Patentli Bir Buluşun İzinsiz Kullanılması Halinde Hangi Yaptırımlar Uygulanır?

Giriş

Patent, bir buluşun sahibine belirli bir süre boyunca buluşunu üretme, kullanma, satma veya ithal etme konusunda münhasır hak tanıyan, hukuken korunan bir sınai mülkiyet hakkıdır. Türkiye’de patent koruması, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) ile düzenlenmiştir. Patent hakkı, hem ekonomik hem de manevi açıdan buluş sahibine ciddi avantajlar sunar. Ancak bu hakkın ihlali, yani patentli bir buluşun izinsiz kullanılması, ciddi hukuki yaptırımları beraberinde getirir.

---

1. Patent Hakkının Tanımı ve Kapsamı

Patent, yeni, buluş basamağı içeren ve sanayiye uygulanabilir nitelikteki teknik çözümlere verilen koruma belgesidir. Patent hakkı sahibine şu yetkileri verir:

• Buluşun ticari olarak üretilmesini, kullanılmasını ve satılmasını yasaklama yetkisi

• İhlal edenlerden maddi ve manevi tazminat talep etme hakkı

• İhlali durdurma ve önleme talebi

---

2. İzinsiz Kullanım (Patent İhlali) Nedir?

Patent ihlali, patent sahibinin izni olmadan buluşun üretimi, satışı, ithalatı, ticari kullanımı veya bu amaçlarla stoklanmasıdır. Örneğin:

• Patentli bir makineyi kopyalayarak üretmek

• Patentli bir kimyasal formülü izinsiz kullanmak

• Patentli bir yazılım algoritmasını izinsiz olarak ürüne entegre etmek

---

3. Örnek Olay

Olay:
T mobilya üretim şirketi, A şirketine ait patentli bir otomatik montaj aparatını izinsiz olarak kendi üretim hattına entegre etti. Aparatın tasarımında küçük değişiklikler yapmasına rağmen, aparatın temel işleyiş mekanizması tamamen A şirketinin patent başvurusunda tarif edilen teknik çözümle aynıydı.

Sonuç:
A şirketi, patent ihlali nedeniyle T şirketine karşı SMK m.149 kapsamında “patent hakkına tecavüzün durdurulması” ve maddi-manevi tazminat davası açtı.

---

4. Hukuki Dayanak

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’na göre:

• Madde 141: Patent hakkı sahibinin izni olmadan yapılan her türlü kullanım, patent hakkına tecavüz sayılır.

• Madde 149: Patent hakkı sahibinin, tecavüzün durdurulmasını, tazminat talebini ve ihlale konu ürünlerin imhasını isteme hakkı vardır.

• Madde 150: Tecavüz fiilini işleyenler hakkında cezai yaptırımlar uygulanabilir.

---

5. Hukuki Yaptırımlar

5.1. Hukuki (Medeni) Yaptırımlar

Patent ihlali halinde patent sahibi şu davaları açabilir:

1. Tecavüzün Durdurulması Davası
   İhlalin sona erdirilmesi ve tekrarının önlenmesi amacıyla açılır.

2. Maddi Tazminat Davası
   İhlal nedeniyle uğranılan zararın giderilmesi için açılır.

   • Uğranılan gerçek zarar

   • Yoksun kalınan kâr

   • İhlal edenin elde ettiği kazanç

3. Manevi Tazminat Davası
   Özellikle buluş sahibinin saygınlığının zedelenmesi halinde talep edilir.

4. İhlale Konu Ürünlerin İmhası
   SMK m. 149/1-c uyarınca, ihlale konu ürünlerin imhası talep edilebilir.

---

5.2. Cezai Yaptırımlar

SMK m. 150 uyarınca:

• Patent hakkına tecavüz eden kişi 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 5.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılabilir.

• İhlalin ticari ölçekte yapılması cezanın artırılmasına sebep olur.

---

6. İspat Araçları

Patent ihlali davalarında deliller büyük önem taşır. İspat için:

• Patent tescil belgesi

• Ürün numuneleri

• Bağımsız bilirkişi raporları

• Fotoğraf ve video kayıtları

• Üretim süreçlerine ilişkin teknik belgeler

---

7. İstisnalar

Her izinsiz kullanım patent ihlali sayılmaz. SMK m. 85’e göre:

• Kişisel kullanım: Buluşun ticari amaç gütmeyen şahsi kullanımı ihlal sayılmaz.

• Araştırma-geliştirme amacı: Buluşun bilimsel araştırma amaçlı kullanımı belirli şartlarda serbesttir.

• Zorunlu lisans: Kamu yararı gereği devlet, zorunlu lisans verebilir.

---

8. Uluslararası Boyut

Patent ihlalleri sadece ulusal hukukla sınırlı değildir. Türkiye, Paris Sözleşmesi ve TRIPS Anlaşması ile uluslararası patent koruma yükümlülüklerini kabul etmiştir. Bu nedenle, Türkiye’de tescilli bir patent başka ülkelerde de koruma altına alınabilir (uluslararası başvuru yoluyla).

---

9. Önleyici Hukuki Önlemler

Patent sahipleri ihlalleri önlemek için:

• Patentlerini düzenli olarak tescil ettirmeli

• Ürün ambalajlarında patent numarası belirtmeli

• Piyasayı ve rakip ürünleri düzenli takip etmeli

• Hukuki danışmanlık hizmeti almalı

---

10. Sonuç

Patentli bir buluşun izinsiz kullanılması hem maddi hem de cezai yaptırımlar doğuran ciddi bir ihlaldir. Buluş sahipleri haklarını etkin şekilde korumalı, ihlale karşı hızlı ve doğru hukuki adımlar atmalıdır. Patent koruması, yalnızca tescil belgesi almakla değil, aynı zamanda bu hakkı aktif şekilde savunmakla mümkündür.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut