MİRASTA DENKLEŞTİRME DAVASINDA İSPAT YÜKÜ KİME AİTTİR?

Giriş

Mirasta denkleştirme (TMK m.669 vd.), mirasbırakanın sağlığında özellikle altsoya yaptığı sağlararası kazandırmaların terekenin paylaşımında hesaba katılmasını sağlayan kurumsal bir mekanizmadır. Amaç, mirasçılar arasında eşitlik ilkesini temin etmek; bazı mirasçıların önceki kazandırmalar nedeniyle haksız surette avantajlı hale gelmesini önlemektir. Ancak denkleştirme sürecinin pratiğe yansıyan en kritik düğüm noktası, ispat yükünün kimde olduğu sorusudur. Bu yazı, TMK ve HMK hükümleri ile Yargıtay’ın yerleşik yaklaşımı ışığında ispat rejimini ayrıntılı biçimde ele almaktadır.

Normatif Çerçeve: TMK ve HMK

TMK m.669 vd.: Altsoya yapılan sağlararası kazandırmaların, mirasbırakan aksini açıkça belirtmedikçe denkleştirmeye tabi olduğunu düzenler. “Açık muafiyet iradesi”nin varlığı hâlinde kazandırma denkleştirmeye tabi olmaz.
HMK m.190: Genel kuralı koyar: Herkes, dayandığı vakıayı ispatla yükümlüdür.
HMK m.199, 200-202: Yazılı delil, delil başlangıcı, tanık ve diğer delil rejimini düzenler. Miras hukukuna ilişkin çekişmelerde de bu genel ispat kuralları uygulanır; aile ilişkileri ve miras uyuşmazlıklarının doğası gereği delil başlangıcı ve takdiri deliller sıklıkla önem kazanır.

İspat Yükünün Paylaştırılmasının Temel İlkeleri

1) Denkleştirme İddiasını İleri Süren (Genellikle Davacı)

Kural: Denkleştirme talep eden mirasçı, şu vakıaları ispat yükü altındadır:

Mirasbırakanın, davalı mirasçıya sağlığında bir kazandırma yaptığı,
Bu kazandırmanın altsoya yönelik olduğu (TMK m.669 kapsamı),
Kazandırmanın karşılıksız nitelikte bulunduğu ya da denkleştirme kapsamına giren bir işlem olduğu (bağış, olağan dışı eğitim/evlilik gideri, önemli değer transferi vb.).

Uygulama Notu: Tapu kaydında “satış” görünen taşınmaz devrinin gerçekte bağış/muvazaalı satış olduğu iddia ediliyorsa, satışın muvazaalı olduğu ve bedelin gerçekte ödenmediği hususlarını iddia eden taraf ispatla yükümlüdür. Yargıtay uygulamasında tapuda “satış” olarak görünen işlemin gerçek satış olduğu yönünde güçlü bir karine bulunduğu kabul edilir; bu karineyi yıkmak, genelde iddia sahibinin yüksek ispat külfetiyle mümkündür (banka hareketleri, ödeme belgeleri olmaması, ekonomik ve sosyal durum analizi, taraf ilişkileri, kısa süreli devir zinciri vb.).

2) Denkleştirmeden Muafiyet İddiası (Genellikle Davalı)

Kural: Denkleştirmeyi talep eden mirasçının şartları ortaya koymasından sonra, “mirasbırakan bu kazandırmayı denkleştirmeden muaf tuttu” savunması ileri sürülürse, muafiyet iddiasını ortaya koyan mirasçı bunu ispat etmekle yükümlüdür.
İspat Standardı: Yargıtay çizgisi, muafiyet iradesinin açık, net ve kesin olmasını arar. Bu nedenle vasiyetname, bağış sözleşmesi, yazılı beyan gibi belgeler muafiyetin ispatında belirleyici önemdedir. Belirsiz, zımni veya dolaylı ifadeler muafiyet için kural olarak yeterli görülmez.

