazminat yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz; zarar gören kişinin alacak/istirdat gibi talepleri saklıdır.

---

2) Hukuki Dayanak: TCK ve CMK’daki Yerleşimi

• TCK’da sistematik konum: Şahsi cezasızlık sebepleri TCK’nın özel hükümlerinde tipik olarak malvarlığına karşı suçlar bağlamında düzenlenir. En bilinen norm, TCK m.167 (başlığı itibarıyla şahsi cezasızlık ve cezada indirim sebepleri) olup, belirli akrabalık ilişkileri için cezasızlık; daha uzak akrabalık veya farklı ailevi durumlar için cezada indirim öngörür.

• CMK’daki sonuç (hüküm tipi): Fiilin sabit olduğu ancak şahsi cezasızlık (veya etkin pişmanlık gibi) hallerin mevcut bulunduğu dosyalarda mahkeme, “ceza verilmesine yer olmadığına” karar verir. Bu karar, beraat değildir; fiilin işlendiği sabittir fakat ceza uygulanmaz.

Not: Bu makale, mevzuatı özetleyip yorumlar; alıntı yapmaksızın, avukat stratejisi bakışıyla uygulamaya dönük çerçeve sunar.

---

3) TCK m.167’nin Omurgası: Aile Bağı Temelli Cezasızlık ve İndirim

TCK m.167 öğretide “aile hukuku ilişkilerine dayalı şahsi cezasızlık/indirim” normu olarak bilinir. Genel hatlarıyla:

1. Cezasızlık (dar halka):
   “Malvarlığına karşı belirli suçlar” bakımından (özetle; hırsızlık, dolandırıcılık, güveni kötüye kullanma, mala zarar verme, karşılıksız yararlanma gibi tipik malvarlığı suçları; yağma/tehdit içeren şiddet suçları hariç) üstsoy–altsoy, eş ve aynı konutta birlikte yaşayan kardeş gibi en yakın aile bağı gruplarında ceza verilmez.

   • Eş bakımından uygulamada fiilin işlendiği tarihte birliğin fiilen sürüp sürmediği, “ayrı yaşama”nın hukuka uygun olup olmadığı, malın birlik yaşamına tahsis edilip edilmediği gibi olgular araştırılır.

   • Kardeş için tipik koşul aynı konutta birlikte yaşamadır. Birlikte yaşam sona ermişse “indirim” zeminine kayılabilir.

2. Cezada indirim (geniş halka):
   Daha uzak akrabalık dereceleri (örneğin aynı konutta yaşamayan kardeş, kayın hısımları, bazı yakın-çekirdek dışı aile bağları) yönünden ise hâkim cezada indirim uygular. İndirimin oranı, kanunun çizdiği çerçeve ve olayın özelliklerine göre belirlenir.

3. Kapsam dışı suçlar:
   Şiddet ve tehdit içeren ağır suçlar (ör. yağma) aile bağı gerekçesiyle cezasızlık korumasından yararlanmaz. Aile içi koruma, can/beden dokunulmazlığına yönelen şiddet suçlarında işletilmez.

Pratik uyarı: Dosyada hangi malvarlığı suçunun gündemde olduğu, akrabalık ve birlikte yaşama ilişkisinin fiilin işlendiği an itibarıyla geçerli olup olmadığı, yağma/tehdit unsurunun bulunup bulunmadığı titizlikle saptanmalıdır.

---

4) Şahsi Cezasızlık Sebeplerinin Diğer Kurumlardan Farkı

4.1. Hukuka Uygunluk Nedenleriyle Fark

• Meşru savunma, zorunluluk hali gibi nedenlerde hukuka aykırılık ortadan kalkar; fiil artık suç değildir.

• Şahsi cezasızlıkta ise fiil hukuka aykırı ve suçtur, sadece ceza uygulanmaz.

4.2. Kusurluluğu Etkileyen Nedenlerle Fark

• Yaş küçüklüğü, sağır-dilsizlik, akıl hastalığı, algılama/irade yeteneğinde azalma gibi nedenler kusurluluğu etkiler.

• Şahsi cezasızlık ise kusurluluğu değil, ceza yaptırımını etkiler.

4.3. Şikâyete Bağlılıkla Fark

• Şikâyet, bir kovuşturma koşuludur; yokluğunda kovuşturma olmaz.

• Şahsi cezasızlıkta kovuşturma yapılıp fiil sabit görülür, fakat sonunda ceza verilmez.

4.4. Etkin Pişmanlıkla Fark

• Etkin pişmanlık failin sonradan gösterdiği edim (zararı giderme, iade vb.) ile indirim/cezasızlık sağlayabilir.

• Şahsi cezasızlık failin edimine değil, kişisel statüsüne (akrabalık/yaşam birliği) dayanır. İki kurum birlikte gündeme gelebilir; mahkeme olayın özelliğine göre en uygun normu uygular.

