Patent Kapsamında Geliştirilen Ürünlerde Sözleşme Dışı Kullanım: Teknik Bilgi (Know-how) ile Buluş Arasındaki Çatışma
1. Giriş
Fikri mülkiyet hukukunda özellikle teknolojik ve endüstriyel buluşlar açısından en önemli alanlardan biri patent korumasıdır. Ancak, uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir sorun, patentli ürünlerin geliştirilmesi sürecinde ortaya çıkan teknik bilgi (know-how) ile patentle korunan buluş arasındaki ayrımın belirsizliğidir. Bu ayrım, özellikle taraflar arasında sözleşmesel düzenleme olmaksızın ürünlerin üretim, kullanım veya yaygınlaştırılması durumlarında ciddi uyuşmazlıklara yol açmaktadır.
Bu makalede, patent ve know-how kavramlarının hukuki nitelikleri, aralarındaki farklar, uygulamada karşılaşılan uyuşmazlık tipleri ve Yargıtay ile Avrupa içtihatları ışığında sözleşme dışı kullanımın sorumluluğu incelenecektir.
2. Patent ve Know-how Kavramlarının Ayrımı
2.1. Patent Nedir?
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) madde 82 uyarınca patent, teknik bir buluşun belirli şartları taşıması (yenilik, buluş basamağı, sanayiye uygulanabilirlik) halinde sahibine 20 yıl süreyle münhasır hak sağlar. Patentli bir buluş:
- Resmî olarak Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescil edilir,
- Kamusal erişime açık hale gelir (yayın),
- Hukuki koruma sınırları açıkça belirlenir (istemler ile).
2.2. Know-how Nedir?
Türk hukukunda doğrudan tanımlanmasa da, Yargıtay içtihatları ve öğretide know-how, belirli bir işin yapılmasına ilişkin olarak birikmiş, sistematikleştirilmiş ve gizli kalması arzu edilen teknik bilgi, yöntem ve tecrübe olarak tanımlanır.
Yargıtay 11. HD, 2015/8762 E., 2017/1512 K.: “Know-how, teknik mahiyette olup ticari değeri bulunan ve kamuya açık olmayan bilgi birikimidir.”
Know-how hukuki olarak fikri mülkiyet koruması altında değildir; ancak ticari sır kapsamında koruma görür.
3. Uyuşmazlığın Kaynağı: Teknik Bilgi ile Buluş Arasındaki Sınır Nerede Başlar, Nerede Biter?
Patentli ürünlerin üretimi esnasında, çoğu zaman buluşun dışında kalan bazı özel yöntemler, makinelerin kalibrasyonu, üretim hızı ayarları, iş akışı gibi bilgiler de kullanılır. İşte bu noktada şu sorular gündeme gelir:
- Bu bilgi patentin kapsamı içinde midir?
- Yoksa patentin dışında kalan know-how mı oluşturur?
- Bu bilgiler taraflar arasında açıkça paylaşılmamışsa, üçüncü kişinin kullanımı halinde haksız fiil sorumluluğu doğar mı?
4. Sözleşme Dışı Kullanım ve Hukuki Sonuçları
4.1. Sözleşme Dışı Kullanım Nedir?
Sözleşme dışı kullanım, özellikle patent sahibinin izni dışında, söz konusu teknik bilginin veya buluşun başka bir kişi tarafından:
- Ticari üretimde kullanılması,
- Üçüncü kişilerle paylaşılması,
- Kendi adına tescil edilmesi
durumlarında ortaya çıkar.
4.2. Sözleşme Yoksa Ne Olur?
Taraflar arasında know-how transferine veya patentli ürünün kullanımına ilişkin açık bir sözleşme yoksa, aşağıdaki hususlar önem arz eder:
- Bilgi gizli mi? (Gizlilik sözleşmesi var mı?)
- Patent konusu net biçimde sınırlanmış mı?
- Teknik bilgi kamuya açık mı?
Bu sorulara verilen cevap, sözleşme dışı kullanımın haksız rekabet, haksız fiil, gizlilik ihlali veya marka/patent hakkına tecavüz teşkil edip etmeyeceğini belirler.
5. Uygulama Örnekleri ve Olası Uyuşmazlık Senaryoları
5.1. Örnek Senaryo – Yazılım Tabanlı Medikal Cihaz
Bir firma, kalp atış ritmini izleyen medikal cihazın patentini alır. Ancak cihazın verileri daha hızlı analiz etmesini sağlayan algoritma sadece çalışan mühendislerin geliştirdiği, hiçbir yerde yazılı olmayan bir know-how’dır. Mühendis işten ayrılır ve aynı algoritmayı başka bir firmaya aktarır.
