Ortaklık Yapısı ve Pay Devirleri Due Diligence Sürecinde Nasıl İncelenir?
Giriş
Bir şirketin satın alınması, birleşmesi veya bir şirkete yatırım yapılması gibi stratejik kararlar öncesinde gerçekleştirilen due diligence (durum tespiti) sürecinde, ortaklık yapısının ve pay devirlerinin titizlikle incelenmesi, hukuki güvenliğin sağlanması açısından kritik öneme sahiptir. Şirketin ortaklık yapısına ilişkin belirsizlikler, geçersiz pay devirleri veya ihtilaflı hissedar ilişkileri; yatırımcının karar sürecini doğrudan etkileyebilir ve ileride hukuki ihtilaflara neden olabilir.
Bu yazıda, ortaklık yapısı ve pay devirlerinin due diligence kapsamında nasıl değerlendirildiği, kontrol edilmesi gereken belgeler, hukuki riskler ve Türk Ticaret Kanunu (TTK) çerçevesinde dikkat edilmesi gereken noktalar detaylı ve uygulamaya dönük şekilde incelenecektir.
1. Ortaklık Yapısı ve Pay Devri Nedir?
Ortaklık Yapısı:
Bir şirketin kimler tarafından ne oranda pay sahibi olarak yönetildiği, yani sermayenin hangi ortaklar arasında nasıl paylaşıldığı yapıdır.
-
Anonim şirketlerde (AŞ): Hissedarlar pay senedi veya nama yazılı hisse senetleri ile ortak olur.
-
Limited şirketlerde (Ltd. Şti.): Ortaklık, pay defterine kayıtlı esas sermaye paylarıyla belirlenir.
Pay Devri:
Ortaklık payının bir başka kişiye devri işlemidir. Bu işlem:
-
Ticaret siciline bildirilmesi,
-
Gerekli sözleşme ve muvafakatlerin alınması,
-
TTK ve şirket sözleşmesine uygun şekilde gerçekleştirilmesi gerekir.
2. Neden İncelenmelidir?
Due diligence sürecinde ortaklık yapısı ve pay devirleri;
-
Şirketin yasal temsil yetkilerinin kimde olduğunu,
-
Kar dağıtımı, temettü hakları ve yönetim kontrolünü,
-
Geçmişte yapılan devrin geçerli olup olmadığını,
-
Ortaklar arası olası ihtilafları ortaya çıkarır.
Ayrıca pay devrinin geçersiz olması veya şirket sözleşmesinde yasaklanmış olması, yatırımın geçersizliğine ve hissedarlık ihtilaflarına yol açabilir.
3. Ortaklık Yapısı ve Pay Devirleri Due Diligence Sürecinde Hangi Belgeler İncelenir?
-
Ticaret Sicil Gazeteleri – Kuruluş, sermaye artırımı, hisse devri ilanları.
-
Şirket Ana Sözleşmesi – Ortaklık yapısı, pay devri hükümleri, imza yetkileri.
-
Hisse Devri Sözleşmeleri – Pay devrine ilişkin yazılı sözleşmeler.
-
Pay Defteri (Ortaklar Pay Defteri) – Ortakların ve devir tarihinin yazılı olduğu kayıtlar.
-
Genel Kurul Kararları ve Yönetim Kurulu Kararları – Pay devri onayları, ortak kararları.
-
Rehin, Haciz, Tedbir Kayıtları – Hisseler üzerinde üçüncü kişilerin hak sahipliği.
-
Vekaletnameler ve Temsil Belgeleri – Ortaklar adına kullanılan yetkiler.
4. Anonim Şirketlerde Pay Devri İncelemesi
Hukuki Esaslar (TTK m. 490 – 493):
-
Nama yazılı payların devri kural olarak devralma sözleşmesi ve ciro + zilyetliğin devriyle gerçekleşir.
-
Şirket sözleşmesi ile devrin sınırlandırılması mümkündür.
-
Pay senedi bastırılmışsa, fiziki devrin yapılması zorunludur.
-
Anonim şirketlerde hisse devri çoğu zaman ticaret siciline tescile tabi değildir ancak pay sahipliğinin ispatı için ticari kayıtlar önemlidir.
Riskler:
-
Devre muvafakat gerektiren payların onaysız devredilmesi.
