Patentten Doğan Haklar

1) Patent Hakkının Niteliği: Negatif ve Pozitif Yetkiler

Patent, sahibine negatif nitelikte tekelci bir savunma hakkı (başkalarının belirli fiilleri yapmasını men etme) ve pozitif nitelikte ekonomik tasarruf yetkileri verir.

Negatif Yetkiler (yasaklama): Üçüncü kişilere karşı üretimi, kullanımı, satışı, satışa arzı, ithalatı/ ihracatı yasaklama; ihlâlin durdurulmasını ve gerekirse ürünlerin toplatılmasını talep etme.
Pozitif Yetkiler (tasarruf): Lisans verme (basit/inhisari), temlik, rehin, miras yoluyla intikal, portföy yönetimi, patentin ekonomik değere dönüştürülmesi.

Ürün Patentinde koruma, ürünün kendisine yöneliktir: ürünün üretimi, kullanılması, piyasaya sunulması, satılması, ithali/ihraç edilmesi ve ticari amaçla elde bulundurulması.
Yöntem Patentinde ise koruma, yönteme ve yöntemle doğrudan elde edilen ürüne uzanır (özellikle kimya/farmasötik/materyal süreçlerinde kritik).

2) Kapsamın Çizimi: İstemler ve Eşdeğer Unsurlar

Patent korumasının merkezi ölçütü, istemlerdir (claims). İstemlerde tarif edilen her zorunlu unsur karşılaştırma ve ihlâl analizinin mihveridir. Uygulamada:

Eşdeğer Unsur Doktrini: Rakip varyant, istem metninde aynen geçmese bile “aynı teknik etkiyi esasen aynı biçimde” sağlıyor ve uzman için öngörülebilir ise ihlâl kabul edilebilir.
Bağımlı İstemler: Alternatif/tercihli özellikleri güvenceye alır, pazarda “tasarım-around” manevralarını zorlaştırır.
Tarifname ve Çizimler: Yeterli açıklama, teknik etki ve uygulanabilirlik (enablement) ileride hem inceleme hem dava aşamasında korumayı tahkim eder.

3) Patent Sahibinin Yetkileri – Madde Madde

Üretimi Durdurma ve Önleme: Yetkisiz üretim, montaj, teknik replikasyon engellenebilir.
Kullanımın Yasaklanması: Ticarî/mesleki kullanım; pilot üretim; numune dolaşıma sokma.
Piyasaya Sunma/Satma Yasağı: E-ticaret listeleri, katalog, sergileme ve “ön sipariş” dahil.
İthalat/İhracatın Önlenmesi: Sınır önlemleri ve gümrük müdahalesi ile pekişir.
Temel Parça/Unsurların Sağlanmasının Engellenmesi (Dolaylı İhlâl): Esas unsurların bilerek sağlanması.
İhtar ve Lisans Görüşmesi Başlatma: Uyuşmazlığı tırmandırmadan çözüm için ilk basamak.
Mahkemeden Geçici Tedbir ve Delil Tespiti: Önleyici ve hızlandırıcı koruma.
Toplatma/El koyma/İmha: İhlâl ürünlerinin veya kalıpların akıbetine ilişkin talepler.
Tazminat: Gerçek zarar, yoksun kalınan kâr veya makul lisans bedeli esaslı talep.
Hükümsüzlük Davasına Karşı Savunma ve İstem Daraltma: Korumanın sürdürülmesi için sınırlama.

