Pay Devir Sözleşmelerinde Ön Alım, Geri Alım ve Alım Haklarının Uygulanması

Giriş

Pay devir sözleşmeleri, hem anonim şirketlerde hem limited şirketlerde ortaklık paylarının el değiştirmesi sürecini düzenleyen temel hukuki araçlardır. Özellikle kapalı ortaklık yapısına sahip şirketlerde, ortaklar arası dengeleri ve şirketin hissedar yapısını korumak için ön alım (pre-emption), geri alım (buy-back) ve alım (call option) hakları sözleşmelere sıkça eklenir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK) bu hakları esas sözleşme veya ortaklar arası sözleşme ile düzenleme imkânı tanırken, Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve Yargıtay içtihatları uygulama çerçevesini şekillendirir.

1. Ön Alım Hakkı (Pre-emption Right)

1.1. Tanım

Ön alım hakkı, bir ortağın payını üçüncü kişiye satmak istemesi halinde, diğer ortaklara bu payı öncelikli olarak satın alma imkânı veren haktır.

1.2. Hukuki Dayanak

TTK m.492: Nama yazılı payların devrinde, esas sözleşme ile ön alım hakkı tanınabilir.
TTK m.595: Limited şirketlerde pay devrinde ortaklar lehine ön alım hakkı sözleşmeyle düzenlenebilir.

1.3. Uygulama

Genellikle pay devir sözleşmesinde veya esas sözleşmede yer alır.
Ön alım süresi, TBK m.240 uyarınca satışın bildirildiği tarihten itibaren işlemeye başlar.
Kullanılmazsa hak düşer.

📌 Yargıtay 11. HD, 2018/3774 E., 2020/1648 K.: Ön alım hakkı, üçüncü kişiye satışın tüm şartlarıyla bildirilmesinden sonra kullanılabilir.

2. Geri Alım Hakkı (Buy-back Right)

2.1. Tanım

Geri alım hakkı, şirketin veya belirli bir ortağın, payın devrinden sonra belirli koşullar gerçekleştiğinde bu payı belirlenen bedel üzerinden geri alma hakkıdır.

2.2. Hukuki Dayanak

TTK m.379: Anonim şirketlerde kendi paylarını iktisap yasağı ve istisnaları.
TTK m.612: Limited şirketlerde şirketin kendi payını iktisap koşulları.

2.3. Uygulama Alanları

Ortaklıktan ayrılan ortağın payının şirkette kalması.
Yönetim kontrolünün korunması.
Çalışanlara verilen payların geri alınması (ESOP planları).

📌 Yargıtay 11. HD, 2019/1823 E., 2021/3127 K.: Geri alım hakkının geçerli olabilmesi için bedel ve şartların sözleşmede açıkça belirtilmiş olması gerekir.

3. Alım Hakkı (Call Option)

3.1. Tanım

Alım hakkı, belirli bir ortağa veya üçüncü kişiye, gelecekte belirli bir süre veya şart gerçekleştiğinde payı satın alma hakkı tanır.

3.2. Hukuki Dayanak

TBK m.237-240: Satım sözleşmesi ve önalım hakkına ilişkin genel hükümler.
TTK’da açık düzenleme yoktur, ancak sözleşme serbestisi kapsamında uygulanır.

3.3. Uygulama Alanları

Yatırımcı sözleşmelerinde kontrol hakkı sağlamak.
Ortaklar arası çıkış stratejileri.
Performans hedeflerine bağlanan pay devri.

📌 Yargıtay 11. HD, 2017/4123 E., 2019/2830 K.: Alım hakkı, şarta bağlı satım vaadi olarak geçerlidir ve koşullar gerçekleştiğinde icrası talep edilebilir.

4. Sözleşmesel Düzenlemede Dikkat Edilecek Hususlar

Hakların Kaynağı
- Esas sözleşme mi, pay devir sözleşmesi mi?
Bedel Belirleme Yöntemi
- Sabit bedel, piyasa değeri, bağımsız değerleme.
Süre Sınırları
- Ön alım ve alım hakkı için TBK uyarınca hak düşürücü süreler.
Bildirim Usulleri
- Yazılı bildirim, noter onayı, UETS üzerinden tebligat.
İhlal Halinde Yaptırım
- Pay devrinin hükümsüzlüğü, tazminat, cezai şart.

5. Yargı Yolu ve İcra Edilebilirlik

Ön alım ve alım hakkı ihlallerinde tescil ve pay devri iptali davası açılabilir.
Geri alım hakkı ihlallerinde, tazminat veya aynen ifa talep edilebilir.
Şarta bağlı haklarda şartın gerçekleşmesi ispat edilmelidir.

📌 Yargıtay 11. HD, 2020/1522 E., 2021/2861 K.: Ön alım hakkının ihlali halinde tescilin iptali ve payın hak sahibine devri mümkündür.

6. Sonuç

Pay devir sözleşmelerinde ön alım, geri alım ve alım hakları, şirketin ortaklık yapısının korunması ve kontrolün elde tutulması açısından kritik öneme sahiptir. Ancak bu hakların geçerli ve icra edilebilir olabilmesi için:

Sözleşmede açık, net ve ölçülebilir şekilde düzenlenmeleri,
Bedel ve kullanım şartlarının belirlenmesi,
TBK ve TTK hükümleriyle uyumlu olması
gereklidir.

Single Blog Title