Rekabet Kurulu İncelemesine Konu Olabilecek Uygulamalar Var mı? Pazar Hakimiyeti Risk mi Fırsat mı?
Giriş
Bir şirketin pazardaki güçlü konumu, yatırımcı açısından ilk etapta olumlu bir gösterge gibi görünse de bu durum, Rekabet Hukuku kapsamında detaylı bir incelemeyi gerekli kılar. Özellikle Rekabet Kurulu’nun (RK) denetim yetkisi altına giren uygulamalar, yatırımın hukuki risklerini artırabilir. Bu nedenle due diligence sürecinde, şirketin rekabet ihlali oluşturabilecek davranışları ve pazar hakimiyeti kapsamındaki eylemleri büyük önem taşır.
Bu makalede, Rekabet Kurulu denetimine neden olabilecek uygulamalar, pazar hakimiyetinin doğurduğu fırsatlar ve riskler, örnek olaylar üzerinden yatırımcıya yönelik hukuki değerlendirmeler yapılacak, due diligence süreçlerinde nelere dikkat edilmesi gerektiği açıklanacaktır.
1. Rekabet Kurulu’nun Denetim Alanı
Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (4054 sayılı Kanun) çerçevesinde Rekabet Kurulu, aşağıdaki üç temel ihlali denetlemektedir:
-
Kartel veya uyumlu eylemler (m. 4)
-
Hakim durumun kötüye kullanılması (m. 6)
-
Yoğunlaşmalar (birleşme/devralma) ve izin süreçleri (m. 7)
Şirketin büyüklüğü, pazar payı, sektördeki pozisyonu ve sözleşme uygulamaları, bu üç alandan biriyle örtüştüğünde Rekabet Kurulu’nun inceleme, soruşturma ve yaptırım süreçleri gündeme gelebilir.
2. Pazar Hakimiyeti Nedir?
Pazar hakimiyeti, bir teşebbüsün tek başına veya diğer teşebbüslerle birlikte fiyat belirleme, üretim miktarını kısıtlama veya rakiplerin faaliyetlerini engelleme gücüne sahip olması şeklinde tanımlanır. Tek başına yüksek pazar payı her zaman kötüye kullanım anlamına gelmez, ancak pazar payının %40’ın üzeri olması halinde tedbirli inceleme yapılması gerekir.
3. Due Diligence Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Uygulamalar
Aşağıdaki başlıklar, yatırımcı tarafından due diligence kapsamında incelenmelidir:
a) Sözleşmelerde Rekabet Kısıtlaması
-
Bayi sözleşmelerinde satış fiyatının belirlenmesi
-
Müşteri bölgesi sınırlamaları
-
Zorunlu münhasırlık koşulları
b) Satış ve Pazarlama Uygulamaları
-
Rakiplerin piyasaya girişini engelleyecek indirim stratejileri
-
Sadakat indirimleri, hacıma bağlı bonuslar
-
Demirbaş ürün temini zorunluluğu
c) Veri Paylaşımı ve Pazar Bilgisi
-
Rakiplerle yapılan veri paylaşımı
-
Müşteri bilgilerine dayalı algoritmik fiyatlama sistemleri
d) Dijital Pazar Uygulamaları
-
Online platformlarda ürün sıralaması manipülasyonu
-
Kendi markasını öne çıkarma (self-preferencing)
-
Arama sonuçlarında rakip ürünlerin görünürlüğünü azaltma
4. Örnek Olay: X Holding’in Rekabet İncelemesi
Olay:
X Holding, Türkiye genelinde faaliyet gösteren bir beyaz eşya zinciridir. Şirket, bayilerine belirli ürün gruplarını yalnızca kendi belirlediği fiyatlarla satma koşulu getirmiştir. Ayrıca, sadakat bonusları kapsamında bayiler sadece X Holding ürünlerini satmayı taahhüt etmek zorundadır.
Gelişme:
Rekabet Kurulu, üçüncü bir üreticinin şikayeti üzerine X Holding hakkında soruşturma başlatır. Soruşturmada, pazar payının %50 üzerinde olması ve fiyat belirleme mekanizmaları nedeniyle hakim durumun kötüye kullanıldığı değerlendirilir.
Sonuç:
Kurul, X Holding’e %2,3 oranında idari para cezası uygular. Ayrıca sözleşmelerin revize edilmesi ve bayi sisteminin yeniden yapılandırılması için süre tanır.
5. Yatırımcı Açısından Riskler
a) Para Cezaları
Rekabet ihlallerinde idari para cezası, şirketin bir önceki yılki cirosunun %10’una kadar olabilir.
b) Sözleşmelerin Geçersizliği
Rekabeti ihlal eden sözleşmeler kendiliğinden hükümsüz sayılır. Bu da yatırım sonrası sözleşmelerin geçerliliğini etkileyebilir.
c) Reputasyonel Risk
Rekabet Kurulu’nun kararları resmî internet sitesinde yayınlandığı için şirketin itibarına zarar verebilir.
d) Davaya Açık Hale Gelme
Rakip şirketler, zarara uğradıklarını ileri sürerek tazminat davası açabilir.
6. Pazar Hakimiyeti Gerçekten Fırsat mı?
Avantajlar
-
Yüksek pazar payı, ölçek ekonomisi avantajı yaratır.
-
Yatırımcının büyüme potansiyelini gösterir.
-
Güçlü dağıtım ağı sayesinde nakit akışı stabil kalır.
Dezavantajlar
-
Her uygulama RK tarafından incelemeye açık hale gelir.
-
Piyasa hâkimiyeti sürdürülemezse yatırım değeri hızla erir.
-
Teknolojiye dayalı güç (örneğin arama motoru algoritması) ayrımcılık riski barındırır.
7. Hukuki Değerlendirme ve Öneriler
Yatırımcıya Yönelik Due Diligence Soruları:
-
Şirketin pazar payı nedir? (Segment bazında)
-
Rekabet Kurulu geçmişte şirkete soruşturma açmış mı?
-
Bayilik ve satış sözleşmelerinde rekabeti sınırlayan hükümler var mı?
-
Dijital satış kanalları, algoritmalar ve veri kullanımı nasıl yapılandırılmış?
-
Sadakat sistemleri, rakip ürün satışını engelliyor mu?
Risk Azaltma Stratejileri:
-
Sözleşme örnekleri uzman avukatlarca incelenmeli
-
Şirketin rakip karşısındaki konumu veri analizine dayalı değerlendirilmelidir
-
RK’nın son 3 yıllık kararları ışığında sektörel risk analizi yapılmalıdır
Sonuç
Rekabet Kurulu denetimi, bir şirketin pazardaki agresif stratejileri kadar, sıradan sözleşme hükümlerini de hedef alabilir. Bu nedenle, yatırım kararı öncesi yapılacak hukuki due diligence kapsamında, şirketin sadece mali tabloları değil, rekabet hukuku uyumu da titizlikle incelenmelidir. Pazar hakimiyeti, doğru yönetilmediğinde yatırımcının karşısına büyük bir hukuki risk olarak çıkabilir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
