Mobilya Tasarımında Telif Hakkı mı Yoksa Endüstriyel Tasarım Tescili mi Daha Etkilidir?
1. Giriş
Mobilya tasarımı, hem işlevselliğin hem de estetiğin bir araya geldiği yaratıcı bir süreçtir. Tasarımcılar, geliştirdikleri ürünlerle pazarda fark yaratmak, markalarının kimliğini yansıtmak ve müşteri kitlesini etkilemek ister. Ancak özgün bir mobilya tasarımının piyasada kopyalanması, tasarımcının emeğini ve gelirini doğrudan tehdit eder. Bu noktada, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında telif hakkı koruması ile Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında endüstriyel tasarım tescili arasındaki farklar, hangisinin daha etkili olduğu sorusunu gündeme getirir.
2. Mobilya Tasarımının Hukuki Koruma Kapsamı
Mobilya tasarımları iki temel hukuki sistemle korunabilir:
2.1. Telif Hakkı (FSEK)
FSEK’e göre bir tasarım, eser niteliği taşıyorsa (sahibinin hususiyetini yansıtan ve estetik bir değer taşıyan özgün çalışma), tescile gerek olmadan telif hakkı korumasına girer.
-
Koruma süresi: Eser sahibinin yaşamı boyunca ve ölümünden sonra 70 yıl.
-
Korunan unsurlar: Tasarımın estetik görünümü, özgün çizim ve detayları.
-
Zorunluluk: Tescil şartı yoktur, eser yaratıldığı anda korunmaya başlar.
2.2. Endüstriyel Tasarım Tescili (SMK)
SMK kapsamında, yeni ve ayırt edici nitelikteki mobilya tasarımları Türk Patent ve Marka Kurumu’na tescil ettirilerek korunur.
-
Koruma süresi: 5 yıl + 5’er yıllık uzatma ile en fazla 25 yıl.
-
Korunan unsurlar: Tasarımın dış görünümü, şekil, hatlar, renk, süsleme unsurları.
-
Zorunluluk: Başvuru ve tescil şarttır.
3. Hangisi Daha Etkilidir? Avantaj ve Dezavantajlar
3.1. Telif Hakkının Avantajları
-
Otomatik koruma: Tasarım oluşturulduğu anda korunmaya başlar.
-
Uzun süreli koruma: 70 yıla kadar.
-
Sanatsal değeri yüksek tasarımlar için uygun: Özellikle özel üretim, el işçiliği ve sanatsal mobilyalarda etkili.
3.2. Telif Hakkının Dezavantajları
-
İspat yükü: İhlal durumunda tasarımın ne zaman yaratıldığını ve kime ait olduğunu ispatlamak zor olabilir.
-
Ticari seri üretimde sınırlı etki: FSEK koruması, ticari kullanımda SMK kadar pratik olmayabilir.
3.3. Endüstriyel Tasarım Tescilinin Avantajları
-
Resmi kayıt: Kime ait olduğu ve ne zaman tescil edildiği net şekilde bellidir.
-
Ticari pazarda güçlü koruma: Seri üretim ve satış yapan markalar için hızlı müdahale imkânı sağlar.
-
Gümrük ve ithalat-ihracat koruması: Tescilli tasarımın kopyaları gümrükte durdurulabilir.
3.4. Endüstriyel Tasarım Tescilinin Dezavantajları
-
Kısa koruma süresi: En fazla 25 yıl.
-
Tescil masrafları: Başvuru ve yenileme maliyetleri vardır.
-
Sanatsal değeri yüksek eserlerde yeterli değil: Ticari form ve estetik görünüm dışında sanatsal yön korunmaz.
4. Örnek Olay
Tasarımcı G, el yapımı ahşap yemek masası koleksiyonunu tasarlar. Her parça, özel oyma desenleri ve asimetrik ayak tasarımıyla dikkat çeker.
G, koleksiyonu tanıttıktan kısa süre sonra büyük bir mobilya zincirinin benzer masa modellerini ürettiğini fark eder. Ancak zincirin modelleri, G’nin tasarımındaki estetik unsurları büyük ölçüde kopyalamıştır.
-
Eğer G, tasarımlarını endüstriyel tasarım olarak tescil etmiş olsaydı, doğrudan SMK kapsamında tasarım hakkına tecavüz davası açıp ürünlerin toplatılmasını talep edebilirdi.
-
Eğer sadece FSEK kapsamında telif hakkı korumasına sahip olsaydı, ihlali ispatlamak için yaratım sürecine dair güçlü deliller sunması gerekirdi.
5. Hukuki Başvuru Yolları
5.1. İhtarname Gönderme
İlk adım olarak, ihlali yapan firmaya noter aracılığıyla ihtarname gönderilerek üretim ve satışın durdurulması istenir.
5.2. Delil Tespiti
Mahkemeden delil tespiti talep edilerek, kopya ürünlerin varlığı ve satışı noter huzurunda belgelenir.
5.3. Dava Türleri
-
SMK kapsamında: Tasarım hakkına tecavüz davası, ürün toplatma, imha ve tazminat talepleri.
-
FSEK kapsamında: Tecavüzün men’i, maddi-manevi tazminat, yayın durdurma davaları.
5.4. İhtiyati Tedbir
Dava sonuçlanmadan önce, ürünlerin piyasadan çekilmesi için ihtiyati tedbir talep edilebilir.
6. Telif mi Tescil mi? Stratejik Karar
-
Özgün, sanatsal, tek üretimlik mobilyalar için: Telif hakkı koruması yeterli olabilir.
-
Seri üretim, ticari satış, ihracat hedefli tasarımlar için: Endüstriyel tasarım tescili daha güçlü bir koruma sağlar.
-
En iyi strateji: İki korumayı birlikte kullanmaktır. Hem FSEK hem SMK kapsamında hak aramak, tasarımcının pozisyonunu güçlendirir.
7. Önleyici Tedbirler
-
Tasarım yaratıldıktan sonra tescil başvurusu yapmak.
-
Çizim, prototip ve üretim sürecini belgelemek.
-
Tasarım tanıtımlarında telif ve tescil bilgilerini belirtmek.
-
Uluslararası pazarda koruma için WIPO Lahey Anlaşması’ndan yararlanmak.
8. Sonuç
Mobilya tasarımında telif hakkı ve endüstriyel tasarım tescili birbirini tamamlayan koruma araçlarıdır. Tek başına telif hakkı, sanatsal ve özgün eserlerde uzun süreli bir güvence sağlarken; endüstriyel tasarım tescili, ticari ve seri üretim odaklı pazarlarda hızlı ve etkili sonuç verir. Tasarımcıların her iki sistemi de stratejik olarak kullanması, hak kayıplarını önlemenin en güvenli yoludur.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