Bu durumda:
- Patent hakkına doğrudan bir tecavüz yoktur çünkü algoritma patentli değildir.
- Ancak gizli bilgi niteliğindeki know-how izinsiz kullanılmıştır.
- 6098 sayılı TBK m.49 (haksız fiil), Türk Ticaret Kanunu m.54 (haksız rekabet) ve iş sözleşmesine bağlı gizlilik yükümlülüğü ihlali gündeme gelir.
5.2. Örnek Senaryo – Endüstriyel Üretim Süreci
Taraflar arasında imzalanan bir teknoloji transferi sözleşmesi ile bir ürünün üretim hakkı verilmiştir. Ancak süreçte paylaşılan bazı teknik detaylar patentli değildir. Sözleşme sona erdikten sonra lisans alan kişi aynı üretimi başka bir firmada kullanmaya devam eder.
Burada şu ihtimaller söz konusudur:
- Teknik bilgi patent kapsamı dışındaysa, izinsiz kullanım hukuka aykırı sayılmayabilir.
- Ancak bu bilgi gizli ise ve taraflar arasında zımni gizlilik yükümlülüğü mevcutsa, tazminat sorumluluğu doğabilir.
6. Yargıtay Kararları Işığında Değerlendirme
Yargıtay 11. HD, 2013/8951 E., 2015/4564 K.: “Patent kapsamı dışında kalan, ancak taraflar arasında paylaşılmış olan teknik bilgi, üretim tekniği, kalibrasyon değerleri gibi know-how unsurlarının üçüncü kişilerce kullanılması, gizliliğe aykırıysa tazminat doğurur.”
Yargıtay 11. HD, 2009/5673 E., 2010/8865 K.: “Patent koruması olmayan bir bilgiyi kullanmak tek başına haksız fiil değildir. Ancak taraflar arasında gizlilik ilişkisi mevcutsa, bu durumda sorumluluk doğar.”
Bu kararlar göstermektedir ki, know-how ile patent arasındaki ayrım, sadece teknik değil, hukuki yükümlülükler ve güven ilişkileri açısından da belirleyici bir rol oynar.
7. Uluslararası Yaklaşım ve Avrupa Uygulaması
7.1. TRIPS ve WIPO
TRIPS Anlaşması, teknik bilgi ve ticari sırların korunmasına dair bir çerçeve sunsa da, doğrudan patent ile know-how çatışmasını düzenlemez. Ancak teknik bilgi, gizli bilgi olarak tanımlandığında koruma kapsamına girer.
7.2. EU Know-how Directive (EU 2016/943)
Avrupa Birliği’nde know-how’ın korunması için özel bir direktif vardır. Bu kapsamda:
- Bilginin gizli olması,
- Ticari değere sahip olması,
- Makul koruma önlemlerinin alınmış olması
halinde, izinsiz kullanımı hukuka aykırı rekabet sayılır.
8. Koruma Stratejileri ve Sözleşmesel Öneriler
8.1. Gizlilik Sözleşmeleri (NDA)
Tüm teknik bilgi paylaşımı süreçlerinde taraflar arasında imzalanması gereken en temel belge Gizlilik Sözleşmesi (Non-Disclosure Agreement) olmalıdır.
8.2. Know-how Lisans Sözleşmesi
Patent lisans sözleşmesine ek olarak, know-how transferini düzenleyen açık bir bölüm veya ayrı bir sözleşme yapılmalıdır.
8.3. Teknik Bilgi Tanımı Netleştirilmeli
Sözleşmede mutlaka şu ayrımlar yer almalıdır:
- Patentli bilgi / patent dışı bilgi
- Açık bilgi / gizli bilgi
- Transfer edilen bilgi / tarafların kendi geliştirdiği bilgi
9. Sonuç
Patent koruması, teknik bir buluşun hukuki sınırlarını çizse de, uygulamada kullanılan teknik bilgi, üretim tecrübesi ve yöntemler çoğu zaman bu sınırların dışında kalır. Özellikle sözleşme dışı kullanım durumlarında know-how ile buluş arasındaki farkın net olarak ortaya konması ve tarafların gizlilik ile kullanım haklarını sözleşme ile düzenlemesi büyük önem taşır.
Sonuç olarak:
- Know-how ile patentin sınırı teknik olduğu kadar hukuki de bir meseledir.
- Bilginin paylaşımı kadar korunması da önemlidir.
- Taraflar arasında açık sözleşmeler yapılması, ileride doğabilecek tazminat ve sorumluluk risklerini minimize eder.
About Post Author