---

5) İştirak (Azmettiren/Yardım Eden) ve Sirayet Sorunu

Şahsi nitelik gereği, cezasızlık sebebi kural olarak iştirakçilere sirayet etmez. Örneğin:

• Eş, diğer eşin cüzdanındaki nakdi almıştır; fiile arkadaş yardım etmiştir. Eş cezasız kalabilirken, arkadaş yardım eden olarak cezalandırılabilir.

• Aynı şekilde aynı konutta yaşayan kardeş için cezasızlık uygulanırken, kardeşin arkadaşı buna dayanamaz.

Uygulama tekniği: İştirak bakımından bireyselleştirme esastır. Her fail için ayrı ayrı şahsi sebep var mı yok mu tespit edilmelidir. “Toplu uygulama” yapılamaz.

---

6) Delil ve Muhakeme: Hakim Tarafından Re’sen Gözetim

Mahkeme, dosyada şahsi cezasızlık sebebine işaret eden olguları gördüğünde re’sen gözetir. Bu kapsamda:

• Aile bağını ve birlikte yaşam olgusunu kanıtlayan nüfus kayıtları, ikamet, sosyal güvenlik/abone kayıtları, site/kat yönetimi belgeleri, tanık beyanları toplanmalıdır.

• Fiilin niteliği (mala karşı suç mu; şiddet/tehdit var mı), fiilin zamanı (akrabalık/konut birlikte yaşama o anda var mı) ve malın hukuki durumu (zilyetlik, ortak kullanım) netleştirilir.

• Şahsi cezasızlık sebebi sabitse, CVYO kararı kurulur; müsadere vb. yönleri ayrıca tartışılır.

Strateji Notu (Savunma): Dilekçede, “olay tarihinde eşler birlikte yaşıyordu; mal evlilik birliğine özgülenmişti; müvekkil ile mağdur aynı konutta yaşayan kardeştir” gibi somut olgular net biçimde vurgulanmalı; ikamet kayıtları ve tanık anlatımları ile desteklenmelidir.

---

7) Malın Hukuki Statüsü: Zilyetlik, Birlikte Kullanım ve Aile Ekonomisi

Aile içi ilişkilerde çoğu kez malın kime ait olduğu ve nasıl kullanıldığı tartışma konusudur:

• Birlik ekonomisine özgülenmiş mallar (ör. evdeki televizyon, buzdolabı, ortak araç anahtarı vb.) ile kişisel kullanım malları (ör. bireyin kişisel bilgisayarı, özel ziynetleri) ayrımı önemlidir.

• Zilyetlik ve fiili hâkimiyet kimde? Eşlerden birinin kilitli çekmecesinden para alınması ile ortak dolaptan alınması aynı nitelikte değerlendirilmez.

• Eşin kişisel ziynetleri gibi alanlarda Yargıtay uygulaması çoğu zaman “kişisel mal” vurgusunu güçlendirir; buna rağmen şahsi cezasızlık iddiasının dayanağı akrabalık ve birlikte yaşam olgusudur, malın kişisel veya ortak olması, ayrı değerlendirme gerektirir.

Uygulama İpucu: Kamera kayıtları, WhatsApp yazışmaları, ev içi kullanım düzenine dair tanık beyanları; “ortak kullanım–kişisel kullanım” ayrımını somutlar.

---

8) Sınırlar ve İstisnalar: Şiddet/Tehdit İçeren Suçlar, Ayrı Yaşama, Fiilin Niteliği

• Şiddet ve tehdit içeren suçlar (yağma gibi) şahsi cezasızlık şemsiyesinin dışındadır. Aile bağları, cebir/tehdit içeren ağır suçlarda koruma sağlayamaz.

• Ayrı yaşama halinde (ör. mahkeme kararıyla veya haklı nedenle) eş yönünden cezasızlık tartışmalı hale gelebilir; uygulama olayın somutuna göre kimi zaman indirim zeminine çekebilir.

• Kardeş yönünden aynı konut koşulu kalkmışsa, cezasızlık değil indirim gündeme gelir.

• Yasal boşluk/benzetme yasağı: Şahsi cezasızlık kanunilik ilkesine tabidir; kıyas yapılamaz. Akrabalık halkası genişletilemez.

---

9) Hükmün Türü ve Sonuçları: CVYO, Adli Sicil, Müsadere ve Tazminat

• Hüküm tipi: Fiil sabit ve suç ise, şahsi cezasızlık sebebi varsa mahkeme CVYO kararı kurar.

• Adli sicil: CVYO, mahkûmiyet olmadığı için adli sicilde mahkûmiyet olarak işlem görmez; ancak karar UYAP ve kayıtlarda görülebilir.

