Profesyonel Futbolcu Sözleşmelerinde Cezai Şart
1. Giriş
Profesyonel futbol, artık yalnızca bir spor faaliyeti değil; sözleşmesel ilişkilerle örülü dev bir ekonomi alanıdır.
Bu yapının merkezinde yer alan profesyonel futbolcu sözleşmeleri, hem Türk Borçlar Kanunu (TBK) hem de uluslararası futbol düzenlemeleri (özellikle FIFA RSTP – Regulations on the Status and Transfer of Players) açısından karma bir hukuk rejimine tabidir.
Bu sözleşmelerde sıklıkla yer verilen cezai şart (penalty clause) hükümleri, kulüplerin ve futbolcuların sözleşmeye bağlılığını sağlamak için başvurdukları bir güvencedir.
Ancak özellikle yüksek tutarlarda belirlenen cezai şartlar, TBK m. 182/son kapsamında “fahişlik” denetimine ve hâkim tarafından indirim yetkisine tabidir.
2. Cezai Şartın Hukuki Niteliği (TBK m. 179–182)
2.1. Tanım
TBK m. 179:
“Borçlunun borcunu gereği gibi ifa etmemesi halinde alacaklıya ödeyeceği bedel cezai şarttır.”
Bu hüküm uyarınca cezai şart, sözleşmeye bağlılığın teminatıdır.
Profesyonel futbolcu sözleşmelerinde genellikle şu iki şekilde karşımıza çıkar:
-
Futbolcunun sözleşmeyi tek taraflı feshetmesi halinde ödeyeceği tazminat,
-
Kulübün futbolcuyu haksız olarak kadro dışı bırakması veya ödemeleri aksatması durumunda öngörülen cezai tazminat.
2.2. Fonksiyonu
Cezai şart, futbolcunun veya kulübün “keyfi davranışını” caydırmak için öngörülür.
Ancak uygulamada bu hükümlerin çoğu, sözleşme özgürlüğü–ekonomik baskı dengesi bakımından tartışmalıdır.
3. FIFA ve TFF Perspektifi: Sözleşmeye Bağlılık İlkesi
3.1. FIFA RSTP m. 17
“Sözleşmesini haklı bir sebep olmaksızın fesheden taraf, diğer tarafa tazminat ödemekle yükümlüdür. Tazminatın belirlenmesinde sözleşme süresi, oyuncunun maaşı, transfer bedeli ve sportif gerekçeler dikkate alınır.”
Bu düzenleme, cezai şartın orantılılık ilkesine tabi olduğunu açıkça ortaya koyar.
Dolayısıyla, TBK sistematiğiyle paralel şekilde “fahiş cezai şartın indirimi” prensibi FIFA uygulamasında da geçerlidir.
3.2. TFF Profesyonel Futbolcuların Statüsü ve Transfer Talimatı (PFTT)
TFF’nin 28. maddesi, “haklı neden olmaksızın fesih” hâlinde futbolcunun tazminat sorumluluğunu düzenler.
Ancak belirlenen cezai şartın orantısız olması hâlinde, Uyuşmazlık Çözüm Kurulu (UÇK) veya CAS bu tutarı düşürebilir.
4. Fahişlik Denetimi ve Hâkimin İndirim Yetkisi
4.1. TBK m. 182/son
“Hakim, fahiş bulduğu cezai şartı kendiliğinden indirebilir.”
Bu hüküm, emredici niteliktedir.
Dolayısıyla tarafların “hakim indirim yetkisini kaldırdığına dair” sözleşme hükmü geçersizdir.
4.2. Fahişliğin Ölçütleri
Yargıtay’a göre fahişlik değerlendirmesi şu kriterlerle yapılır:
-
Ana borcun miktarı ve sözleşme süresi,
-
Futbolcunun veya kulübün ekonomik gücü,
-
Zarara oranla cezai şartın ağırlığı,
-
Cezai şartın caydırıcı amacını aşarak cezalandırıcı nitelik kazanması.
Yargıtay 9. HD 2017/16843 E., 2019/5342 K.
“Profesyonel futbolcu sözleşmesinde, kalan tüm maaşlar kadar cezai şart öngörülmesi fahiş olup, TBK 182/3 uyarınca indirilmelidir.”
5. Futbolcu Lehine Fahişlik Denetimi
5.1. Kulüp Lehine Aşırı Cezai Şart
Kulüpler, sözleşme serbestîsini kullanarak genellikle futbolcu aleyhine yüksek cezai şartlar belirler.
Örneğin:
“Futbolcu sözleşmeyi tek taraflı feshederse, 1 milyon Euro tazminat ödemeyi kabul eder.”
Bu hüküm, TBK m. 27 (emredici hükümlere aykırılık) ve m. 182/son ışığında hakkaniyete aykırı bulunabilir.
Yargıtay 9. HD 2018/11213 E., 2020/4355 K.:
“Futbolcunun bir aylık ücretinin 20 katı tutarında cezai şart, orantısız ve fahiştir.”