4) Kapsamın Sınırları: İstisnalar ve Dengeler

Patent tekelini dengeleyen istisnalar, hukukun “inovasyon” ile “rekabet” arasındaki çizgiyi korur:

Tükenme İlkesi (Exhaustion): Patentli ürün, patent sahibinin rızasıyla Türkiye’de piyasaya sürüldüğünde o somut nüsha üzerindeki dağıtım/yeniden satış hakkı tükenir. Tamir, bakım ve makul yedek parça kullanımı bağlamında çizgi “yeniden imal”a varmamalı.
Deneysel Kullanım: Bilimsel araştırma, ürünün işleyişini anlama/kanıtlama gibi ticari olmayan deneysel faaliyetler kapsam dışı olabilir; ticari AR-GE’ye sirayet eden kullanımlar dikkatle değerlendirilir.
Ön Kullanım Hakkı: Patent başvurusundan önce, iyi niyetle kullanım veya ciddi ve etkin hazırlık yapan kişi, kendi ihtiyacı oranında kullanıma devam edebilir.
Zorunlu Lisans: Kamu yararı, bağımlı patent, kullanmama, rekabet ihtiyacı gibi hâllerde şartları oluşursa mahkeme/kurul kararıyla lisans verilebilir (makul bedel, kapsam ve süre sınırlı).
Kamu Düzeni/İlaç İstisnaları: Halk sağlığı, acil durum ve idarenin münferit düzenlemeleri nedeniyle sınırlamalar doğabilir.
Geçici Transit ve Özel İthalat Düzenlemeleri: Serbest bölgeler, transit rejimler ve de minimis eşikler özel değerlendirme gerektirebilir.

5) İhlâl Türleri ve Delillendirme

Doğrudan İhlâl: Üretim, kullanım, satışa sunma, satma, ithal/ihraç, ticari amaçla elde bulundurma.
Dolaylı İhlâl: Patentli buluşun esas unsurlarını bilerek/özen yükümlülüğü altında sağlayanlar.
Yöntem Patentinde İspat: “Yöntemle doğrudan elde edilen ürün” üzerinden tersine ispat kolaylaştırıcı hükümler; özellikle kimya/farmasötikte üretim hattı bilgileri ticari sır niteliği taşıdığından mahkeme içi keşif ve bilirkişilik kritik önemdedir.

Delil Araçları (Pratik Liste):

Noter tespiti (e-ticaret sayfaları, ambalaj, kullanım kılavuzu)
Numune satın alma ve claim chart (istem-unsur eşleştirmesi)
Teknik bilirkişi raporları ve karşılaştırmalı testler
Sevk irsaliyeleri, gümrük beyannameleri, stok kayıtları
Rakibin patent dosyası (file wrapper), basın/fuar materyalleri

6) Geçici Hukuki Korumalar: Hız, Zaman ve Etki

İhtiyati Tedbir: İhlâlin ivedilikle durdurulması, ürünlere el konulması, üretim hatlarının mühürlenmesi gibi talepler. Teminat istenmesi yaygındır; “pazara giriş” anı (ör. lansman/fuar) kritik zaman penceresidir.
Delil Tespiti: Ürünlerin stoklanması, üretim hattının gizlenmesi veya hızlı tüketimi riskine karşı önleyici mekanizma.
Gümrük Tedbirleri: Patent sahibinin başvurusu üzerine şüpheli sevkiyatın durdurulması; sınırda inceleme ve numune alma.

7) Esasa İlişkin Dava Talepleri

1. İhlâlin Tespiti ve Durdurulması
2. Toplatma ve El Koyma – İhlâl ürünleri, kalıplar, ambalaj/promosyon malzemeleri.
3. Tazminat:

Gerçek Zarar + Yoksun Kalınan Kâr (pazar payı, fiyat erozyonu, marj kaybı)
Makul Lisans Bedeli (royalty-base × royalty-rate)
Haksız kazanç iadesi tartışmaları (yerine/yanında)
Faiz ve yargılama giderleri
4. Kararın İlanı ve Masraf: Caydırıcılık ve şeffaflık amacıyla uygun araçlarda ilan.
5. Araçların İmhası veya Üzerindeki Hakların Patent Sahibine Devri: Ölçülülük ilkesi gözetilerek.

