1. Giriş: Poliçede Ciranta Zincirinin Stratejik Önemi, Normatif Temelleri ve Uygulama Gerçeği

Poliçe, ticari hayatın hız ve güven ihtiyacına cevap veren en rafine kambiyo senetlerinden biridir. Onu güçlü kılan yalnızca şekil şartlarının katılığı ya da kabul kurumunun borç mimarisini netleştirmesi değildir; asıl güç, ciranta zincirinin yarattığı çok katmanlı tahsil güvencesi ve tedavül kabiliyetidir. Cirantalar her bir ciro ile senedin arkasına yeni bir sorumluluk halkası ekler; hamil ise, ödeme yapılmadığında zincirin tamamına başvurabilen üstün bir konuma taşınır. Bu mekanizma doğru çalıştığında piyasa likiditesi artar, bilgi asimetrisi azalır ve alacağın nakde dönüşme süresi kısalır. Ne var ki pratikte, zincirin geçerliliği etrafında yoğunlaşan çok sayıda uyuşmazlık, bu ideal işleyişi sekteye uğratır.

Ciranta zincirinin geçerliliği, basit bir “imzalar tamam mı?” denetiminden ibaret değildir. İmzanın kime ait olduğu, ciro türünün doğru seçilip seçilmediği (tam ciro, beyaz ciro, rehin cirosu, tahsil cirosu), alonjun usulüne uygun eklenip eklenmediği, ciro sırasının kopukluk içerip içermediği, yetkisiz temsil ihtimali, sahte imza iddiaları, protesto ve ihbar rejimine uyulup uyulmadığı gibi bir dizi teknik ayrıntı, zincirin hem hukuki geçerliliğini hem de ispat gücünü doğrudan etkiler. Uygulamada bu ayrıntıların her biri, ya icra takibinin kaderini belirler ya da davanın ispat yükünü beklenmedik biçimde ağırlaştırır.

Bu makale, poliçede ciranta zincirinin geçerliliğini, Türk Ticaret Kanunu (TTK) sistematiği içinde, doktrin ve yargısal eğilimlerle birlikte bütüncül olarak incelemeyi amaçlar. Ele alış tarzımız üç katmanlıdır:

1. Normatif Katman (TTK Çekirdeği): Ciro kavramının hukuki niteliği, ciro türleri, alonj rejimi, imzaların bağımsızlığı ilkesi, iyi niyetli hamilin korunması, mutlak ve kişisel def’ilerin ayrımı, protesto–ihbar–zamanaşımı üçlüsünün zincir üzerindeki etkisi.

2. İspat–Usul Katmanı: Senedin aslının ibrazı, alonjların bağlanma tekniği ve bütünlük zinciri, ciro sıralamasının okunması, sahtecilik incelemeleri, bilirkişi–grafoloji değerlendirmesi, delil yasakları, icra/kambiyo takibinde takip stratejisi.

3. Uygulama–Risk Katmanı: Beyaz ciroda kayıp/çalıntı riski ve iyi niyet iddiasının sınırları, rehin ve tahsil cirolarının yanlış okunması, yetkisiz temsil–yönetim kurulu yetkisi sorunları, zincirde kopukluk ve “duran ciro” vakaları, protesto ve ihbar sürelerinin kaçırılmasının cirantalara etkisi, kötü niyet–ağır kusur iddialarının ispat standardı.

Bu üç katmanı birlikte kavramadan **“geçerli bir ciranta zinciri”**ne ulaşmak zordur. Örneğin, beyaz ciro tedavülü hızlandırır; fakat kayıp/çalınma iddiasında hamilin iyi niyet korumasının sınırları ve borçlunun mutlak def’ileri devreye girdiğinde mesele aniden bir ispat problemine dönüşür. Ya da rehin cirosu ile tahsil cirosunun karıştırılması, hamile tanınan hak alanını değiştirir; takipte beklenen tahsil avantajı bir anda yetki tartışmasına evrilebilir.

Ciranta zincirinin iktisadi işlevi de göz ardı edilmemelidir. Ciro, yalnızca bir isim ve imza eklemek değildir; alacağı finansman aracına dönüştürür. İskonto, temlik ve sekonder piyasa hareketleri, ciranta zinciri sayesinde basitleşir ve hızlanır. Piyasa, bu zincirin öngörülebilir ve denetlenebilir olduğuna güvendiği ölçüde senedi bir kredi aracı olarak benimser. Bu nedenle geçerlilik tartışmaları yalnızca hukuki teknik meseleler değil, aynı zamanda likidite ve maliyet meselesidir: Zincirin kırılganlaşması, finansman maliyetini artırır; sıkı ve tutarlı bir yargısal pratik ise maliyeti aşağı çeker.

