RÜŞVET SUÇUNDA ETKİN PİŞMANLIK HÜKÜMLERİ NASIL UYGULANIR?

 

1. Giriş

Rüşvet suçu, kamu görevinin kişisel menfaat karşılığı ifa edilmesi anlamına gelen ve kamu vicdanında en ağır güven sarsıcı etkiler doğuran suçlardan biridir. TCK m.252 kapsamında düzenlenen rüşvet suçu, hem kamu görevlisini hem de menfaat temin eden kişiyi eş zamanlı olarak cezalandırır.

Ancak, suçun ortaya çıkması ve kamu görevlisinin fiilinin deşifre edilmesi kamu yararı açısından büyük önem taşıdığından, Türk Ceza Kanunu, rüşvet suçunun yalnızca veren tarafı yönünden bazı durumlarda cezasızlık veya ceza indirimi öngören etkin pişmanlık hükümleri getirmiştir. TCK m.254’te yer alan bu düzenleme, kamu görevlilerinin cezalandırılmasını sağlamak ve rüşvet ilişkisini ortaya çıkarmaya teşvik etmek amacıyla getirilmiştir.

---

2. TCK m.254 – Mevzuat Hükmü

TCK m.254/1

“Rüşvet suçunda, rüşvet verenden başka kimse tarafından suç yetkili makamlara bildirilmeden önce, rüşvet verenin pişmanlık göstererek durumu yetkili makamlara bildirmesi hâlinde, hakkında cezaya hükmolunmaz.”

TCK m.254/2

“Rüşvet suçunun soruşturulmasına başlanmadan önce, ancak suçun yetkili makamlarca öğrenilmesinden sonra rüşvet verenin pişmanlık göstererek durumu bildirmesi hâlinde, verilecek cezada indirim yapılabilir.”

Bu düzenleme ile rüşvet veren kişi lehine cezasızlık veya ceza indirimi sağlanmakta, bu sayede kamu görevlilerinin suistimalleri ortaya çıkarılmakta ve kamu hizmetinde şeffaflık hedeflenmektedir.

---

3. Etkin Pişmanlık Hükümlerinin Amacı

Etkin pişmanlık kurumu, ceza hukukunda maddi gerçeğin ortaya çıkarılması ve kamusal çıkarın sağlanması amacıyla, failin gönüllü olarak pişmanlık göstermesi halinde cezadan indirim veya af öngören bir müessesedir. Rüşvet suçunda bu düzenlemenin amacı:

• Suç ilişkisini açığa çıkarmak,

• Kamu görevlisinin suçunun ortaya çıkmasını sağlamak,

• Rüşvetin yaygınlaşmasını önlemek,

• Devletin ceza yaptırımına daha az başvurmasını teşvik etmektir.

---

4. Uygulama Koşulları

A. Kapsam: Sadece Rüşvet Veren Açısından

Etkin pişmanlık yalnızca rüşvet veren kişi için geçerlidir. Kamu görevlisi (rüşvet alan) bu kapsamda değildir. Bu durum suçun simetrik karakteriyle çelişkili görünse de, kamusal menfaate hizmet ettiğinden öğretide ve uygulamada kabul görmektedir.

B. Bildirimin Yetkili Makama Yapılması

Bildirim yalnızca failin eşine, arkadaşına ya da avukatına değil; savcılığa, kolluğa veya idari yetkililere yapılmalıdır. Aksi halde etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz.

C. Suçun Öğrenilmesinden Önce (TCK m.254/1)

• Eğer kamu görevlisinin aldığı rüşvet henüz resmi makamlarca öğrenilmemişse,

• Rüşvet veren kişi bizzat durumu bildirirse,

• Ceza verilmez.

D. Suçun Öğrenilmesinden Sonra (TCK m.254/2)

• Eğer yetkili makamlar rüşvet olayını öğrenmiş ama henüz soruşturma başlamamışsa,

• Rüşvet veren kişi yine durumu bildirirse,

• Mahkeme takdiren indirim yapabilir. Cezada indirimin oranı belirli değildir, hakime bırakılmıştır.