• Müsadere: Suçta kullanılan veya suçtan elde edilen eşya/gelir bakımından müsadere (eşya/yarar müsaderesi) mümkündür.

• Tazminat: Ceza yargılamasındaki cezasızlık, hukuk yargılamasında tazminat sorumluluğunu otomatik kaldırmaz. Zarar görenin özel hukuk talepleri saklıdır.

---

10) Uygulamadan Senaryolar ve Avukat Stratejisi

Senaryo A – Eşler Arası Mal Alma

• Durum: Müvekkil, evlilik birliği içinde eşine ait nakdi almıştır.

• Analiz: Olay tarihinde birliktelik ve aynı konut olgusu mevcutsa, malvarlığına karşı suç tipinde cezasızlık zemini doğabilir.

• Delil: Nüfus kayıtları, adres kayıt sistemi, komşu/kapıcı tanıkları, ortak gider kayıtları.

• Sonuç: CVYO talebi; müsadere/istirdat ayrı tartışılır.

Senaryo B – Aynı Konutta Yaşayan Kardeşler

• Durum: Kardeş, birlikte oturulan evde diğer kardeşin telefonunu almıştır.

• Analiz: Aynı konut koşulu gerçekleşiyorsa cezasızlık; birlikte yaşama bitmişse indirim.

• Delil: İkametgah kayıtları, site giriş/çıkış, apartman yöneticisi beyanı, faturalar.

Senaryo C – Aile Dışı Yardım Eden

• Durum: Eş, eşinin ziynetini alırken dışarıdan bir arkadaş yardım ediyor.

• Analiz: Eş cezasızlık korumasından yararlanabilir; arkadaş kural olarak yararlanamaz ve yardım eden sıfatıyla cezalandırılabilir.

• Savunma: İştirak ilişkisi bireyselleştirilmeli; arkadaş yönünden ceza alt/üst sınır, rol, kast yoğunluğu tartışılmalı.

Senaryo D – Şiddet/Tehdit İçerme İddiası

• Durum: Malın alınması sırasında mağdurun elinden zorla alma iddiası (yağma) var.

• Analiz: Cebir/tehdit fiilin nitelendirmesini yağma yönüne çekiyorsa, cezasızlık kapsamı dışına çıkılır.

• Strateji: Olayın zorlama unsuru içermediği, sıradan “alma” (malvarlığına karşı suç) olduğu ispatlanırsa tekrar cezasızlık zeminine dönülebilir.

---

11) Sık Karşılaşılan Hatalar ve Düzeltme Önerileri

1. Beraat–CVYO karışıklığı: Şahsi cezasızlıkta beraat değil CVYO verilir. Dilekçelerde talep açık yazılmalı.

2. Akrabalık halkasını genişletme: Kanunun çizdiği sınırlar dışına kıyas yapılamaz.

3. İştirakte toplu yararlandırma: Şahsi sebep şeriklere sirayet etmez; her fail için ayrı değerlendirme gerekir.

4. Aynı konut olgusunu belgelemede eksiklik: İkamet, birlikte gider, tanık, site kayıtları mutlaka toplanmalı.

5. Şiddet unsurunun ihmal edilmesi: Olayda itme–çekme, direnç kırma, tehditle alma varsa nitelendirme değişebilir; dosyaya bu yönde netlik kazandırılmalı.

Sonuç ve Değerlendirme

Şahsi cezasızlık sebebi; kanunilik ilkesine sıkı sıkıya bağlı, failin şahsına ilişkin bir cezalandırmama tercihidir. Aile birliğini ve sosyal dayanışmayı korumaya dönük kriminopolitik bir araç olarak, malvarlığına karşı belirli suçlarda yakın akrabalık ve birlikte yaşam ölçütleri üzerinden işler. Uygulamada en kritik noktalar:

1. Doğru nitelendirme: Fiilde şiddet/tehdit unsuru var mı? Varsa kapsam dışına çıkılabilir.

2. Somut delil: Aile bağı ve aynı konut/birlikte yaşam olguları fiilin işlendiği anda var mı? Belgelendirilmeli.

3. İştirak ayrımı: Şahsi sebep şeriklere sirayet etmez; her fail için bireysel değerlendirme gerekir.

4. Hüküm ve sonuç: Mahkeme CVYO kararı verir; müsadere ve tazminat yönleri ayrıca tartışılır.

Bilinmelidir ki, şahsi cezasızlık “suçsuzluk” anlamına gelmez; cezalandırmama sonucunu doğurur. Bu nedenle, savunma stratejisinde cezasızlık zemini kurulurken delil zincirinin sağlam örülmesi, nitelendirme risklerinin (özellikle yağma) bertaraf edilmesi ve sirayet sorunlarının doğru yönetilmesi belirleyici önemdedir.