-
Rehinli ya da hacizli payların devri.
-
Eski pay defterinde kayıtlı olmayan hissedarın pay sahipliği iddiası.
5. Limited Şirketlerde Pay Devri İncelemesi
Hukuki Esaslar (TTK m. 595 – 598):
-
Limited şirketlerde pay devri, noterde düzenleme şeklinde yazılı sözleşmeyle yapılır.
-
Genel kurulun devre onay kararı alınmalı ve devrin tescil ve ilanı gerekir.
-
Devir işlemi ticaret siciline tescil edilmedikçe geçerli olmaz.
Riskler:
-
Tescil edilmemiş pay devirlerinin geçersizliği.
-
Şirket sözleşmesinde devrin yasaklanmış olması.
-
Bir ortağın, devri gerçekleşmiş olmasına rağmen hukuken hâlâ ortak görünüyor olması.
6. Ortaklık Yapısı ve Pay Devri Due Diligence Adımları
Adım 1: Ticaret Sicil Verilerinin Tespiti
MERSİS üzerinden şirketin geçmiş tüm ortaklık değişimleri, sermaye artırım ve pay devri kayıtları kontrol edilir.
Adım 2: Şirket Sözleşmesinin İncelenmesi
-
Devir yasakları veya kısıtlamalar var mı?
-
Devirde genel kurul onayı şart mı?
-
Ön alım hakkı gibi sınırlayıcı hükümler mevcut mu?
Adım 3: Pay Defteri ve Devir Belgelerinin Kontrolü
-
Hangi tarihte hangi ortağın ne kadar pay devraldığı kontrol edilir.
-
Eksik ya da imzasız sözleşmeler varsa, geçersizlik riski analiz edilir.
Adım 4: Risk Tespiti ve Raporlama
-
Geçersiz pay devirleri, mükerrer hissedarlık iddiaları, ortaklık ihtilafları tespit edilir ve alıcıya raporlanır.
7. Uygulamada Sık Karşılaşılan Sorunlar
-
Ticaret siciline bildirilmemiş pay devirleri: Özellikle limited şirketlerde, hisse devrinin sadece noterde yapılmış ancak tescil edilmemiş olması hâlinde, hukuki geçerlilik oluşmaz.
-
Rehinli payların devri: Rehin hakkı kaldırılmadan yapılan devirler ileride iptal riski doğurur.
-
Ortaklar arası dava ve ihtilaflar: Ön alım hakkı (şufa), azınlık hakları ve iptal davaları devri etkiler.
-
Devir yasakları içeren ana sözleşmeler: Şirket sözleşmesinde “ortaklar dışına devir yasaktır” hükmü varsa, izinsiz yapılan devirler geçersizdir.
8. Sözleşmeye Etkisi: Pay Devri Riskleri Nasıl Güvenceye Alınır?
-
Garanti Hükümleri: Tüm pay devirlerinin geçerli ve usulüne uygun yapıldığına dair satıcının garantisi.
-
Tazminat Maddeleri: Geçersiz devir nedeniyle doğacak zararların satıcı tarafından karşılanacağına dair taahhüt.
-
Şartlı Ödeme: Riskli paylar için ödemelerin, tescil işlemi tamamlanana kadar ertelenmesi.
-
Kapanış Koşulları: Hisse devir sözleşmesi öncesi tescil ve genel kurul kararlarının alındığının ispatı.
Sonuç ve Değerlendirme
Ortaklık yapısı ve pay devri, şirketin mülkiyetini, karar alma süreçlerini ve hukuki sorumlulukları doğrudan belirler. Due diligence kapsamında bu yapıların detaylıca incelenmesi, yalnızca geçmişe dönük risklerin belirlenmesini değil; aynı zamanda gelecekte yaşanabilecek ortaklık ihtilaflarının önlenmesini sağlar.
Şirketin sahiplik yapısı net ve şeffaf değilse, yatırım kararı alınmamalıdır. Özellikle limited şirketlerde pay devirlerinin tescil şartı, alıcıyı doğrudan etkiler. Her türlü sözleşme ve kararın Türk Ticaret Kanunu’na ve şirket sözleşmesine uygunluğu titizlikle kontrol edilmelidir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
