Rekabet Hukuku ve Yasal Düzenlemeler Işığında Somut Olaylarla Uygulama Rehberi
Rekabet Hukukunun Amacı ve Kapsamı
Serbest piyasa ekonomisinin adil, etkin ve şeffaf işlemesi, ancak rekabetin korunmasıyla mümkündür. Rekabet hukuku; girişimcilerin piyasa güçlerini kötüye kullanmalarını, rekabeti sınırlayıcı anlaşmalar yapmalarını veya pazarda hâkimiyet kurmalarını engellemeyi amaçlar. Türkiye’de bu alan, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (bundan sonra “Kanun” olarak anılacaktır) ile düzenlenmiş olup, Rekabet Kurumu bu kuralların uygulanmasından sorumludur.
Rekabet hukuku, özel hukuk ve kamu hukuku arasında köprü kuran bir alandır. Zira bir yandan teşebbüslerin özel hukuktan doğan özgürlüklerini tanırken, diğer yandan bu özgürlüğün kötüye kullanılmasını kamu adına sınırlandırır. Bu yazıda, mevzuat hükümleri, Rekabet Kurulu kararları ve yargı denetimi birlikte değerlendirilerek rekabet hukukunun güncel uygulaması örneklerle açıklanacaktır.
⚖️ I. REKABET HUKUKUNUN HUKUKİ DAYANAĞI
1. 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun
Rekabet hukukunun temel kaynağı olan bu Kanun, 13 Aralık 1994 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kanun’un amacı, mal ve hizmet piyasalarında rekabeti engelleyici, bozucu veya sınırlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaların önlenmesidir. Başlıca düzenlediği konular şunlardır:
-
Madde 4: Rekabeti sınırlayıcı anlaşmalar ve uyumlu eylemler (örn. kartel, fiyat tespiti)
-
Madde 6: Hâkim durumun kötüye kullanılması
-
Madde 7: Birleşme ve devralmaların kontrolü
-
Madde 9-16: İdari para cezaları, uzlaşma, taahhüt süreçleri
-
Madde 27 vd.: Rekabet Kurulu’nun yetkileri
2. İkincil Mevzuat
4054 sayılı Kanun’un uygulanmasını kolaylaştırmak üzere çıkarılan çok sayıda tebliğ, yönetmelik ve kılavuz bulunmaktadır. Örneğin:
-
Grup Muafiyeti Tebliğleri (örneğin Dikey Anlaşmalar Tebliği)
-
Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşmalar Kılavuzu
-
Hâkim Durum Kılavuzu
-
Birleşme ve Devralmaların İncelenmesine İlişkin Kılavuz
3. Anayasal ve Uluslararası Dayanaklar
-
Anayasa m. 167: Devlete, piyasalarda etkin rekabeti sağlama görevi verilmiştir.
-
Gümrük Birliği ve AB Müktesebatı: AB Rekabet Hukuku (TFEU m. 101 ve 102) ile büyük ölçüde uyum vardır.
🧩 II. TEMEL REKABET İHLAL TÜRLERİ VE YASAL DAYANAKLARI
A. Yasaklanan Anlaşmalar (Kanun m. 4)
Rekabet Kurulu, bu kapsamdaki ihlalleri genellikle şu başlıklarda değerlendirir:
-
Fiyat tespiti (örneğin çimento sektörü kararları)
-
Pazar paylaşımı
-
İhale manipülasyonu
-
Üretim miktarı sınırlaması
📌 Somut Örnek: 2022/28-102 Kararı – Okul Kitapları Yayıncıları
Yayınevleri arasında yapılan toplantılarda ders kitaplarının fiyatlarının birlikte belirlendiği ortaya çıkmış ve bu durum açıkça m. 4’e aykırı bulunmuştur. Karar sonucunda toplamda 58 milyon TL ceza uygulanmıştır.
B. Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması (Kanun m. 6)
Bir teşebbüsün pazarda tek başına belirleyici güç olması durumunda, bu gücün kötüye kullanılması yasaktır. Örnek ihlaller:
-
Bağlama uygulamaları
-
Aşırı fiyat uygulamaları
-
Yeniden satış kısıtlamaları
-
Sadakat indirimi (müşteriyi rakibe yöneltmemek için)
📌 Somut Örnek: Google Android Kararı (2018/1)
Google’ın, Android işletim sistemini kullanan üreticilere Google uygulamalarını zorunlu kılması, bağlama yoluyla hâkim durumun kötüye kullanılması olarak değerlendirilmiş ve 93 milyon TL ceza uygulanmıştır.