---

5. Yargıtay İçtihatlarında Etkin Pişmanlık

YARGITAY 5. CEZA DAİRESİ Esas : 2013/5345 Karar : 2014/12929

• TCK 254. Madde
• Etkin Pişmanlık

Hüküm tarihinde yürürlükte bulunan 4199 sayılı Kanunla değişik 2918 sayılı Kanunun Ek 11. maddesi gereğince trafik polisi olup ceza tutanağı düzenleme yetkisi bulunan sanıklar hakkında hükmolunan cezaların yarı oranında artırılması gerektiğinin gözetilmemesi aleyhe temyiz bulunmadığından bozma nedeni sayılmamış, yapılan yargılamaya, toplanıp karar yerinde gösterilen delillere, mahkemenin soruşturma sonuçlarına uygun olarak oluşan kanaat ve takdirine, incelenen dosya içeriğine göre sair temyiz itirazları da yerinde görülmemiştir.

Ancak;

Rüşvet teklifine konu paranın, suçun işlenmesi için sağlanan maddi menfaat niteliğinde olması ve el konulmaması nedeniyle sanıklardan alınarak ihbar edene iadesine karar verilemeyeceğinin gözetilmemesi,

Kanuna aykırı, sanıklar müdafiin ve O yer C.Savcısının temyiz itirazları bu itibarla yerinde görüldüğünden, hükümlerin 5320 sayılı Yasanın 8/1. maddesi gözetilerek CMUK’nın 321. maddesi uyarınca BOZULMASINA, ancak bu husus yeniden yargılamayı gerektirmediğinden CMUK’nın 322. maddesinin verdiği yetkiye dayanılarak hükümde yer alan “Rüşvet veren ihbarcı Esad Demir in soruşturma başlamadan önce etkin pişmanlık duyacak şekilde suçu soruşturma makamlarına haber verdiğinden vermiş olduğu 30 TL rüşvetin TCK 254/2. maddesi gereğince sanıklardan alınarak kendisine iadesine” ilişkin bölümün çıkartılmak suretiyle sair yönleri usul ve kanuna uygun olan hükümlerin DÜZELTİLEREK ONANMASINA, 18/12/2014 tarihinde oybirliğiyle karar verildi.

---

6. Öğretideki Görüşler

Lehte Görüşler:

• Bu düzenleme, kamu görevlilerinin cezalandırılmasını kolaylaştırır.

• Suçun ortaya çıkma olasılığı artar.

• Rüşvet ilişkisini bozucu etki yaratır.

Eleştirel Görüşler:

• Sadece rüşvet verene tanınması adaletsizlik doğurabilir.

• Kamu görevlisine yönelik cezai sorumluluk baskısı artarken, rüşvet veren sorumluluktan kurtulmaktadır.

• Pişmanlığın samimiyetinin değerlendirilmesi uygulamada güçtür.

---

7. Rüşvet Suçunda Etkin Pişmanlık – Diğer Suçlarla Karşılaştırma

---

8. Uygulamadaki Sorunlar

• Bildirim anının tespiti: Suçun resmi olarak ne zaman öğrenildiği karmaşık olabilir.

• Pişmanlığın samimiyeti: Mahkeme pişmanlığın samimi olup olmadığını değerlendirmekte zorlanabilir.

• Kolluk baskısıyla yapılan beyanlar: Gerçek gönüllülük taşıyıp taşımadığı sorgulanabilir.

• Etkin pişmanlıkta kamu görevlisine tanınmaması: Uygulamada orantısızlık yaratabilir.

---

9. Sonuç ve Değerlendirme

Etkin pişmanlık kurumu, rüşvet suçunun ceza adaleti sisteminde önleyici etkisini artırmak ve kamu görevlisinin suçunu ortaya çıkarmak amacıyla rüşvet veren kişiye yönelik ceza indirimi ya da cezasızlık sağlayan önemli bir hukuki araçtır. Ancak bu uygulamanın adaletle dengeli yürütülmesi, bildirimdeki samimiyetin titizlikle değerlendirilmesi ve kamu görevlisinin sorumluluğunun eksiksiz yargılanması büyük önem arz etmektedir.

Türk Ceza Hukuku’nda sadece rüşvet veren açısından tanınan bu imkan, hem ceza yargılamasının etkinliğini artırmakta hem de kamu görevinin saygınlığını korumaya yönelik bir önlem olarak değerlendirilmektedir. Uygulamada da bu hükümler, Yargıtay kararlarıyla çerçevesi belirlenmiş şekilde işletilmektedir.