Sağlık Hukukunda Biyoetik Sorunlar ve Hukuki Çerçeve

1. Giriş

Biyoetik, yaşam bilimleri ve tıp alanında ortaya çıkan etik sorunları ele alan disiplinler arası bir alandır. Sağlık hukuku ile biyoetik arasındaki ilişki, tıbbi uygulamaların hem etik değerlere hem de hukuki düzenlemelere uygun şekilde yürütülmesini zorunlu kılar. Özellikle hasta hakları, organ nakli, genetik müdahaleler, ötenazi, klinik araştırmalar ve yapay zekâ destekli sağlık uygulamaları biyoetik tartışmaların merkezinde yer alır.

2. Biyoetiğin Temel İlkeleri

Sağlık hukuku ve biyoetik, genellikle dört temel etik ilke üzerine inşa edilmiştir:

Otonomi (Özerklik): Hastanın kendi kaderini tayin hakkı ve rızası.
Yararlılık (Beneficence): Sağlık hizmetinin hastaya fayda sağlaması.
Zarar Vermeme (Non-Maleficence): Hekimlerin “önce zarar verme” prensibine bağlı kalması.
Adalet: Sağlık hizmetlerinin eşit, adil ve erişilebilir sunulması.

Bu ilkeler, hasta hakları ve tıbbi uygulamaların hukuka uygunluğu açısından yol göstericidir.

3. Türk Hukukunda Biyoetik Sorunlar

3.1. Hasta Hakları ve Aydınlatılmış Onam

Hasta Hakları Yönetmeliği ve Anayasa m.17, kişinin vücut bütünlüğü üzerinde rızası olmadan tıbbi müdahale yapılamayacağını düzenler.
Aydınlatılmış onam, hem etik hem de hukuki bir zorunluluktur. Eksik veya yanıltıcı bilgilendirme, tazminat ve malpraktis davalarına yol açabilir.

3.2. Organ ve Doku Nakli

2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkında Kanun, organ bağışı ve nakil süreçlerini düzenler.
Organ ticareti, TCK m.91 uyarınca ağır cezalara tabidir.
Etik tartışma: Canlı donörlerden organ alınması ve ekonomik baskılarla organ bağışının suistimali.

3.3. Genetik Müdahaleler ve CRISPR Teknolojisi

Genetik mühendisliği uygulamaları, kalıtımsal özelliklerin değiştirilmesi ve embriyo üzerindeki deneyler biyoetik açıdan büyük tartışmalara yol açmaktadır.
Türkiye’de genetik araştırmalar Klinik Araştırmalar Hakkında Yönetmelik ve Biyotıp Sözleşmesi (Oviedo Sözleşmesi) çerçevesinde sınırlandırılmıştır.

3.4. Ötenazi ve Yaşam Hakkı

Türk hukukunda ötenazi yasaktır ve TCK m.81 (kasten öldürme) kapsamında cezalandırılır.
Etik açıdan hastanın yaşam desteğini reddetme hakkı (pasif ötenazi) hâlen tartışmalıdır.

4. Klinik Araştırmalar ve Denek Hakları

Klinik ilaç ve cihaz deneyleri, Etik Kurullar tarafından onaylanmadan yapılamaz.
Helsinki Bildirgesi ve GCP (Good Clinical Practice) standartları uygulanır.
Deneklerden açık rıza alınmadan yapılan araştırmalar, hem etik dışı hem de hukuka aykırıdır.

5. Dijital Sağlık ve Yapay Zekâ

Yapay zekâ destekli tanı ve tedavi sistemleri, hatalı teşhis riskinde sorumluluk tartışmalarını gündeme getirmektedir.
KVKK (6698 sayılı Kanun) uyarınca sağlık verileri özel nitelikli veri sayılır ve en üst düzeyde korunmalıdır.
Yapay zekânın tıbbi karar alma süreçlerinde “insan kontrolü” ilkesinin korunması etik açıdan önemlidir.

6. Uluslararası Düzenlemeler

Oviedo Sözleşmesi (Biyotıp Sözleşmesi): İnsan hakları ve biyoloji alanında en kapsamlı uluslararası belge olup Türkiye tarafından onaylanmıştır.
Helsinki Bildirgesi: Tıbbi araştırmalarda etik standartları belirler.
UNESCO Biyoetik ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi: Bilimsel gelişmelerin insan onuruna uygun olmasını vurgular.

7. Yargı Kararlarından Örnekler

Yargıtay 13. HD, 2018/2715 E., 2019/6434 K.: Hastadan aydınlatılmış onam alınmadan yapılan estetik operasyon sonucunda hekimin tazminat sorumluluğu doğmuştur.
Danıştay 15. D., 2020/2345 E., 2021/456 K.: Klinik araştırma izni olmadan yapılan bir uygulamanın hukuka aykırı olduğu belirtilmiştir.

8. Güncel Biyoetik Tartışmalar

Klonlama ve genetik dizayn: İnsan embriyolarının genetik olarak düzenlenmesi etik mi?
Pandemi döneminde aşı zorunluluğu: Kişisel özgürlük mü yoksa toplum sağlığı mı önceliklidir?
Tele-tıp uygulamaları: Uzaktan tanı ve tedavinin veri güvenliği ve sorumluluk boyutu.

9. Sonuç

Sağlık hukukunda biyoetik sorunlar, modern tıbbın gelişimiyle birlikte artan karmaşık meselelerdir. Türkiye’de Hasta Hakları Yönetmeliği, 2238 sayılı Kanun, KVKK ve Oviedo Sözleşmesi bu sorunların hukuki boyutunu düzenlemeye çalışsa da etik tartışmalar sürekli güncellenen bir yaklaşım gerektirir.
Gelecekte yapay zekâ ve genetik mühendisliği uygulamalarının artmasıyla birlikte biyoetik ilkelerin hukuki çerçevede daha detaylı şekilde düzenlenmesi beklenmektedir.

Single Blog Title