3) “Olağan Hediye / Mutad Yardım” İstisnası Savunması

Kural: Denkleştirme kuralı, olağan hediyeler ve mutad yardımlar için uygulanmaz. Ancak “mutad” ölçüsü, ailenin sosyal-ekonomik düzeyi ve örf-adet çerçevesinde somut olaya göre belirlenir.
İspat: Bir kazandırmanın “olağan hediye” yahut “mutad yardım” olduğunu ileri süren taraf (çoğunlukla kazandırmadan yararlanan mirasçı), bunun olağan nitelikte bulunduğunu ispatlamalıdır. Hediyenin değeri, sıklığı, bağlamı ve aile standardı bu değerlendirmede dikkate alınır.

4) Değerleme Tarihi ve Kapsam Tartışmaları

Kural: Denkleştirmeye tabi kazandırmaların değeri kural olarak mirasın açıldığı tarihteki duruma göre belirlenir; uygulamada bu tarih, murisin ölüm tarihidir.
İspat: Değer tespitine yönelik iddia ve itirazlarda, farklı tarih esas alınması veya özel bir değerleme yöntemi kullanılması gerektiğini ileri süren taraf, bu savını bilirkişilik ve somut verilerle desteklemelidir. Uygulamada birden fazla bilirkişi raporu düzenlenebilir; çelişki hâlinde mahkemenin gerekçeli tercih yükümlülüğü doğar.

5) “Karşılık (Bedel) Ödendi” Savunması

Davalı mirasçı, kazandırmanın aslında karşılıklı olduğunu (örneğin gerçek satış) veya önceden/sonradan ifa edilen bir borcun edimi olarak yapıldığını savunuyorsa, bu nitelendirmenin ispatını üstlenir. Banka dekontu, havale/eft kayıtları, senet, hesap dökümü, mali analiz burada belirleyici olabilir.

Yargıtay’ın Yerleşik Yaklaşımından Ana İlkeler

Altsoya yapılan kazandırmalar kural olarak denkleştirmeye tabidir; aksini ileri süren (muafiyet diyen) ispatla yükümlüdür.
Tapuda “satış” görünen işlemler bakımından satışın gerçekliği lehine karine kabul edilir; bağış/muvazaa iddiasını koyan taraf, bu karineyi güçlü ve somut delillerle çürütmelidir.
“Olağan hediye” istisnasına sığınan taraf, hediyenin aile standardına göre mutad olduğunu göstermek zorundadır.
Değer tespitinde ölüm tarihi esaslı değerlendirme genel ilkedir; farklı tarih veya endeksleme isteyen taraf, bu talebi bilirkişi ve somut pazar verileri ile ispat etmelidir.
Muafiyet iradesi açık ve tereddütsüz olmalıdır; belirsiz ifadeler muafiyet sonucunu doğurmaz.

Hangi Deliller Etkilidir? (Pratik Delil Rehberi)

Resmî Kayıtlar: Tapu kayıtları, noter senetleri, vasiyetname, bağış sözleşmesi, aile konutu şerhleri.
Finansal İzler: Banka dekontları, hesap hareketleri, kredi ödeme planları, Swift/EFT/Havale kayıtları, POS/çek-senet hareketleri.
Muhasebe ve Vergi Belgeleri: Fatura, irsaliye, KDV kayıtları, değerleme raporları, ekspertiz.
Yazışmalar ve Dijital Deliller: E-posta, WhatsApp/Telegram yazışmaları (zaman damgası ve doğrulama yöntemleriyle), mesaj yedekleri.
Tanık Beyanları: Yazılı delil başlangıcıyla desteklenmiş tanıklıklar; aile içi rutinler, hediyeleşmenin sıklığı ve düzeyi.
Bilirkişi Raporları: Emlak/araç/değerli eşya değerlemeleri; finansal akış analizi; sosyal-ekonomik durum değerlendirmesi.

