Türkiye’de ve dünyadaki çoğu patent sistemi, bir buluşun patent koruması alabilmesi için üç ana koşulu sağlamasını şart koşar.

1. Yenilik (Novelty)

Bir buluşun yeni kabul edilebilmesi için, dünyanın herhangi bir yerinde, herhangi bir zamanda yazılı, sözlü tanıtım, kullanım veya başka bir yolla kamuya açıklanmamış olması gerekir. Patent başvurusunun yapıldığı tarihten önce bu bilgiye kimse ulaşmamış olmalıdır.

• Örnek: Bir fırın makinesinin yeni bir kapak kilitleme mekanizması, eğer daha önce hiçbir fırında bu mekanizma kullanılmamış veya hiçbir yerde bu mekanizma hakkında yayın yapılmamışsa yeni sayılır.

2. Buluş Basamağı (Inventive Step)

Bu, patent başvurularında en çok tartışılan ve reddedilme sebebi olan şarttır. Bir buluş, ilgili teknik alandaki bir uzman için, mevcut durumdan (tekniğin bilinen durumundan) aşikar (açıkça) bir şekilde çıkmıyorsa buluş basamağına sahiptir.

• Basitçe: Buluşunuz, alanında bilgili, ortalama bir uzmanın, mevcut bilgileri bir araya getirerek kolayca ulaşabileceği bir çözüm olmamalıdır. Sürpriz bir etkisi olmalıdır.

3. Sanayiye Uygulanabilirlik (Industrial Applicability)

Buluşun tarım dahil sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir veya kullanılabilir olması gerekir. Bu şart genellikle en kolay sağlanan koşuldur; pratik olarak uygulanabilen her şey bu kriteri karşılar.

• Örnek: Bir yazılım algoritması, bir üretim sürecini yönetmek için kullanılabiliyorsa veya yeni bir tarım makinesi üretilebiliyorsa sanayiye uygulanabilirdir.

Buluş Basamağının Belirlenmesi: “Aşikar Olmama” Sınırı

Buluş basamağının belirlenmesi süreci, genellikle şu adımlarla ilerleyen bir objektif değerlendirme sürecidir:

Adım 1: En Yakın Tekniğin Belirlenmesi

Buluşa en yakın olan, teknik problemin çözümüne en yakın yaklaşımı içeren mevcut patent, makale veya ürün (tekniğin bilinen durumu) tespit edilir.

Adım 2: Çözülen Teknik Problemin Formüle Edilmesi

Buluşun, en yakın tekniğe göre ne gibi bir avantaj sağladığı veya hangi teknik problemi çözdüğü netleştirilir (örneğin: “Enerji tüketimini %20 azaltmak”).

Adım 3: ‘Uzmanın’ Gözünden Değerlendirme

İlgili teknik alandaki hayali bir uzmanın, belirlenen teknik problemi çözmek için tekniğin bilinen durumunu gözden geçirerek, buluşa konu olan çözüme kolaylıkla ulaşıp ulaşamayacağı sorusu yanıtlanır.

Örneklerle Buluş Basamağı Değerlendirmesi

📉 Reddedilme İhtimali Yüksek Örnek (Aşikar Olan)

• Buluş: Mevcut bir kahve makinesinin, kahveyi daha uzun süre sıcak tutması için daha kalın yalıtım malzemesi kullanılması.

• Değerlendirme: Kahveyi sıcak tutma problemi karşısında, alandaki bir uzmanın veya hatta sıradan bir kullanıcının ilk akla getireceği çözümlerden biri yalıtımı artırmaktır. Bu, beklenen ve aşikar bir mühendislik seçimidir. Dolayısıyla, buluş basamağı yoktur.

Tescil İhtimali Yüksek Örnek (Aşikar Olmayan)

• Buluş: Bir fırının iç yüzeyindeki kir ve yağın, yalnızca belli bir frekansta titreşim yayan bir ses dalgası jeneratörü ile kimyasal kullanmadan parçalanması.

• Değerlendirme: Mevcut fırın temizleme yöntemleri kimyasal veya yüksek ısı (piroliz) kullanır. Alanındaki bir uzmanın, temizlik problemini çözerken ses dalgası ve belirli bir frekansı birleştirmesi, beklenmedik ve tekniğin bilinen durumundan açıkça çıkmayan bir çözümdür. Bu, buluş basamağına sahiptir.

