Patent Hakkında Tecavüz Halinde Tazminat Davaları: Hukuki Çerçeve, Uygulama ve Risk Yönetimi

Giriş

Patent hakları, teknik bir buluşun sahibine belirli bir süreyle sağlanan tekel niteliğinde bir koruma hakkıdır. Ancak bu haklar zaman zaman ihlal edilmekte, başka kişi veya şirketler, hak sahibinin rızası olmadan ilgili ürünü üretmekte, satmakta veya ithal etmektedir. Bu durum, Türk hukukunda “patent hakkına tecavüz” olarak değerlendirilmekte ve hak sahibine, hukuki yollara başvurarak tazminat talep etme hakkı vermektedir.

Peki patent hakkına tecavüz halinde hangi tazminatlar talep edilebilir? Bu talepler nasıl ispatlanır? Yatırımcılar veya satın alma sürecindeki şirketler bu tür bir ihlalden doğan tazminat risklerini nasıl yönetebilir? Bu makalede bu sorulara hem teorik dayanaklar, hem uygulama örnekleri, hem de due diligence sürecinde dikkat edilmesi gereken pratik unsurlar çerçevesinde yanıt vereceğiz.

---

1. Patent Hakkına Tecavüz Nedir?

Patent hakkına tecavüz, bir patent sahibinin koruma altına alınmış olan buluşunu, sahibinin izni olmadan üçüncü kişilerin kullanması, üretmesi, satması veya ithal etmesi anlamına gelir. Bu tür fiiller Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ile değil, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) ile düzenlenmiştir.

Hukuki Dayanak:

• SMK m.141: Patent sahibinin tecavüz fiiline karşı hukuk davası açma hakkını düzenler.

• SMK m.149: Tecavüz halinde talep edilebilecek önlemler ve tazminat kalemlerini açıklar.

---

2. Tecavüz Halinde Açılabilecek Davalar

Patent hakkına tecavüz halinde, hak sahibi aşağıdaki davaları açabilir:

• Tecavüzün tespiti davası

• Tecavüzün durdurulması ve önlenmesi davası

• Maddi tazminat davası

• Manevi tazminat davası (istisnai olarak)

• Kazancın devri talebi

• Ürünlerin el konulması veya imhası talebi

---

3. Maddi Tazminat Kalemleri Nelerdir?

SMK m.149 uyarınca, patent hakkı ihlal edilen kişi, şu yöntemlerden biriyle maddi tazminat talep edebilir:

a) Fiili zararının hesaplanması yöntemi

İhlal nedeniyle uğranılan doğrudan zarar talep edilir.

b) İhlal olmasaydı elde edilecek muhtemel kazanç yöntemi (Kar mahrumiyeti)

Hak sahibi, tecavüz olmasa idi elde edeceği gelir üzerinden tazminat ister.

c) Lisans bedeli yöntemi

Tecavüz eden, sanki lisans almış gibi, makul bir lisans bedeli öder.

Bu üç yöntemden biri seçilerek mahkemeye sunulabilir. Ancak ispat yükü patent sahibindedir.

---

4. Manevi Tazminat Talep Edilebilir mi?

Patent hakkı esasen maddi haklara dayansa da, ihlalin özel nitelik taşıması (örneğin eserin itibarsızlaştırılması, kişinin mesleki şöhretine saldırı) halinde, Türk Borçlar Kanunu m.58 uyarınca manevi tazminat talep edilmesi mümkündür. Bu istisnai bir durumdur.

---

5. Örnek Olay: Gıda Makinesi Patenti İhlali

Senaryo:

Bir gıda işleme makinesine ilişkin Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde tescilli patenti bulunan X Makine A.Ş., İstanbul’da faaliyet göstermektedir. Şirketin Ar-Ge ekibi tarafından geliştirilen bir vakum teknolojisi, patent kapsamında koruma altına alınmıştır.