5.2. Futbolcu Lehine Cezai Şart
Bazı sözleşmelerde kulüp yükümlülüklerini yerine getirmezse, futbolcu lehine cezai şart öngörülür.
Ancak bu hüküm de aşırı tazmin edici ise indirilebilir.
HGK 2016/9-1575 E., 2019/718 K.:
“Sözleşme bedelinin iki katı kadar cezai şart öngören madde, hakkaniyete aykırı bulunarak indirilmiştir.”
6. Cezai Şart – Tazminat İlişkisi
Cezai şart, zararın varlığına bağlı olmaksızın istenebilir.
Ancak zarar daha düşükse, TBK 182/2 uyarınca hâkim indirime gidebilir.
Yargıtay 15. HD 2021/4578 E., 2022/1363 K.:
“Zarara oranla orantısız cezai şart, sözleşme özgürlüğünü kötüye kullanma niteliği taşır.”
Bu yaklaşım, FIFA ve CAS uygulamasıyla da paraleldir:
“Tazminat, ihlalin ağırlığına ve zararın büyüklüğüne göre makul olmalıdır.” (CAS 2017/A/5157)
7. Cezai Şartın Türleri
| Tür | Uygulama Örneği | Hukuki Sonuç |
|---|---|---|
| İfa Cezası | Zamanında oynamazsa her maç için 10.000 € | İfa sağlanmazsa istenir |
| Dönme Cezası | Futbolcu sözleşmeyi erken feshederse 200.000 € | Fesihle doğar |
| İfa Yerine Cezası | Ödeme aksarsa belirli tazminat | Zarar ispatı gerekmez |
8. Uygulamada Denge Sorunları
Profesyonel futbolcuların sözleşme müzakerelerinde kulüplere kıyasla daha zayıf konumda olması, adil denge sorunlarını gündeme getirir.
Bu nedenle cezai şartın denetimi, sadece miktar yönünden değil, sözleşmenin kurulma koşulları bakımından da yapılmalıdır.
Örneğin, transfer baskısı altında veya süre baskısıyla imzalanan cezai şart hükümleri, TBK m. 28 (gabîn) kapsamında da değerlendirilebilir.
9. Ceza Şartı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı
TBK m. 2’de yer alan dürüstlük kuralı, cezai şartın uygulanmasında da geçerlidir.
Yargıtay 9. HD 2022/1837 E., 2023/3144 K.:
“Kulübün futbolcunun sözleşmesini fiilen sonlandırdığı halde cezai şart talep etmesi, hakkın kötüye kullanılmasıdır.”
Dolayısıyla cezai şart talebi, dürüstlük ve orantılılık ilkeleriyle sınırlıdır.
10. CAS İçtihatlarında Cezai Şart
CAS 2018/A/5747 – Club v. Player X
“Oyuncunun feshi, kulübün maaş ödememesi nedeniyle haklı nedene dayanıyorsa, cezai şart talebi reddedilir.”
CAS 2015/A/3909 – Al Arabi SC v. Player M.
“1 milyon dolarlık cezai şartın, sözleşme bedelinin 10 katı olması fahişlik olarak değerlendirilmiş ve 100.000 dolara indirilmiştir.”
Bu kararlar, Türk hukukunda TBK 182’nin uygulanışına benzer şekilde “orantılılık ilkesi”nin evrensel düzeyde benimsendiğini gösterir.
11. İndirim Talebi ve Uygulama
Cezai şartın fahiş olduğu savunması mahkemeden re’sen yapılmasa bile ileri sürülebilir.
Ancak uygulamada genellikle şu stratejiler tercih edilir:
-
Dava öncesi uzlaşma: Cezai şartın kısmi ödenmesi ve kalanının feragatle silinmesi.
-
Mahkemede indirim talebi: TBK 182/3 gerekçesiyle bilirkişi raporu alınması.
-
CAS/UÇK nezdinde savunma: FIFA RSTP m. 17 kapsamında “proportionality” argümanı.
12. Vergisel ve İcraî Boyut
Cezai şartın tahsili halinde, kulüpler bu bedeli gelir kalemi olarak gösterir; futbolcular açısından ise stopaj ve gelir vergisi doğabilir.
Ayrıca cezai şart hükmü ilam niteliğinde belge olmadığından, doğrudan icraya konulamaz; tespit veya eda davası açılmalıdır.
13. Sonuç ve Değerlendirme
Profesyonel futbolcu sözleşmelerinde cezai şart hükümleri, sözleşme özgürlüğü ile hakkaniyet dengesi arasında titizlikle uygulanmalıdır.
TBK 182’nin hâkime tanıdığı indirim yetkisi, sporun özündeki rekabetin ekonomik adaletle korunmasını sağlar.
Yargıtay, CAS ve FIFA uygulamaları, “caydırıcı ama orantısız olmayan cezai şart” ilkesinde birleşmektedir.
Sonuç olarak; futbol hukukunda cezai şart, tarafları korumalı ama cezalandırmamalıdır.
About Post Author