2. Poliçenin Tanımı, Unsurları ve Tarafları: Ciroya Zemin Hazırlayan Çerçeve

2.1. Poliçenin işlevi ve sistem içindeki konumu

Poliçe, düzenleyenin muhataba belirli bir bedeli belirli bir tarihte veya görüldüğünde lehtar ya da onun emrine ödemesini emrettiği, sıkı şekil şartlarına bağlı bir kambiyo senedidir. Bu yapı, ticari hayatta iki kritik fayda üretir: (i) ödeme vaadinin kurumsallaşması ve borç mimarisinin öngörülebilirliği, (ii) tedavül kabiliyeti sayesinde alacağın kolayca devredilerek finansmana dönüşebilmesi. Ciro mekanizması işte bu ikinci faydanın motorudur; fakat cirodan beklenen hukuki sonuçların doğması, poliçenin doğumundan itibaren şekil ve taraf örgüsünün doğru kurulmasına bağlıdır.

2.2. Zorunlu unsurlar: Zincirin “taşıyıcı kolonları”

Poliçede yer alması gereken zorunlu unsurlar, ilerideki her bir cironun dayandığı taşıyıcı kolon işlevi görür. Tipik olarak; “poliçe” veya eş anlamlı ibare, kayıtsız şartsız ödeme emri, muhatap, lehtar, bedel, vade (yoksa görüldüğünde), ödeme yeri, düzenleme yeri ve tarihi, düzenleyenin imzası gibi unsurlar aranır. Bunlardan birinin eksikliği çoğu zaman ya poliçenin hiç doğmamasına ya da sıradan bir ödeme talimatına dönüşerek kambiyo vasfını yitirmesine yol açar.
Uygulamada en sık karşılaşılan riskler:

• İmza eksikliği veya sahteciliği: Sonraki ciro zincirini baştan sakatlar; mutlak def’i alanı oluşturur.

• Vade ve yer yazım hataları: Ödeme ve protesto takviminin belirlenmesini güçleştirir; cirantaların sorumluluğunu düşürebilir.

• Lehtarın muğlak yazımı: İlk devirde belirsizlik yaratır; beyaz ciroyla birleşirse zincirin okunabilirliği zayıflar.

2.3. Taraflar: Borcun katmanlı mimarisi

Poliçede üç temel kişi vardır: düzenleyen (keşideci), muhatap ve lehtar. Muhatap, poliçeyi kabul ettiğinde asıl borçlu konumuna geçer. Bu kabul, sonraki ciro zincirinin taşıdığı ekonomik değeri güçlendirir; zira hamilin ilk başvuracağı adres belirginleşir. Lehtar, poliçeyi ciro ederek devrettiğinde “ciranta” sıfatı alır; her yeni ciro, zincire yeni bir sorumluluk halkası ekler. Düzenleyen, kabul olmasa da başvuru borçlusu olarak sorumludur.
Uygulamada tarafların karıştırılması (ör. şirketlerde temsilde yetki/kaşe–imza uyumsuzluğu) zincirde mutlak def’i kalkanı yaratır ve tüm yapı bozulur.

2.4. Kabul: Zincirin “ankraj” noktası

Kabul, muhatabın poliçeyi ödeyeceğini senet üzerinde beyan etmesidir. Kabul edilen poliçede asıl borçlu muhatap olur; bu, hamil açısından tahsil güvenliğini yükseltir. Kabul edilmemiş poliçelerde de ciro zinciri işler; ancak tahsil stratejisi başvuru borçluları ağırlıklı kurulur (düzenleyen ve cirantalar). Kabul şerhinin tarihi, kapsamı ve koşulsuzluğu önemlidir; “kısmi kabul” mümkündür ama sonraki cirantalarla doğacak uyuşmazlıklara zemin hazırlayabilir.

2.5. “İmzaların bağımsızlığı” ve sorumluluğun yatay yayılımı

Poliçede her imza (düzenleyen, kabul eden, her bir ciranta, avalist), bağımsız bir taahhüt doğurur. Bir imzanın sakatlığı (ör. sahte, ehliyetsiz, yetkisiz) kural olarak diğer imzaların geçerliliğini etkilemez. İşte bu yüzden ciranta zinciri, pratikte güçlü bir tahsil şemsiyesi sunar: ödeme yapılmadığında hamil, zincirin herhangi bir halkasına yönelebilir.
Uygulamada savunma hattı çoğu kez “kendi imzam geçersiz/sahte” şeklinde kurulur; bu iddia ispatlanırsa yalnızca o imza sahibinin sorumluluğu düşer, zincirin geri kalanı yürümeye devam eder.