Yatırım öncesi teknik due diligence sürecinde, aynı sektörde faaliyet gösteren Y Sanayi Ltd. şirketinin, X A.Ş.’nin patentli teknolojisini kullandığı tespit edilir. Y Sanayi Ltd., ürünü üretmiş, satmış ve kamu ihalelerine girmiştir.

X A.Ş. tarafından açılan dava talepleri:

• Ürünlerde patent ihlali olduğunun tespiti

• Satışın durdurulması

• 5 yıllık dönem için lisans bedeli üzerinden tazminat

• Patentli ürünlere el konulması

Sonuç:

Mahkeme, bilirkişi raporu doğrultusunda teknik benzerlikleri ve ihlali tespit etmiş, makul lisans bedeli üzerinden 1.200.000 TL maddi tazminata hükmetmiştir.

---

6. Due Diligence Sürecinde Patent İhlal Riskleri Nasıl Analiz Edilir?

Bir şirketin satın alınması veya yatırım yapılması sürecinde, fikri mülkiyet hakları en kritik alanlardan biridir. Özellikle patent tecavüzü risklerinin erken saptanması, yatırımcının hukuki ve finansal risklere karşı korunmasını sağlar.

Dikkat Edilmesi Gerekenler:

• Şirketin sahip olduğu patentlerin TÜRKPATENT kayıtları üzerinden teyidi

• Lisans sözleşmelerinin varlığı ve geçerliliği

• Devam eden veya olası patent ihlali davalarının kontrolü

• Rakip şirketlerin aynı teknoloji alanında tescilli haklara sahip olup olmadığı

• Ürünlerin “özgün tasarım mı” yoksa “mevcut patente dayalı kopya mı” olduğu

Örnek Risk Tespiti:

Bir yatırım fonu, yazılım destekli medikal cihaz üreten bir start-up şirketini satın almayı planlamaktadır. Ancak yapılan hukuki incelemede, firmanın geliştirdiği ürünün, Alman menşeli bir şirketin Avrupa patentinde yer alan koruma kapsamına girdiği saptanır. Satın alma süreci, ciddi bir tazminat tehdidi nedeniyle askıya alınır.

---

7. Tazminatın Hesaplanmasında Bilirkişi Rolü

Patent tecavüzüne dayalı tazminat hesaplamalarında, bilirkişi raporu belirleyici rol oynar. Bilirkişiler, sektör ortalamasına göre lisans bedeli, üretim miktarı, satış rakamı gibi verileri değerlendirerek hesaplama yapar.

Bu nedenle davanın kazanılması sadece ihlalin ispatına değil, aynı zamanda isabetli ve teknik temelli bilirkişi değerlendirmesine de bağlıdır.

---

8. Şirketlerin Tazminat Riskiyle Karşılaşmamak İçin Ne Yapması Gerekir?

• Her ürün için patent temizliği (freedom to operate – FTO) analizi yapılmalıdır.

• Rakip firmaların patent veri tabanları düzenli olarak incelenmelidir.

• Ar-Ge çalışmaları öncesinde teknik danışmanlık alınmalıdır.

• İlgili lisans anlaşmaları varsa eksiksiz olarak kayıt altına alınmalıdır.

• İhlal riski bulunan ürünler piyasaya sürülmeden önce hukuki görüş alınmalıdır.

---

9. Sonuç ve Değerlendirme

Patent hakkına tecavüz, sadece doğrudan zarara neden olmaz; aynı zamanda şirketin ticari itibarını, pazar payını ve yatırım alabilirliğini de etkiler. Özellikle teknoloji ve üretim alanlarında faaliyet gösteren şirketlerin, hem kendileri patent ihlalinde bulunmamalı, hem de üçüncü kişilerin kendi patent haklarına tecavüzlerini yakından takip etmeleri gerekir.

Yatırımcılar açısından ise, satın alma veya birleşme öncesinde yapılacak ayrıntılı fikri mülkiyet due diligence çalışması, milyonlarca liralık tazminat riskinin önüne geçebilir.