Zamanaşımı: İhlâl dava ve talepleri için genel hükümler uygulanır; fiilin ve failin öğrenilmesi önemlidir. Sürelerin hesabında kesintisiz ihlâl ve müteselsil sorumluluk değerlendirmesi yapılmalıdır.

8) Tazminat Hesaplama: Yaklaşımlar ve İspat

“Factual but-for” Analizi: İhlâl olmasaydı patent sahibi kaç birim satardı? Fiyat düşürme (price erosion), marka/teknoloji erozyonu, kanal kaybı.
Royalty Esası: Karşılaştırılabilir lisanslar, pazardaki teamül oranları, teknolojinin katkı payı (apportionment).
Veri ve Belgeler: Satış, stok, kâr marjı, pazarlama bütçesi, pazar payı serileri; bilirkişi önünde güvenilirlik ve yöntem tutarlılığı kritik.

Talep Stratejisi: Dava başında birden çok hesap yöntemini alternatifli ileri sürmek, yargılama sürecinde en güçlü yolu sürdürmeyi sağlar. Tedbir kararı sonrası hasarın büyümesi engellendiğinde tazminat hesabı da sadeleşir.

9) Tükenme İlkesi ve Satış Sonrası Dünya

Patentli ürün rızayla piyasaya sürüldüğünde, o nüshanın satışı üzerindeki kontrol tükenir. Ancak:

Yapısal Değişiklik ve Yeniden İmal: Tamir/yenileme sınırı aşılırsa ihlâl gündeme gelir.
Tek Kullanımlık Sarf Malzemeleri: Çip/firmware kilitleri ve teknik korumalar rekabet hukuku ve tüketici hukuku ile kesişebilir; ölçülülük denetimi önemlidir.
Paralel İthalat: Uluslararası/ulusal tükenme rejimi ve marka/etiket mevzuatı ile koordinasyon gerekir.

10) Zorunlu Lisans ve Kullanım Yükümlülüğü

Kullanılmayan patent (verilişten itibaren 3 yıl veya başvurudan 4 yıl içinde Türkiye’de kullanıma geçilmemesi ve makul mazeret olmaması) zorunlu lisans sebebidir.
Bağımlı Patent: İkinci patent, ilkine bağımlıysa ve ilerleme niteliği taşıyorsa çapraz lisans kurguları gündeme gelir.
Kamu Yararı: Olağanüstü durumlar, halk sağlığı ve stratejik sektörlerde kamusal menfaat ağır basabilir.
Zorunlu lisans süre, bedel, kapsam bakımından dar yorumlanır; dengeleyici bir araçtır.

11) Lisanslama: Basit/İnhisari Lisans, FRAND ve Portföy Yönetimi

Basit Lisans: Lisans veren, aynı alanı başkalarına da lisanslayabilir/kendisi kullanabilir.
İnhisari Lisans: Belirli coğrafya/ürün alanında tekel; sicile kayıt, üçüncü kişilere ileri sürülebilirlik sağlar.
Alt Lisans, Grant-Back, Geliştirmeler: Ar-ge iş birliklerinde ihmal edilmemelidir.
SEP/Standart-Esaslı Patentler ve FRAND: Adil, makul, ayrımcı olmayan şartlar; ihlâl-lisans dengesini rekabet hukuku parametreleri belirler.
Royalty-Stacking ve Apportionment: Bileşik ürünlerde katkı payı ayrıştırması (örn. telekom, otomotiv elektroniği).

Sözleşme Nüveleri (Pratik): Lisans kapsamı, coğrafya/sektör, süre, raporlama/denetim, asgari satış, denetim hakkı, denkleştirme, deneme/geri çağırma planları, kalite kontrol, ihlâl hâlinde rol paylaşımı ve dava fonksiyonu.

