Mirasta Denkleştirme Nedir? Türk Medeni Kanunu’nda Yeri ve Önemi

Giriş

Miras hukuku, toplumsal düzenin en hassas alanlarından biridir. Miras bırakanın vefatıyla birlikte, geride kalan malvarlığının nasıl paylaştırılacağı; aile bireyleri arasında sıklıkla uyuşmazlıklara konu olur. Bu noktada mirasta denkleştirme (denkleştirme yükümlülüğü) kurumu devreye girerek mirasçıların eşit şekilde hak sahibi olmasını hedefler. Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen bu mekanizma, özellikle sağlararası kazandırmaların (mirasbırakanın hayattayken yaptığı bağış ve devirlerin) mirasçılar arasında adil bir şekilde hesaba katılmasını sağlar.

Denkleştirme, çoğu zaman “tenkis” kurumu ile karıştırılır. Ancak aslında farklı amaçlara hizmet eden bu iki düzenleme, miras hukukunun dengeli işleyişinde tamamlayıcı rol oynar. Bu makalede, mirasta denkleştirmenin tanımı, hukuki dayanağı, kapsamı, uygulamadaki sorunları ve Yargıtay içtihatlarındaki yeri ayrıntılı şekilde incelenecektir.

Mirasta Denkleştirmenin Tanımı

Denkleştirme, miras bırakanın hayatta iken altsoya (çocuk, torun) yaptığı kazandırmaların, miras paylaştırması sırasında hesaba katılmasıdır. Türk Medeni Kanunu’nun 669 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Amaç, mirasçıların mirastan eşit pay almasını sağlamak ve daha önce yapılmış kazandırmalar nedeniyle haksız bir pay farklılığı oluşmasını engellemektir.

Örneğin, miras bırakanın sağlığında bir çocuğuna ev, diğerine ise hiçbir şey vermemesi durumunda; miras paylaşımı sırasında evin değeri denkleştirmeye tabi tutulur ve diğer mirasçılar lehine hesaplamaya dahil edilir.

Hukuki Dayanak

Türk Medeni Kanunu’nun 669. maddesi, mirasta denkleştirmeyi düzenler. Maddeye göre:

Altsoya yapılan sağlararası kazandırmalar, aksi belirtilmedikçe denkleştirmeye tabidir.
Miras bırakan, açıkça denkleştirme dışında bırakma iradesi beyan edebilir.
Denkleştirme yükümlülüğü, yalnızca yasal mirasçılar açısından geçerlidir; atanmış mirasçılar için uygulanmaz.

Dolayısıyla denkleştirme, kanunun emredici düzenlemelerinden biri olmayıp, miras bırakanın iradesiyle devre dışı bırakılabilir.

Denkleştirme ile Tenkis Arasındaki Farklar

Denkleştirme kurumu çoğunlukla tenkis ile karıştırılır. Oysa aralarında temel farklılıklar vardır:

Denkleştirme, mirasçılar arasında eşitliği sağlamak için öngörülmüştür.
Tenkis ise, saklı paylı mirasçıların haklarının ihlal edilmesi halinde, yapılan tasarrufların azaltılması yoluyla saklı payın korunmasına yöneliktir.
Denkleştirmede kazandırma yapılan mirasçıya karşı bir borç doğar, tenkiste ise doğrudan tasarrufun iptali/azaltılması gündeme gelir.

Denkleştirmeye Tabi Kazandırmalar

Türk Medeni Kanunu uyarınca, altsoya yapılan sağlararası kazandırmalar kural olarak denkleştirmeye tabidir. Bunlar arasında:

Bağışlar,
Öğrenim ve evlilik giderleri,
Büyük miktardaki hibeler,
Taşınmaz devri gibi işlemler sayılabilir.

Ancak olağan hediyeler ve geçim katkıları denkleştirmeye tabi değildir. Burada ölçüt, toplumda “mutad” (alışılmış) sayılacak düzeydeki kazandırmalardır.

Denkleştirmenin Uygulanma Şartları

Denkleştirmenin uygulanabilmesi için:

Miras bırakanın vefat etmiş olması,
Denkleştirmeye tabi bir kazandırmanın varlığı,
Kazandırmadan yararlananın yasal mirasçı sıfatını taşıması gerekir.

Bunun dışında, miras bırakanın “denkleştirmeden muafiyet” iradesi de dikkate alınmalıdır. Örneğin vasiyetname veya bağış senedinde “denkleştirmeye tabi değildir” şeklinde açık bir beyan varsa, artık denkleştirme yapılmaz.

Denkleştirme Davası ve İspat Yükü

Miras paylaşımında denkleştirme ihtilaflı hale gelirse, mirasçılar denkleştirme davası açabilir. Bu davada:

İspat yükü, kazandırmanın denkleştirmeye tabi olduğunu iddia eden tarafa aittir.
Belge, tanık, banka kayıtları ve tapu kayıtları gibi deliller kullanılabilir.

Yargıtay içtihatlarında da vurgulandığı üzere, “denkleştirme, mirasçılar arasındaki özel bir borç ilişkisidir” ve bunun hesaplanmasında objektif ölçütler esas alınır.

Yargıtay Uygulaması

Yargıtay, denkleştirme konusuna ilişkin birçok emsal karar vermiştir. Özellikle öne çıkan noktalar şunlardır:

“Miras bırakanın sağlığında yaptığı taşınmaz devri, bağış niteliğinde ise denkleştirmeye tabidir.”
“Olağan eğitim ve evlilik giderleri denkleştirmeye dahil edilmez, ancak olağanüstü yüksek miktardaki masraflar hesaba katılır.”
“Miras bırakanın kazandırmayı denkleştirme dışı bıraktığını ispat yükü, muafiyet iddiasında bulunan mirasçıya aittir.”

Dolayısıyla, Yargıtay içtihatlarında adalet ve mirasçı eşitliği vurgusu ön plandadır.

Uygulamadaki Sorunlar

Denkleştirme davalarında en çok karşılaşılan sorunlar:

Miras bırakanın kazandırma yaparken denkleştirme muafiyeti iradesini açıkça ortaya koymaması,
Hangi kazandırmanın mutad hediye sayılacağına ilişkin subjektif değerlendirmeler,
Taşınmazların değer tespitinde bilirkişi raporları arasındaki farklılıklar,
Mirasçılar arasındaki duygusal çatışmalar nedeniyle sürecin uzaması.

Bu sorunlar, çoğu zaman uzun süren davalara ve aile bağlarının zedelenmesine yol açmaktadır.

Single Blog Title