C. Birleşme ve Devralmalar (Kanun m. 7)
Belirli eşikleri aşan birleşme/devralma işlemleri önceden Rekabet Kurumu’na bildirilmek zorundadır. Bildirilmeden yapılan işlemler geçersiz sayılabilir ve para cezası uygulanabilir.
📌 Somut Örnek: Hepsiburada – Modanisa Olayı
Hepsiburada’nın Modanisa’daki hisseleri devralması, Kurul tarafından incelenmiş ve ilgili pazarda rekabetin daralma ihtimali bulunmadığı gerekçesiyle izin verilmiştir.
🧮 III. UYGULAMA MEKANİZMALARI VE YARGI YOLU
1. Soruşturma Süreci
Rekabet Kurulu; şikâyet, resen inceleme veya ihbar üzerine ön araştırma yapar. Gerekli görülürse soruşturma başlatılır. Taraflardan yazılı savunma alınır ve nihayetinde Kurul karar verir.
📌 Uzlaşma ve Taahhüt Mekanizmaları:
-
İhlalin kabul edilmesi ve iş birliği hâlinde cezada %25’e kadar indirim sağlanabilir.
-
Gelecekteki rekabeti koruyacak taahhütler verilmesi hâlinde soruşturma sonlandırılabilir.
2. İdari Para Cezaları (m. 16)
İhlalin türüne ve ciddiyetine göre yıllık cironun:
-
%0,1 ila %10’u arasında idari para cezası uygulanabilir.
-
Bildirim yükümlülüğünün ihlali hâlinde: %0,1
-
Hâkim durum kötüye kullanımı: %1–%10
📌 Yargı Denetimi:
Rekabet Kurulu kararlarına karşı 30 gün içinde Ankara İdare Mahkemesi’ne iptal davası açılabilir. Bu kararlar, Danıştay 13. Dairesi tarafından denetlenmektedir.
🧠 IV. DİJİTAL PİYASALARDA REKABET HUKUKU
Son yıllarda Rekabet Kurumu, dijital ekonomiye özgü sorunlara özel önem vermektedir:
-
Veri hâkimiyeti (örn. sosyal medya platformları)
-
Algoritmik fiyatlama (örn. e-ticaret devleri)
-
Pazar kapama stratejileri
📌 Somut Örnek: Trendyol Kararı (2021/56)
Trendyol’un kendi markalı ürünlerini algoritmalarla öne çıkardığı ve diğer satıcılara görünürlük engeli uyguladığı tespit edilmiş; 76 milyon TL ceza verilmiştir.
🧭 V. ŞİRKETLER İÇİN UYUM POLİTİKASI VE ÖNERİLER
Rekabet ihlallerinden doğan cezalar sadece parasal değil, itibar ve marka değeri kaybı da doğurur. Bu nedenle şirketlerin:
-
Rekabet Hukuku Eğitimleri
-
İç Denetim Süreçleri
-
Uyum Programları
-
Yasal danışmanlık hizmetleri
oluşturmaları hayati önemdedir.
📌 Check-List Örneği:
-
Bayilere sabit fiyat dayatıyor muyum?
-
Rakiplerle toplantılarda fiyat/miktar konuşuluyor mu?
-
Birleşme işlemini Kurum’a bildirdim mi?
-
Veri toplama sistemim rekabet dışı sonuç doğuruyor mu?
🔚 SONUÇ
Rekabet hukuku, artık sadece klasik sanayi sektörlerini değil; teknoloji, bankacılık, e-ticaret ve dijital reklamcılık gibi yeni nesil piyasaları da doğrudan etkilemektedir. Özellikle 4054 sayılı Kanun’un güncel yorumu, uluslararası içtihatlarla birlikte şekillenmektedir. Somut kararlar, teşebbüslerin sadece geçmiş uygulamalarını değil, gelecekteki stratejilerini de hukuki çerçevede değerlendirmelerini zorunlu kılmaktadır.
Dolayısıyla rekabet hukuku, yalnızca bir ceza tehdidi değil; aynı zamanda şirket yönetiminin stratejik planlama aracı haline gelmiştir. Piyasalarda ayakta kalmak isteyen her teşebbüs, hukuki sınırları bilmek ve uygulamak zorundadır.
HUKUK FAKÜLTESİ ÖĞRENCİSİ
YAĞMUR YORULMAZ
About Post Author
