Rehin Amaçlı Ciroda Alacaklının Hakları

Giriş

Kıymetli evrak hukuku, ticari hayatın güvenilir ve hızlı bir şekilde işlemesini sağlayan en önemli mekanizmalardan biridir. Poliçe ve bono gibi kambiyo senetleri, sadece ödeme aracı değil aynı zamanda teminat fonksiyonu da görmektedir. Bu noktada karşımıza çıkan en önemli kurumlardan biri rehin amaçlı cirodur.

Rehin cirosu, hamilin poliçeyi teminat olarak devretmesine olanak tanır. Bu sayede alacaklı, senetten doğan hakları rehin hakkı sahibi olarak kullanır. Ancak rehin cirosu, tam ciro veya beyaz cirodan farklı sonuçlar doğurur. Özellikle alacaklının hangi hakları kullanabileceği, hangi def’ilerle karşılaşabileceği ve rehin ilişkisinin taraflar üzerindeki etkileri uygulamada sıkça tartışılan konulardır.

---

Ciro Kavramı ve Rehin Cirosunun Hukuki Dayanağı

Genel Olarak Ciro

• TTK m. 681 vd. ciroyu düzenler.
• Ciro, senetten doğan hakların devrini sağlayan yazılı bir beyandır.

Rehin Cirosu

• TTK m. 688/2 hükmüne göre, ciroda “bedel alacağı içindir” veya “teminat içindir” gibi kayıtlar varsa bu ciro rehin cirosu sayılır.
• Rehin cirosu ile hamil, senedi rehin alacaklısına devreder ancak mülkiyet devri gerçekleşmez.
• Alacaklı, senetten doğan hakları rehin hakkı sınırları içinde kullanır.

---

Rehin Amaçlı Ciroda Alacaklının Hakları

1. Senetten Doğan Hakları Kullanma Hakkı

• Rehin alacaklısı, senedin borçlularına karşı poliçeden doğan tüm hakları kullanabilir.
• Ancak bu kullanım, rehin hakkının güvencesiyle sınırlıdır.

2. Tahsil Yetkisi

• Alacaklı, senedi tahsil edebilir.
• Tahsil edilen bedelden kendi alacağını aldıktan sonra artanı asıl hamile vermek zorundadır.

3. Rücu Hakkı

• Ödeme yapılmadığında rehin alacaklısı, diğer poliçe borçlularına karşı rücu hakkını kullanabilir.

4. İcra Takibi Yapma Hakkı

• Alacaklı, kambiyo senetlerine özgü icra takibi yapabilir.
• Ancak tahsil edilen meblağdan kendi alacağını aldıktan sonra kalan kısmı asıl hamile iade etmekle yükümlüdür.

5. Hamil Gibi Hak Kullanabilme

• Rehin cirosu, alacaklıya hamil gibi hak kullanma yetkisi verir.
• Fakat bu hak, mülkiyet devri değil, sınırlı ayni hak niteliğindedir.

---

Borçlunun Savunma Hakkı

1. Alacaklıya Karşı İleri Sürülebilecek Def’iler

• Borçlu, senet borcuna ilişkin kişisel def’ilerini (örneğin bedelsizlik) rehin alacaklısına karşı ileri süremez.
• Ancak senedin şekil eksiklikleri veya imzanın sahte olması gibi mutlak def’iler ileri sürülebilir.

2. Asıl Hamil ile Olan İlişkiler

• Rehin alacaklısı, senedi devraldığı için borçlu, asıl hamile karşı sahip olduğu kişisel def’ileri ona karşı ileri sürebilir.

---

Yargıtay Kararları Işığında Rehin Cirosu

• Yargıtay 11. HD, 2016/3241 E., 2017/5432 K.:
  “Rehin cirosu ile devralan kişi, poliçeden doğan tüm hakları kullanabilir. Ancak tahsil edilen bedelden kendi alacağı oranında yararlanır.”
• Yargıtay 19. HD, 2018/4213 E., 2019/6547 K.:
  “Rehin cirosu, mülkiyet devri sağlamaz. Alacaklı, yalnızca teminat amacıyla hak kullanır.”
• Yargıtay HGK, 2021/2134 E., 2022/1456 K.:
  “Rehin cirosunda hamil, borçluya karşı kişisel def’ileri ileri süremez; yalnızca mutlak def’iler dikkate alınır.”

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Rehin Cirosunun Yanlış Yorumlanması
   • Uygulamada rehin cirosu çoğu zaman tam ciro gibi değerlendirilmektedir.
2. Tahsil Yetkisinin Aşılması
   • Rehin alacaklısı, kendi alacağından fazla bedeli kullanmakta, bu durum asıl hamil ile ihtilaflara yol açmaktadır.
3. Borçlunun Savunma Sorunları
   • Borçlu, rehin alacaklısına karşı kişisel def’ilerini ileri sürmeye çalışmakta, ancak bu savunmalar reddedilmektedir.
4. İcra Takiplerinde Tereddütler
   • İcra daireleri, rehin cirosunu tam ciro gibi değerlendirdiğinde hamil ile rehin alacaklısı arasında uyuşmazlık çıkmaktadır.

---

Stratejik Önemi

Hamil Açısından

• Rehin cirosu, senedin teminat fonksiyonunu güçlendirir.
• Ancak hamil, rehin alacaklısının tahsil ettiği fazlayı iade etmesini talep etmelidir.

Rehin Alacaklısı Açısından

• Alacaklı, poliçe borçlularına karşı hamil gibi hak iddia edebilir.
• Ancak tahsil ettiği miktarı aşan kısım için asıl hamile karşı sorumludur.

Borçlu Açısından

• Borçlu, rehin cirosunun varlığını bilmek zorundadır.
• Yanlış kişiye ödeme yapması halinde borcundan kurtulmaz.

---

Çözüm Önerileri

1. Rehin Cirosunun Açıkça Belirtilmesi
   • Ciroda “teminat içindir” veya “rehin cirosu” ibaresi net olarak yazılmalıdır.
2. Tahsil Sonrası İade Denetimi
   • Rehin alacaklısı, tahsil ettiği fazlayı iade etmediğinde hukuki yaptırımlar artırılmalıdır.
3. Yargıtay İçtihatlarında Birlik
   • Uygulamada belirsizlikleri ortadan kaldırmak için içtihat birliği sağlanmalıdır.
4. Borçlunun Korunması
   • Borçlunun yanlış kişiye ödeme yapmaması için rehin cirosu hususu daha net düzenlenmelidir.

---

Sonuç

Rehin amaçlı ciro, poliçenin teminat fonksiyonunu güçlendiren özel bir ciro türüdür. Rehin alacaklısı, senetten doğan hakları kullanabilir, icra takibi yapabilir ve ödeme talep edebilir. Ancak tahsil ettiği miktarı aşan kısım için asıl hamile karşı sorumludur.

Yargıtay kararları da göstermektedir ki, rehin cirosu mülkiyet devri sağlamaz; yalnızca teminat amacıyla hak kullanma yetkisi verir. Bu nedenle hamil, alacaklı ve borçlu arasındaki hak ve yükümlülüklerin doğru anlaşılması ticari güvenliğin sağlanması açısından kritik önemdedir.

Sonuç olarak, tarafların hak kaybına uğramaması için rehin cirosunun dikkatle düzenlenmesi ve uygulanması gerekmektedir.

Gözdenur TURNA