Usulî Çerçeve: Dava ve Def’i Stratejisi

Denkleştirme istemi, hem paylaşım davası içinde ileri sürülebilir hem de ayrı bir eda/tespit davası olarak açılabilir.
İspat külfetini doğru üstlenmek, “yanlış iddia—yanlış delil” sarmalını önler. Örneğin, salt “satış muvazaası” iddiasıyla açılan ve yazılı finansal delille desteklenmeyen davalar, çoğu kez başarısız olur.
Delil Bildirimi (HMK m.140, 145 vd.) sürecini titizlikle yönetin. Özellikle banka kayıtlarına erişim için mütalaa ve ara karar talepleri doğru zamanda yapılmalıdır.
Bilirkişi seçimi ve rapora itiraz: Teknik değerlemeler davanın kaderini belirleyebilir. Raporlar arası çelişki halinde ikinci/üçüncü heyet talebi, özel uzmanlık vurgusu ve somut çelişki noktalarını işaret eden itiraz dilekçeleri kritik önemdedir.

Sık Karıştırılan 5 Nokta ve Çözüm Önerileri

Denkleştirme ↔ Tenkis: Denkleştirme eşitliği, tenkis saklı payı korur. Dava türü ve ispat rejimi farklıdır. Yanlış tasnif, delil rejimini de yanlış kurmanıza yol açar.
Muafiyet Beyanı: “Bunu kardeşlerin hesabına sayma” gibi muğlak sözler muafiyet doğurmaz. Yazılı, açık, tereddütsüz irade arayın.
Olağan Hediye İstisnası: “Bizim ailede düğünde araba hediye edilir” savı tek başına yeterli değildir; sosyal-ekonomik düzey ve emsal örüntü delilleriyle desteklenmelidir.
Satış Muvazaası: Tapuda satış görünen işlemde bağış iddiası yüksek ispat gerektirir. Bedelin ödenmediği yönündeki finansal izler (dekont yokluğu, nakit hareketi tutarsızlığı) ve zaman çizelgesi ile karineyi kırın.
Değerleme Tarihi: Değeri “bugünkü rayiç” üzerinden değil, kural olarak ölüm tarihindeki durum üzerinden tartışın; farklı tarih istiyorsanız dayanağını ve yöntemini makul biçimde ispatlayın.

Uygulamacıya Kısa Kontrol Listesi

Kazandırmanın varlığını ve türünü (bağış/satış/muvazaa) somutlaştırdım mı?
Denkleştirmeye tabi olduğunu gösteren hukuki nitelendirmeyi ve delilleri belirledim mi?
Karşı taraf “muafiyet” diyecekse, ispat külfetinin onda olduğunu vurguladım mı?
“Olağan hediye” iddiasına karşı ailenin ekonomik profilini dosyaya koydum mu?
Değerleme tarihinde bilirkişi yönlendirmesini ve somut piyasa verilerini talep ettim mi?
Delillerimi HMK takvimine uygun zamanında bildirdim mi?

Sonuç

Mirasta denkleştirme davasında ispat yükü, iddia ve savunmanın niteliğine göre paylaştırılır: Denkleştirme talep eden taraf, kazandırmanın varlığını ve kapsamını; muafiyet ileri süren taraf ise açık muafiyet iradesini ispatlar. Tapuda satış görünen işlemlerde, satışın gerçekliğine ilişkin karine nedeniyle bağış/muvazaa iddiasını koyan tarafın kuvvetli deliller sunması gerekir. “Olağan hediye” istisnasını ileri süren, hediyenin mutad olduğunu kanıtlamalıdır. Değer tespiti ise kural olarak ölüm tarihi esas alınarak yapılır; farklı tarih/yöntem iddiası ayrıca ispat gerektirir.

Stratejik olarak; doğru dava türü, zamanında ve isabetli delil bildirimi, finansal iz analizi, bilirkişi yönetimi ve usul ekonomisi kavramları, hem ispat yükünün doğru yönetilmesi hem de davanın başarıya ulaşması bakımından belirleyicidir.

Single Blog Title