12) Çalışan Buluşları ve Ortak Sahiplik

Hizmet Buluşu: Çalışanın buluşu, işverenin faaliyet alanında ve görevle bağlantılı ise işverenin hak talebi ve uygun bedel (ödenek) yükümlülüğü doğabilir. Uyuşmazlıklarda buluş bildirimi, değerlendirme süreleri, uygun bedel hesap metodları belirleyicidir.
Ortak Sahiplik: Kullanım, lisanslama ve dava yetkileri için ortaklık sözleşmesi yapılmalı; aksi hâlde birlikte hareket zorunluluğu sürpriz engeller doğurabilir.

13) Hükümsüzlük ve Savunma Mekanikleri

İhlâl davasında davalının karşı dava ile en yaygın savunması:

Yenilik/Buluş Basamağı Yokluğu
Yetersiz Açıklama (Enablement)
İstem-Tarifname Tutarsızlığı
Eklenen Konu (Added Matter)
Usulî Eksiklikler ve Ücretler
Patent sahibi; istem daraltma/sınırlama ile hem itirazları savuşturabilir hem davayı “savunmaya dayanıklı” hâle getirebilir.

14) Gümrük Önlemleri: Sınırda Koruma

Patent sahibi; ürün fotoğrafları, teknik eşleştirme, seri/model bilgileri, tedarik zinciri ipuçları ile gümrüğe başvurarak şüpheli parti için durdurma talep edebilir.

Hızlı Süreç: Bildirim, numune inceleme, mahkeme başvurusu için süre.
Strateji: Büyük hacimli ithalatlarda maliyet-etkili; küçük hacim-yüksek değerli komponentlerde hedefli kullanım.

15) Sektörel Nüanslar

İlaç/Kimya: Yöntem ve yöntemle elde edilen ürün koruması; biyoeşdeğerlik ve veri koruması ile koordinasyon.
Mekatronik/Elektronik: Eşdeğer unsurlar, modüler arayüzler, firmware.
Enerji/Depolama: Güç elektroniği, kontrol algoritmaları; saha kurulumlarında delil tespiti planlaması.
Medikal Cihaz: Uygunluk işaretleri, klinik veri ve patent portföyü beraber yürütülmeli.
Yazılım-Donanım: “Salt yazılım” yerine teknik etki içeren bilgisayar-uygulamalı buluşlar; siber güvenlik ve veri işleme katmanları istem dilinde görünür olmalı.

16) Uygulama Yol Haritası (Patent Sahipleri İçin)

Pazar Gözetimi: E-ticaret, fuar, katalog ve tedarikçi taraması (düzenli).
İlk İnceleme: İstem-ürün eşleştirmesi, teknik danışman notu.
İhtarname: Delil tespiti ardından, müzakere ve lisans teklifini içeren dengeli metin.
Tedbir ve Dava: Lansman/ithalat anında hızlı başvuru; uygun teminat planı.
Gümrük Kaydı: Seri ithalatı kesmek için.
Portföy İyileştirme: Bölünmüş başvurular, ülke genişletmeleri, bakım ücretleri.
Lisanslama/Uzlaşma: Royalty modeli, asgari satış; çapraz lisans fırsatları.

17) Uygulama Yol Haritası (Sanayici ve Satıcılar İçin – Risk Yönetimi)

Ön Arama ve Özgürlük-İçin-İşlem (FTO) Analizi: Ürün lansmanı öncesi.
Tasarım-Around: Eşdeğer riskini azaltan teknik farklılaştırma.
Tedarik/Zincir Sözleşmeleri: Patent ihlâline karşı teminat, tazmin ve geri çağırma maddeleri.
İhtar Yönetimi: Hızlı teknik/hukuki cevap; gereksiz itiraflardan kaçınma; uzlaşma lisansı seçenekleri.
Sigorta ve Rezerv: Ürün sorumluluğu ve IP riskleri için finansal yastık.

#fikrimülkiyethakları #patenthukuku #markatescili #telifhakları #fikrimülkiyethukuku #aıoseo #seo, buluş, patent

Single Blog Title