Müşterek Avarya ile Zarar ve Masraflar
Müşterek Avaryaya Giren Zarar ve Masraflar: Hukuki Çerçeve ve Uygulama
Deniz taşımacılığı sırasında gemi, yük ve navlunun birlikte karşı karşıya kaldığı tehlikeler karşısında, tüm tarafların menfaatine olacak şekilde yapılan fedakârlıklar ve olağanüstü harcamalar müşterek avarya olarak adlandırılır.
Türk hukukunda bu kavram, Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.1272–1285 hükümleriyle düzenlenmiştir. Uluslararası denizcilikte ise York–Antwerp Kuralları müşterek avarya zarar ve masraflarını somut örnekler halinde belirler.
Müşterek avaryanın en önemli unsurlarından biri, hangi zarar ve masrafların bu kapsamda kabul edileceğinin açıkça belirlenmesidir. Çünkü ancak bu şekilde taraflar arasında adil bir paylaşım yapılabilir.
1. Müşterek Avarya Kapsamındaki Zarar ve Masrafların Genel Özellikleri
Bir zarar veya masrafın müşterek avarya kapsamında değerlendirilebilmesi için şu özellikleri taşıması gerekir:
-
Ortak Tehlikeden Kaynaklanma: Gemi, yük ve navlun aynı anda ciddi bir tehlikeye maruz kalmış olmalı.
-
Bilinçli ve Makul Fedakârlık: Tehlikeyi bertaraf etmek amacıyla, planlı ve makul bir şekilde yapılmış olmalı.
-
Olağanüstülük: Normal sefer faaliyetlerinin dışında, beklenmedik ve zaruri bir durumdan kaynaklanmalı.
-
Ortak Menfaat: Yapılan harcama veya fedakârlık tüm tarafların yararına olmalı.
Bu unsurlar yoksa yapılan işlem veya zarar, müşterek avarya kapsamında değerlendirilmez.
2. Müşterek Avaryaya Giren Zarar Türleri
2.1. Fiziksel Zararlar
-
Yükün Denize Atılması (Jettison): Fırtınada geminin dengesi için yükün bir kısmının kasıtlı olarak denize atılması.
-
Yangın Söndürme Zararları: Yangın sırasında ambarlara su basılması ve malların bu nedenle zarar görmesi.
-
Gemiye Kasıtlı Hasar Verilmesi: Batmayı önlemek amacıyla geminin kasten sığlığa oturtulması ve gövdesinde hasar meydana gelmesi.
2.2. Dolaylı Fiziksel Zararlar
-
Kurtarma Sırasında Hasar: Römorkaj veya kurtarma esnasında gemi veya yükte oluşan hasarlar.
-
Tehlikeyi Bertaraf Etme Eyleminin Sonuçları: Örneğin, korsan saldırısını önlemek için manevra sırasında yük konteynerlerinin devrilmesi
3. Müşterek Avaryaya Giren Masraf Türleri
3.1. Doğrudan Masraflar
TTK ve York–Antwerp Kuralları’na göre doğrudan masraflar, tehlikeyi bertaraf etmeye yönelik ve olayla doğrudan bağlantılı giderlerdir:
-
Kurtarma Operasyonları: Gemiyi ve yükü kurtarmak için yapılan sözleşmeli kurtarma (salvage) ödemeleri.
-
Römorkaj ve Pilotaj Ücretleri: Tehlike altındaki geminin güvenli limana çekilmesi için yapılan ödemeler.
-
Yangın Söndürme Giderleri: İtfaiye, ekipman ve personel giderleri.
3.2. Dolaylı Masraflar
-
Liman Masrafları: Beklenmedik şekilde sığınılan limanda ödenen rıhtım, demirleme, barınma ve vinç ücretleri.
-
Yükleme/Boşaltma Masrafları: Tehlikeyi bertaraf etmek için yükün geçici olarak boşaltılması ve depolanması.
-
Geçici Onarım Giderleri: Tehlike kalktıktan sonra seferin devamı için yapılan zorunlu geçici tamirler.
-
Mürettebat Ek Mesai ve İaşe: Olağanüstü durumlarda personelin fazla mesai ve iaşe masrafları.
4. York–Antwerp Kuralları’na Göre Kapsama Giren Örnekler
York–Antwerp Kuralları, uluslararası uygulamada sıkça referans alınır ve müşterek avaryaya giren zarar ve masrafları madde madde sıralar:
-
Kural I (Jettison): Yükün denize atılması
-
Kural II (Sacrifice of Ship): Geminin kasıtlı olarak hasara uğratılması
-
Kural VI (Salvage Payments): Kurtarma ödemeleri
-
Kural VII (Damage to Machinery): Tehlikeyi bertaraf etmek için makine ve kazanların aşırı kullanımından doğan zararlar
-
Kural XI (Expenses at Port of Refuge): Sığınılan limandaki olağanüstü masraflar
5. Müşterek Avaryaya Girmeyen Zarar ve Masraflar
Bazı harcamalar müşterek avarya kapsamına girmez:
-
Normal sefer ve bakım masrafları
-
Yük sahibinin kendi yükünü korumak için tek başına yaptığı masraflar
-
Geminin teknik arızasından kaynaklı, ortak tehlike ile ilgisi olmayan tamir giderleri
-
Sigorta primleri, ceza ve tazminatlar
6. Belgelerin Önemi
Bir masrafın müşterek avarya kapsamında paylaştırılabilmesi için belgelenmesi şarttır:
-
Kaptan raporu (logbook)
-
Fatura ve ödeme belgeleri
-
Konşimento ve navlun sözleşmeleri
-
Kurtarma sözleşmeleri
-
Liman masraf makbuzları
-
Fotoğraf ve video kayıtları
Belgeler eksikse katkı payı talebi reddedilebilir.
7. Hukuki ve Ticari Önemi
-
Adil Risk Paylaşımı: Tüm menfaat sahiplerinin ortak tehlikede adil şekilde masrafa katılmasını sağlar.
-
Sigorta İlişkisi: P&I kulüpleri ve yük sigortaları, müşterek avarya katkı paylarını genellikle teminat altına alır.
-
Uyuşmazlık Çözümü: Belgelenmiş masraf ve zararlar kolayca paylaşılır, davalık durumlar azalır.
8. Sonuç
Müşterek avaryaya giren zarar ve masraflar, deniz ticaretinde tarafların ortak menfaatini koruyan bir güvence mekanizmasıdır.
Bu zarar ve masrafların doğru tespit edilmesi, hem Türk Ticaret Kanunu hem de York–Antwerp Kuralları ışığında mümkün olur.
Olay sonrası belgelerin eksiksiz toplanması ve masrafların ortak tehlike ile doğrudan bağlantısının ispatı, katkı payı talebinin kabulü için hayati önemdedir.
Gözdenur Turna