2.6. Ciroya hazırlık: Lehtarın yazımı, alonj ihtiyacı ve boşluk bırakma teknikleri

Ciro, metin üzerinden akar. Bu nedenle ilk lehtarın belirginliği kritik önemdedir. Lehtarın tüzel kişi olması hâlinde unvan ve MERSİS/vergino tutarlılığı, ileride zincir okumasını kolaylaştırır. Ciro alanı dar ise alonj kullanılacaktır; alonjun senede fiziksel bağlanması, sayfa sıralaması, her sayfadaki imza bütünlüğü ve senetle eşleşen tarih bilgileri, zincirin ispatında hayati önemdedir.
Beyaz ciroya (lehtar boş) daha baştan başvurulacaksa, senedin emanet–saklama–teslim prosedürleri öngörülmeli, zira kayıp/çalıntı vakalarında iyi niyet tartışması delil bakımından “ince buz”dur.

2.7. Ciro türlerinin senedin kaderine etkisi

• Tam ciro: Yeni lehtar açıkça yazılır. İspat gücü yüksektir, zincir “okunur”.

• Beyaz ciro: Lehtar boş bırakılır; senet hızla dolaşır, fakat kayıp/çalıntı iddiasında iyi niyet tartışması sertleşir.

• Rehin cirosu: “Bedeli teminattır” gibi şerhlerle senet teminat fonksiyonuna bürünür; rehin alacaklısının yetkileri sınırlıdır, fakat korunur.

• Tahsil cirosu: “Bedeli tahsil içindir” şerhi, temsil yetkisi doğurur; hak devrolmaz.
  Bu ayrım yalnız teorik değildir: icra takibinde aktif husumet, talep yetkisi ve def’i rejimi doğrudan ciro türüne bağlı olarak değişir.

2.8. “Kesintisiz zincir” ilkesi: Geçerliliğin çekirdeği

Hamilin “meşru hamil” sayılabilmesi için emre yazılı poliçede kesintisiz bir ciro zinciri gerekir. Zincirdeki her ciro, bir önceki hamilin elinden çıkışı açıklar; halkalar zaman–sıra–imza bakımından tutarlı olmalıdır. Araya “duran ciro” (talep yetkisi vermeyen, açıklamasız bir imza), silinti, sonradan ekleme veya tarih çakışmaları girerse, zincirin meşruiyeti tartışmalı hâle gelir.
Uygulamada pratik kural: Zinciri baştan sona tek sayfada şematize etmek (senet–alonj sırası, her ciroya numara, imza karşılıkları ve tarih) duruşmada anlatımı dramatik ölçüde kolaylaştırır.

2.9. İyi niyet–kötü niyet ayrımı ve def’i rejiminin ciroya yansıması

Poliçede iyi niyetli hamil, önceki ilişkilerden doğan kişisel def’ilerle sarsılmaz. Bu koruma, ciranta zincirinin piyasa değerini yükseltir. Buna karşılık mutlak def’iler (sahte imza, ehliyetsizlik, senedin metninin bozukluğu, hukuka/ahlaka aykırılık) her hamile karşı ileri sürülebilir. Beyaz ciroyla devralanların iyi niyeti çoğu kez korunur; ancak kayıp/çalıntı şüphesi, “ağır kusur” ve “göze çarpan aykırılık” iddialarıyla sınanır.
Savunma–atak dengesinde ana eksen şudur: Hamil iyi niyeti + kesintisiz zincir = talep; mutlak def’i + zincirde kopukluk = savunma.

2.10. Protesto–ihbar–zamanaşımı üçlüsü: Zincirin “ritim” kuralları

Poliçede ödenmeme hâlinde protesto kuraldır (istisnalar hariç); protesto ve ihbar zinciri cirantaların sorumluluğunu ayakta tutar. Bu ritim bozulursa, başvuru borçlularına (cirantalar) başvuru imkânı düşebilir. Öte yandan zamanaşımı süreleri kısadır ve başlangıç anları vade–protesto–ihbar tarihlerine bağlıdır.
Uygulamada başarı, çoğu kez iyi bir takvim ve dosya disiplini ile gelir: ibraz, protesto, ihbar ve takip – hepsi planlı ilerlemelidir.

