Patent ve Faydalı Model Nedir , Aralarındaki Farklar Nelerdir ? Hangisi Tercih Edilmelidir?

GİRİŞ

Teknolojik gelişmelerin hızla arttığı, yenilikçi fikirlerin ekonomik değer kazanma potansiyelinin daha da yükseldiği günümüzde, buluşların hukuki korunması büyük önem arz etmektedir. Türk Hukuku’nda buluşların korunmasına ilişkin iki temel koruma rejimi bulunmaktadır: Patent ve Faydalı Model. Her iki rejim de 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında düzenlenmiş olup; buluş sahibine belirli sürelerle tekel hakkı tanımaktadır. Ancak başvuru şartları, koruma kapsamı, süreç ve maliyet bakımından önemli farklar içermektedir.

Bu makalede, patent ve faydalı model sistemlerinin hukuki çerçevesi, Türk uygulaması, uygulamadaki farkları ve Yargıtay içtihatları çerçevesinde değerlendirme yapılacaktır.

---

I. PATENT VE FAYDALI MODELİN HUKUKİ TANIMLARI

1. Patent

Patent, bir buluşun sanayiye uygulanabilir olması, yeni olması ve tekniğin bilinen durumunun aşılması (buluş basamağı içermesi) şartlarını taşıması halinde başvuru sahibine tanınan tekel hakkıdır. Bu hak, başkasının izinsiz olarak söz konusu buluşu üretmesini, kullanmasını, satmasını, ithal etmesini engelleme yetkisi verir.

2. Faydalı Model

Faydalı model, patent ile benzer bir koruma sağlamaktadır; ancak bu sistemde buluş basamağı şartı aranmamaktadır. Bu sebeple, daha küçük yenilikler için daha hızlı ve maliyet etkin bir koruma yöntemidir. Faydalı model, yalnızca yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerine dayalı olarak verilir.

---

II. HUKUKİ DÜZENLEMELER: SMK KAPSAMINDA DÜZENLEMELER

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nda patent ve faydalı modele ilişkin hükümler 3. Kitap altında düzenlenmiştir. SMK, hem ulusal hem de uluslararası düzenlemelerle uyumlu şekilde, Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC) ve Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) standartlarına uygun bir yapı kurmuştur.

---

III. PATENT VE FAYDALI MODEL ARASINDAKİ FARKLILIKLAR

1. Başvuru Süreci

Patent başvurusunda teknik bir araştırma raporu ve inceleme raporu gerekirken; faydalı model başvurusunda yalnızca şekli şartlar değerlendirilir.

2. Koruma Süresi

• Patent: 20 yıl (uzatılamaz)

• Faydalı Model: 10 yıl (uzatılamaz)

3. Kapsam ve Konular

Faydalı model ile korunamayacak buluşlar:

• Kimyasal formüller

• Biyoteknolojik buluşlar

• Yöntemler (üretim süreçleri gibi)

Patent, bu tür buluşlar için tek koruma aracıdır.

4. Buluş Basamağı

Patent sisteminde, buluşun tekniğin bilinen durumunu aşması, yani sektördeki uzman kişilere göre bariz olmaması gerekir. Faydalı model sisteminde bu aranmamakta; sadece yenilik yeterli kabul edilmektedir.

---

IV. TESCİL SONRASI HAK SAHİPLİĞİ VE YÜKÜMLÜLÜKLER

Patent veya faydalı model sahibinin, üçüncü kişilere karşı hak ileri sürebilmesi için belge sahibi olması gerekir. Koruma süresince yıllık ücretler ödenmeli; aksi takdirde hak düşer.

---

V. İPTAL DAVALARI VE MAHKEME UYGULAMASI

Patent veya faydalı modele karşı üçüncü kişiler tarafından iptal davası açılabilir. Mahkemelerce iptal nedenleri:

• Yenilik bulunmaması

• Sanayiye uygulanabilir olmaması

• Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırılık

• Sahiplik uyuşmazlığı

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin kararlarına göre, faydalı model belgeleri daha düşük araştırma eşiğine sahip olduğu için daha kolay iptal edilmektedir.

---

VI. UYGULAMADAKİ SORUNLAR VE TESPİTLER

1. Faydalı Modelin Kötüye Kullanımı
   Tescil sürecinin kısa olması, bazı firmalar tarafından haksız rekabet aracı olarak kullanılmaktadır.

2. Teknolojik Sektörlerde Patent Tercihi
   Yazılım, ilaç ve biyoteknoloji gibi alanlarda yalnızca patent koruması mümkündür.

3. Yatırımcı Bakışı
   Uluslararası yatırımcılar, uzun koruma süresi ve teknik değerlendirme nedeniyle patent belgelerini daha güvenilir bulmaktadır.

---

VII. STRATEJİK KULLANIM: NE ZAMAN HANGİSİ TERCİH EDİLMELİ?

• Hızlı pazara giriş: Faydalı model

• Uzun vadeli koruma: Patent

• Yüksek Ar-Ge yatırımı gerektiren buluşlar: Patent

• Küçük teknik iyileştirmeler: Faydalı model

---

SONUÇ

Türk hukuku, buluş sahiplerine ihtiyaçlarına göre iki farklı koruma yöntemi sunarak sistematik bir esneklik sağlamaktadır. Patent ve faydalı model uygulamaları, kendi içlerinde farklı başvuru süreçlerine, maliyet yapılarına ve hukuki koruma derecelerine sahiptir. Bu farkların bilinmesi ve doğru şekilde uygulanması, hem fikri mülkiyet stratejileri açısından hem de adli süreçlerde başarı için hayati önem taşımaktadır.