Sonuç

Patent başvurunuzun başarılı olması için, fikrinizin sadece yeni olması yetmez; aynı zamanda ilgili alandaki uzmanların bile “Neden daha önce kimsenin aklına gelmedi?” diyeceği bir sürpriz etkisi yaratması gerekir. Buluş basamağı, patentinizin temel taşıdır ve bu sınırı doğru çizmek, fikrinizin değerini en üst düzeye çıkaracaktır.

Bu süreçte bir patent vekili ile çalışmak, buluş basamağı değerlendirmesini profesyonel bir gözle yaparak tescil şansınızı büyük ölçüde artıracaktır.

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)

1) Buluşumun “aşikar” olup olmadığını nasıl anlayabilirim?

Kendi kendinize soracağınız en önemli soru şudur: “Bu problemi çözmek için ilgili alandaki bir uzman, mevcut bilgileri (patentler, yayınlar, ürünler) birleştirerek kolayca bu sonuca ulaşır mıydı?” Eğer çözümünüz, var olan iki tekniğin basit bir yan yana konulmasıysa (örneğin, A makinesine B rengini eklemek), buluş basamağı düşüktür. Eğer çözüm, yeni ve beklenmedik bir fonksiyon yaratıyorsa, buluş basamağı yüksektir.

2) Patent başvurusu yapmadan önce buluşumu birine anlatabilir miyim?

Kesinlikle tavsiye edilmez! Patent başvurusundan önce yapılan her türlü kamuya açıklama (gizlilik anlaşması olmayan tanıtımlar, fuarlar, makaleler) buluşunuzun yeniliğini bozar. Başvuru tarihinizden sonra açıklama yapmalısınız. Eğer açıklama zorunluysa, mutlaka öncesinde Gizlilik Anlaşması (NDA) imzalayın.

3) Patent başvurusunun maliyeti nedir?

Maliyetler değişkendir. Tescil için resmi kurum ücretleri, patent vekili ücretleri ve harçlardan oluşur. Uluslararası koruma (PCT) maliyetleri çok daha yüksektir. Genellikle ilk başvuru için binlerce TL seviyesinde bir bütçe ayırmak gerekir.

4) Faydalı Model ile Patent arasındaki fark nedir?

Faydalı Model, kimyasal formüller ve usuller hariç, daha basit buluşlara verilen bir koruma türüdür. En büyük farkı, Faydalı Model tescilinde Buluş Basamağı şartının aranmamasıdır. Sadece “yenilik” ve “sanayiye uygulanabilirlik” şartı aranır. Koruma süresi patentten (20 yıl) daha kısadır (10 yıl).

YARGITAY 11. HUKUK DAİRESİ

PATENTİN BULUŞ BASAMAĞI YOKLUĞUNDAN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ DAVASI

Patent İddiası: Bir taşıma bandı sisteminde, bilinen X tipi motorun, yine bilinen Y tipi bir sensörle birleştirilerek enerji verimliliğini artırması. 

Yargıtay’ın Yaklaşımı: “Patent konusunun, ilgili teknik alanda var olan ve bilinen iki ayrı çözüm elemanının (X motoru ve Y sensörü) beklenen ve aşikar bir amaçla (enerji verimliliği) yan yana getirilmesinden ibaret olduğu, bu birleşimin, tekniğin bilinen durumuna göre yeni, sürpriz bir teknik etki veya fonksiyon yaratmadığı, dolayısıyla teknik alandaki bir uzman için kolayca ulaşılabilir olduğu tespit edilmiştir. İlgili teknik alandaki uzmanın, çözülmek istenen problemi dikkate alarak, var olan bilgi birikimi ile bu çözüme ulaşması aşikardır. Buluş basamağı şartı sağlanmadığından patentin hükümsüzlüğüne karar verilmesi yerindedir.”

YARGITAY 11. HUKUK DAİRESİ

PATENTİN YENİLİK YOKLUĞUNDAN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ DAVASI

Patent İddiası: Yeni geliştirilen bir sıvı dozajlama pompasının teknik özellikleri. 

Yargıtay’ın Yaklaşımı: “Davalı patent sahibinin, patent başvurusunu yapmadan sekiz ay önce, buluşa konu olan dozajlama pompasını ticari bir fuarda sergilediği ve ürünün tüm teknik detaylarını (gizlilik anlaşması olmaksızın) ziyaretçilere ve rakiplere tanıttığı sabit olmuştur. Fuar sergilemesi ve tanıtımı, buluşun kamuya açıklanması niteliğindedir. Patent başvurusundan önce kamuya açıklanan buluş, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun 83. maddesi anlamında yenilik şartını kaybetmiştir. Patentin hükümsüzlüğüne dair verilen hükmün onanmasına karar verilmiştir.”