2.11. Temsil ve şirket imzaları: Zincirin “kurumsal sağlığı”

Tüzel kişilerde ciranta sıfatının geçerli doğması için yetki–imza koşulları titizlikle sağlanmalıdır. Yönetim kurulu kararları, imza sirküleri ve şirket içi yetki devri belgeleri, yalnız ilk düzenlemede değil, her ciro anında aranmalıdır. “Kaşe var, ama yetkisiz imza” senaryosu, zincirde mutlak def’i doğurur.
Pratik öneri: Her ciroda tüzel kişi adına atılan imzaya unvan yazımı ve yetki belirtilmesi eşlik etmeli; alonjda ise sayfa numarası ve senet referansı yer almalıdır.

3. Ciro Kavramı ve Hukuki Niteliği

3.1. Ciro nedir?

Ciro, poliçede yer alan alacak hakkının devrini sağlayan, senet üzerine atılan yazılı ve imzalı beyanla gerçekleşen bir işlemdir. Sözlük anlamıyla “dolaştırma, devretme” demektir. Hukuken ise ciro, senedin tedavül kabiliyetinin kalbidir. Ciro sayesinde poliçe, yalnızca bir ödeme aracı değil; aynı zamanda finansman ve teminat enstrümanı haline gelir.

3.2. Ciroyun işlevleri

Cironun birden fazla işlevi vardır:

• Devir işlevi: Senedin alacak hakkını yeni hamile devreder.

• Teminat işlevi: Rehin cirosu ile alacak, teminat aracı olur.

• Tahsil işlevi: Tahsil cirosu ile senet, yalnızca tahsil amacıyla devredilir.

• Sorumluluk işlevi: Ciranta, sonraki hamile karşı sorumlu olur; zincire yeni bir sorumluluk halkası eklenir.

3.3. Hukuki nitelik

Ciro, şekle sıkı sıkıya bağlı bir işlemdir. Mutlaka senet üzerinde veya alonjda yapılmalı, imza bulunmalı ve devrin amacı anlaşılır olmalıdır. Ciro, poliçedeki hakka bağlıdır; haktan bağımsız bir devir yapılamaz. Ancak, ciro bir temlikten farklıdır:

• Temlikte alacağın devri genel hükümlere tabidir; borçluya ihbar gerekir.

• Ciroda ise senet üzerindeki imza ve teslim yeterlidir; borçluya ayrıca ihbar gerekmez.

Bu fark, cironun ticari hayatı hızlandırıcı özelliğinin temelidir.

3.4. Ciro türleri

• Tam ciro: Yeni lehtar açıkça belirtilir. Örnek: “Ali’nin emrine ödeyiniz. Mehmet.”

• Beyaz ciro: Lehtar yazılmadan imza atılır. Senedi elinde bulunduran kişi hamil sayılır.

• Rehin cirosu: “Bedeli teminattır” gibi kayıtlarla yapılır. Hamil, alacağı teminat olarak elinde bulundurur.

• Tahsil cirosu: “Bedeli tahsil içindir” şerhiyle yapılır. Hamil, vekil gibi tahsil yetkisine sahip olur.

Her ciro türü, cirantanın sorumluluk kapsamını ve hamile tanınan hakları farklı şekilde belirler.

3.5. İmzaların bağımsızlığı ilkesi

Her ciro imzası, bağımsız bir taahhüt doğurur. Cirantalardan birinin imzası sahte veya geçersiz olsa dahi, diğer cirantaların sorumluluğu devam eder. Bu ilke, ciranta zincirini güçlü kılar; ancak aynı zamanda ispat yükünü de önemli hale getirir.

3.6. Meşru hamilin belirlenmesi

Bir kişinin “meşru hamil” sayılabilmesi için:

• Poliçenin lehtar adına düzenlenmiş olması veya

• Kesintisiz bir ciro zinciri ile o kişiye kadar gelmiş olması gerekir.
  Beyaz ciroda, senedi fiilen elinde bulunduran kişi hamil sayılır. Uygulamada bu durum, kayıp ve çalıntı senetlerde tartışmalara yol açar.

3.7. Ciroda şekil bozuklukları ve sonuçları

Cironun unsurlarında eksiklik olması (ör. imza yokluğu, senet dışında yapılan beyan) ciroyu geçersiz kılar. Bu durumda zincirde kopukluk meydana gelir; sonraki hamiller meşru hamil sayılmaz. Yargıtay uygulamasında, zincirin okunabilirliği ve sürekliliği üzerinde büyük hassasiyet vardır.