PLM, ERP, MRP ve MES Sistemlerinin Lisanssız Kullanımı Suç mu?

1. Giriş: Dijitalleşen Sanayide Yönetim Sistemleri Yazılımları

Sanayide dijitalleşme süreçleriyle birlikte, sadece fiziksel üretim değil, iş akışı, planlama, kalite, bakım ve insan kaynağı da yazılımlar aracılığıyla yönetilmeye başlanmıştır. Bu kapsamda kullanılan başlıca yazılım sistemleri şunlardır:

• PLM (Product Lifecycle Management): Ürün yaşam döngüsü yönetimi
• ERP (Enterprise Resource Planning): Kurumsal kaynak planlaması
• MRP (Material Requirements Planning): Malzeme ihtiyaç planlaması
• MES (Manufacturing Execution System): Üretim yürütme sistemleri

Bu sistemler genellikle lisanslı, modüler, kullanıcı bazlı ve sunucu lisanslı olarak satılır. Kullanım alanlarının kritikliği sebebiyle lisanssız kullanım halinde ağır hukuki sonuçlar doğar.

2. Sık Kullanılan Yazılımlar

Bu kategorilerde en çok karşılaşılan lisanslı yazılımlar şunlardır:

• PLM: Siemens Teamcenter, PTC Windchill, Dassault Enovia
• ERP: SAP (özellikle PP, MM, QM modülleri), Oracle ERP Cloud, IFS Applications
• MRP: SAP MRP, NetSuite, Infor M3
• MES: Siemens Opcenter, Rockwell FactoryTalk, Infor LN, Oracle MES

Bu yazılımlar genellikle kullanıcı sayısına, işlem hacmine ve bulut/yerel yapısına göre lisanslanır.

3. Lisanssız Kullanım Nedir ve Nasıl Tespit Edilir?

Kurumsal yazılımlarda lisanssız kullanım; sadece korsan kurulumla değil, aynı zamanda aşağıdaki fiillerle de oluşabilir:

• Kullanıcı sayısından fazla kullanım
• Süresi dolmuş deneme lisanslarının ticari amaçla sürdürülmesi
• Öğrenci/akademik lisansların şirket içi kullanımı
• Eski çalışandan kalan lisans bilgileriyle giriş yapılması
• Lisans doğrulama sunucularının sahte emülasyonlarıyla çalıştırma
• Bulut tabanlı yazılımın API erişim ihlaliyle çoğaltılması

Tespit yöntemleri:

• Yazılım firmalarının sistemsel log takibi
• BSA (Business Software Alliance) şikayet sistemi
• Çalışan ihbarı veya rekabetçi şirket bildirimi
• ISO 27001, KVKK gibi denetimlerde yer alan BT kontrolleri
• Bilirkişi eşliğinde adli bilişim incelemesi

4. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) Açısından Değerlendirme

FSEK m.2/b:
Bilgisayar programları, ilim ve edebiyat eseri olarak korunur.

FSEK m.71:
Yetkisiz çoğaltma, dağıtma, kullanma fiilleri 1 yıldan 5 yıla kadar hapis ve adli para cezası ile cezalandırılır.

Yönetim sistemleri yazılımları da FSEK kapsamında korunan eserlerdir.
Korsan kurulum veya izinsiz çoğaltma hâlinde doğrudan ceza sorumluluğu oluşur.

5. Türk Ceza Kanunu Açısından: Bilişim Suçları

TCK m.244/4:
“Bir bilişim sisteminin işleyişini engelleyen, bozan veya değiştiren kişi 1 yıldan 5 yıla kadar hapisle cezalandırılır.”

TCK m.245/2:
“Başkasına ait erişim araçlarıyla haksız yarar sağlama suçu” kapsamına girer.

Örnek:
Bulutta çalışan bir SAP sistemi için yetkisiz API veya VPN üzerinden bağlanılarak şirket dışından veri çekilmesi, TCK m.245/2 kapsamında bilişim suçu oluşturur.

6. Tazminat Davaları ve Ticari Yaptırımlar

Bu yazılımların telif hak sahipleri, lisanssız kullanım hâlinde özel hukuk kapsamında tazminat davası açabilir:

• Kullanım süresine göre geriye dönük yazılım bedelleri
• Ticari itibar kaybı nedeniyle manevi tazminat
• Ceza davasından doğan zararlar
• Yüzdesel ceza şartları (örneğin %300 ceza maddesi)
• Kullanıcı başına lisans bedeli ve sunucu lisansı farkı

7. Kurumsal Sorumluluk: Kim Suçlu Sayılır?

Lisanssız kullanım bir şirkette tespit edildiğinde aşağıdaki kişiler hakkında sorumluluk doğar:

• Bilgi işlem yöneticisi / yazılım sorumlusu
• İK yöneticisi (eğer kullanıcı tanımlamalarında ihmali varsa)
• Genel müdür veya teknik direktör
• Yönetim kurulu üyeleri
• Şirket tüzel kişiliği

FSEK m.71/3 ve TCK m.20:
Şirket tüzel kişiliğine para cezası, faaliyet durdurma gibi yaptırımlar da uygulanabilir.

8. Yargıtay Kararları ve Uygulama Örnekleri

Yargıtay 7. CD, 2020/7463 E., 2021/3852 K.:
“Kurumsal ERP sisteminin lisanssız kullanılmasının hem şirket hem de yöneticiler bakımından cezai ve tazminî sonuç doğurduğu”na karar verilmiştir.

Yargıtay HGK, 2018/612 E., 2020/1249 K.:
“Bulut tabanlı lisans yapılarının manipülasyonu yazılım sahibinin mali haklarına saldırı teşkil eder.”

9. Ticari Riskler: İtibar Kaybı ve İhale Dışı Kalma

• Devletle iş yapan firmalar, lisanssız kullanım tespiti hâlinde ihale dışı bırakılır.
• ISO sertifikaları ve kalite belgeleri risk altına girer.
• Şirketin yurtdışı partnerleri lisans denetimi talep edebilir.
• Dava süreçleri marka değerini zedeler.
• Kimi zaman lisanssız kullanım tespitleri, rekabet davalarına da delil olur.

10. Uyum Önerileri: Neler Yapılmalı?

• Tüm yazılımların lisans belgeleri ve sözleşmeleri düzenli arşivlenmeli
• BT envanteri çıkarılmalı ve dış denetimden geçirilmeli
• Lisans kontrolü için bir avukatla yazılı danışmanlık alınmalı
• Kullanıcı sayıları düzenli kontrol edilmeli
• Deneme sürümleri ticari kullanımdan çıkartılmalı
• Bulut sistemlerde erişim logları yedeklenmeli

Sonuç: Yönetim Sistemlerinde Lisanssız Kullanım Sadece Bir Yazılım Suçu Değil, Ticari Risk Unsurudur

Lisanssız kullanılan ERP, PLM, MRP ve MES sistemleri yalnızca teknik değil aynı zamanda ticari, cezai ve hukuki bir problem yaratır. Bu yazılımların tamamı Türk hukuku açısından eser olarak korunduğundan; ihlaller hem ceza yargılamasına, hem de tazminat taleplerine konu edilebilir.

Bu nedenle üretim ve yönetim sistemleri kullanan her şirket, yazılım lisans durumunu eksiksiz denetlemeli ve gerektiğinde bir avukatla birlikte lisans uyum planı hazırlamalıdır.

Stj.Öğr.Esmanur AKTAŞ