Minitab / Q-DAS Lisanssız Kullanımı Suç mu?

Kalite mühendisliği, istatistiksel proses kontrol (SPC), altı sigma projeleri ve üretim veri analizi gibi süreçlerde kullanılan yazılımlar arasında Minitab ve Q-DAS öne çıkmaktadır. Bu yazılımlar, endüstriyel analizlerde, ürün kalitesi takibinde ve süreç iyileştirme çalışmalarında vazgeçilmez araçlardır. Ancak bu yazılımların lisanssız şekilde kullanılması, sadece ticari bir ihlal değil, aynı zamanda Türk hukukuna göre suç oluşturan bir eylemdir.

Bu makalede, Minitab ve Q-DAS gibi kalite yazılımlarının lisanssız kullanımının cezai ve hukuki sonuçları, Türk mevzuatı çerçevesinde açıklanacaktır.

1. Minitab ve Q-DAS Yazılımları Nedir?

Minitab

İstatistiksel analizler, kontrol grafikleri, regresyon, varyans analizi, ölçüm sistemleri analizi (MSA) gibi işlemlerde kullanılır. Özellikle altı sigma projelerinde yaygın olarak tercih edilir.

Q-DAS

Özellikle otomotiv ve havacılık sektörlerinde kullanılan, ölçüm sistemleriyle entegre çalışan istatistiksel proses kontrol (SPC) yazılımıdır. Kalite verilerinin gerçek zamanlı takibi ve analizini sağlar.

Her iki yazılım da yalnızca lisanslı olarak kullanılabilir. Lisanslar genellikle:

• USB dongle (donanım kilidi),
• Sabit bilgisayar tanımlı lisans,
• Ağ (network) lisansı şeklinde dağıtılır.

Bu sistemlerin crack, patch, keygen gibi yollarla aşılması ya da kopyalanması, fikrî mülkiyet haklarının açık ihlalidir.

2. Türk Hukuku Kapsamında Değerlendirme

a) Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)

5846 sayılı FSEK, bilgisayar yazılımlarını açıkça “eser” olarak kabul eder (m.2). Bu yazılımların izinsiz şekilde:

• Kopyalanması,
• Kurulması,
• Çalıştırılması,
• Dağıtılması,

eser sahibinin mali haklarına tecavüz olarak değerlendirilir.

FSEK m.71/1:
“Bu Kanunla korunan bir eseri, sahibinin yazılı izni olmadan çoğaltan, temsil eden, yayan veya umuma ileten kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adli para cezası uygulanır.”

Dolayısıyla, Minitab veya Q-DAS yazılımlarının izinsiz kurulması, birden fazla bilgisayarda lisanssız kullanılması, korsan dosyalarla yüklenmesi gibi durumlar ağır cezaî yaptırımlar doğurabilir.

b) Türk Ceza Kanunu (TCK)

Bu yazılımların crack veya patch ile lisans kontrol mekanizmalarının aşılması, bilişim sistemine müdahale suçu kapsamına girer:

TCK m.244/4:
“Bir bilişim sisteminin işleyişini engelleyen veya bozan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Lisans sunucusunun emüle edilmesi ya da yazılımın “offline” lisanslanması gibi müdahaleler de bu madde çerçevesinde değerlendirilir.

3. Tazminat ve Hukukî Sorumluluklar

Yazılım üreticileri (örneğin Minitab LLC ve Q-DAS GmbH / Hexagon) veya Türkiye’deki distribütörler, lisanssız kullanım tespitinde tazminat davası açma hakkına sahiptir.

Talep edilebilecek unsurlar şunlardır:

• Yazılımın güncel lisans bedeli,
• Kullanım süresi boyunca doğan lisanssız kazanç,
• Marka değerine verilen zarar nedeniyle manevi tazminat,
• Mahkeme masrafları ve vekâlet ücreti,
• Lisanssız sürümlerin imhası,
• Kararın ilanı.

4. Şirketler Açısından Riskler

Minitab ve Q-DAS yazılımları, genellikle sanayi kuruluşlarının üretim hatlarında veya kalite kontrol birimlerinde kullanılır. Bu nedenle lisanssız kullanım hâlinde:

• İşyeri sahibi veya yönetici doğrudan cezaî sorumluluk taşır.
• Şirketin mühendislik cihazlarına ve lisanssız yazılıma el konulabilir.
• İhalelere girme ehliyeti zarar görebilir.
• SGK, vergi dairesi ve sanayi bakanlığı denetimlerinde bu hususlar gündeme gelebilir.

Bu tür yazılım ihlalleri, özellikle ISO 9001 / IATF 16949 gibi kalite belgelerinin denetimlerinde ciddi olumsuzluklara neden olabilir.

5. Uygulamadaki Yargı Kararları

Yargıtay, özellikle mühendislik yazılımlarının lisanssız kullanımına ilişkin verdiği kararlarda, bu fiili açıkça suç saymakta ve “eser sahibinin haklarını ihlal eden fiil” olarak tanımlamaktadır.

Yargıtay 7. Ceza Dairesi, 2015/1993 K.:

“Lisanssız mühendislik yazılımlarının yüklenmiş olduğu işyeri bilgisayarlarında yapılan tespitin ardından, sanığın cezalandırılması ve yazılım şirketinin tazminat talebinin kabulü yerindedir.”

Bu içtihatlar Minitab ve Q-DAS için de doğrudan uygulanabilir niteliktedir.

6. Tespit Süreci ve Delil Toplama

Yazılım firmaları veya adli makamlar tarafından lisanssız kullanım şu yollarla tespit edilebilir:

• Eski çalışan ihbarı,
• İnternet lisans sunucusuna bağlantı tespiti,
• Savcılık kararıyla iş yerinde imaj alma işlemi,
• Bilirkişi raporu (adli bilişim uzmanı) ile delil oluşturulması.

Deliller toplanınca hem ceza davası, hem de tazminat davası eş zamanlı olarak açılır.

7. Hukuka Uygun Kullanım Alternatifleri

• Eğitim kurumlarına özel lisanslar mevcuttur.
• Küçük işletmeler için kısıtlı modül içeren ekonomik sürümler tercih edilebilir.
• Minitab’ın 14 günlük ücretsiz deneme sürümü, yasal olarak kullanılabilir.
• Açık kaynak alternatifler (örneğin R, PSPP) bazı durumlarda yeterli olabilir.

8. Sonuç: Minitab / Q-DAS Lisanssız Kullanımı Suçtur

Minitab ve Q-DAS gibi yazılımlar; sadece teknik değil, fikrî hukuk kapsamında eser statüsündedir. Lisanssız kullanımları:

• FSEK’e göre eser hakkı ihlali,
• TCK’ya göre bilişim suçu,
• Hukuk mahkemesinde tazminat yükümlülüğü doğurur.

Özellikle sanayi işletmeleri, mühendislik firmaları ve kalite kontrol departmanları, bu yazılımları yalnızca lisanslı şekilde kullanmalı, lisans kayıtlarını düzenli tutmalı ve gerekiyorsa bu konuda hukuki danışmanlık almalıdır.

Stj.Öğr.Esmanur AKTAŞ