Moda Tasarımlarının Kopyalanması Halinde Tasarımcı Hangi Hukuki Yolları İzleyebilir?

1. Giriş

Moda sektörü, yaratıcılık ve özgünlüğün ticari değerle birleştiği alanlardan biridir. Bir tasarımcının hazırladığı kıyafet, aksesuar veya ayakkabı modeli; estetik görünüm, kumaş seçimi, dikiş detayları ve genel form açısından özgün nitelikler taşıyorsa, Fikir ve Sınai Haklar Hukuku kapsamında korunur. Ancak günümüzde tasarım kopyalama (design infringement) vakaları oldukça yaygındır. Özellikle hızlı moda markalarının veya sosyal medya üzerinden satış yapan firmaların, ünlü tasarımcıların eserlerini izinsiz şekilde çoğaltması ciddi hukuki sorunlar doğurmaktadır.

Bu yazıda, tasarımcının haklarının hukuki dayanakları, kopyalama durumunda başvurabileceği yasal yollar ve örnek bir olay üzerinden sürecin işleyişi anlatılacaktır.

---

2. Moda Tasarımlarının Hukuki Koruması

2.1. Fikri ve Sınai Haklar Açısından

Moda tasarımları, iki ana hukuki koruma rejimi altında değerlendirilebilir:

1. Endüstriyel Tasarım Tescili (6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu – SMK):

   • Yeni ve ayırt edici nitelikte olan tasarımlar, Türk Patent ve Marka Kurumu’na tescil ettirilebilir.

   • Tescil, sahibine tasarımı üretme, satma, ithal etme ve ticari amaçla kullanma konusunda münhasır hak sağlar.

   • Koruma süresi 5 yıl olup, 5’er yıllık dönemlerle 25 yıla kadar uzatılabilir.

2. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) Koruması:

   • Tasarım, eser niteliği taşıyorsa (sahibinin hususiyetini yansıtan özgün bir çalışma), tescile gerek olmaksızın otomatik olarak korunur.

   • Özellikle sanatsal niteliği ağır basan haute couture (özel dikim) çalışmalar bu kapsama girer.

2.2. Hangi Kriterlerle Korunur?

• Yeni olma (daha önce kamuya sunulmamış olmalı),

• Ayırt edici özellik (benzerlerinden kolayca ayırt edilebilmeli),

• Özgünlük (tasarımcının kişisel yaratım izlerini taşımalı).

---

3. Moda Tasarımında Kopyalama Türleri

• Birebir Kopyalama: Tasarımın tüm detaylarıyla aynen taklit edilmesi.

• Kısmi Kopyalama: Belirli unsurların (ör. desen, kesim, dikiş biçimi) alınması.

• Uyarlama Yoluyla Kopyalama: Ufak değişiklikler yapılarak eserin özünün korunması.

• Hızlı Moda Yoluyla İntihal: Defile veya sosyal medya paylaşımından hemen sonra benzer ürünlerin üretilmesi.

---

4. Örnek Olay

Tasarımcı F, İstanbul’da düzenlenen bir moda haftasında yeni koleksiyonunu tanıtır. Koleksiyondaki özel bir elbise modeli, asimetrik kesimi ve el yapımı işlemeleriyle dikkat çeker. Birkaç hafta sonra, F’nin modelinin neredeyse aynısı, uygun fiyatlı ürünler satan bir zincir mağazada satışa çıkar. Kumaş kalitesi ve işçilik farklı olsa da kesim ve tasarım detayları birebir kopyalanmıştır.

F, koleksiyonunu defile öncesinde endüstriyel tasarım olarak tescil ettirdiği için, mağazaya karşı hem SMK kapsamında tasarım hakkına tecavüz davası hem de FSEK kapsamında manevi haklarının ihlali gerekçesiyle dava açar.

---

5. Tasarımcıların İzleyebileceği Hukuki Yollar

5.1. İhtarname Gönderme

Kopyalamanın tespit edilmesi halinde ilk adım olarak noter aracılığıyla ihtarname gönderilir. Bu ihtarnamede:

• İhlalin detaylı tanımı,

• Üretim ve satışın durdurulması talebi,

• Tazminat talebi veya uzlaşma önerisi yer alır.

5.2. Delil Tespiti

Mahkemeye başvurmadan önce, ihlalin varlığını ispatlamak amacıyla delil tespiti davası açılabilir. Bu sayede ürünlerin kopyaları, satış fişleri, internet ekran görüntüleri noter onayıyla kayıt altına alınır.

5.3. Tasarım Hakkına Tecavüz Davası (SMK m.81 vd.)

Tescilli tasarımın izinsiz üretimi, satışı, ithalatı veya ticari amaçla kullanılması halinde açılır. Bu davada:

• İhlalin durdurulması,

• Ürünlerin toplatılması ve imhası,

• Maddi ve manevi tazminat talep edilebilir.

5.4. Fikir ve Sanat Eserleri Kapsamında Dava

Tasarım eser niteliği taşıyorsa (FSEK kapsamında), tescil olmasa bile;

• Tecavüzün men’i (ihlalin durdurulması),

• Tazminat,

• Yayın durdurma davaları açılabilir.

5.5. İhtiyati Tedbir Talebi

Ürünlerin piyasadan çekilmesi için dava sonuna kadar ihtiyati tedbir kararı istenebilir.

5.6. Cezai Yaptırımlar

SMK ve FSEK kapsamında, kopyalama fiilleri cezai yaptırıma tabidir. Fail hakkında adli para cezası ve hapis cezası uygulanabilir.

---

6. Önleyici Tedbirler

• Koleksiyon defileleri öncesinde tasarım tescili yapılmalı,

• Eser niteliği taşıyan çalışmalar FSEK kapsamında kayıt altına alınmalı,

• Tasarım görselleri dijital filigran ile korunmalı,

• Moda haftası ve fuar katılımlarında eserlerin kayıtları resmi olarak tutulmalı.

---

7. Uluslararası Koruma

Türkiye, Lahey Anlaşması ve Bern Sözleşmesi’ne taraf olduğu için, yurtdışında da tasarım koruması sağlanabilir. Uluslararası tasarım başvuruları, WIPO aracılığıyla yapılabilir.

---

8. Dijital Platformlarda Hak Takibi

Moda tasarımları sıklıkla sosyal medyada paylaşılır. Bu platformlarda:

• Telif ihlali bildirim sistemleri kullanılmalı,

• Eserin paylaşım tarihi kayıt altına alınmalı,

• İzinsiz paylaşımlar DMCA prosedürleri ile kaldırılmalı.

---

9. Sonuç

Moda tasarımında kopyalama, yalnızca maddi kayıp değil, tasarımcının yaratıcılığına ve markasına da zarar verir. Tescil, dava süreçlerinde güçlü bir ispat aracıdır. Ancak tescil olmasa bile FSEK koruması ile tasarımcı haklarını arayabilir. Hukuki yollara hızlı başvurmak, delilleri sağlam toplamak ve profesyonel hukuki destek almak sürecin başarısını artırır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut