MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKTA MAL REJİMİ

Milletlerarası Hukukta Mal Rejimleri: Detaylı Bir İnceleme

Milletlerarası özel hukukta mal rejimleri, uluslararası evliliklerde eşlerin mal varlıklarının yönetimi, paylaşımı ve devri konularında uygulanan kurallar bütünüdür. Bu rejimler, farklı hukuk sistemlerine sahip bireylerin evliliklerinde ortaya çıkabilecek malvarlığı sorunlarını çözmeyi amaçlar. Mal rejimleri, tarafların hangi hukuka tabi olacağı, hangi mal varlıklarının ortak sayılacağı ve bu malların nasıl paylaşılacağı gibi konuları düzenler.

1. Mal Rejimi Kavramı ve Türleri

Mal rejimi, evlilik süresince ve evlilik sona erdiğinde eşler arasındaki malvarlığı ilişkilerini düzenleyen hukuki çerçeveyi ifade eder. Genel olarak üç ana mal rejimi türü bulunur:

• Yasal Mal Rejimi: Bu rejim, taraflar arasında özel bir anlaşma yapılmadığı takdirde, kanun tarafından otomatik olarak uygulanan rejimdir. Örneğin, Türkiye’de 2002 yılında yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunu’na göre yasal mal rejimi “edinilmiş mallara katılma rejimi”dir.
• Seçimlik Mal Rejimi: Eşler, evlilik öncesinde veya sırasında özel bir anlaşma yaparak farklı bir mal rejimi seçebilirler. Bu seçimlik mal rejimleri genellikle mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı veya mal ortaklığı gibi türlerdir.
• Olağanüstü Mal Rejimi: Eşlerin anlaşamaması veya olağanüstü durumlar nedeniyle mahkeme tarafından belirlenen bir rejimdir. Bu rejim, tarafların malvarlığı ilişkilerinde adaleti sağlamak amacıyla uygulanır.

2. Milletlerarası Özel Hukukta Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi

Milletlerarası özel hukukta, hangi mal rejiminin uygulanacağına karar verilirken birkaç önemli faktör göz önünde bulundurulur:

• Tarafların Ortak Milliyeti: Eğer eşler aynı ülkenin vatandaşı ise, bu ülkenin mal rejimi kuralları uygulanır. Bu durum, çiftlerin hangi ülkede ikamet ettiklerinden bağımsız olarak geçerli olabilir.
• Müşterek Yerleşim Yeri: Eşler farklı ülke vatandaşı olsalar bile, aynı ülkede yaşıyorlarsa, bu ülkenin hukukuna göre mal rejimi uygulanabilir.
• Evliliğin Yapıldığı Yer: Bazı durumlarda, evliliğin gerçekleştiği yerin hukuku uygulanabilir. Ancak bu kural, diğer belirleyici unsurlarla birlikte değerlendirilir.
• Seçimlik Hukuk: Eşler, evlilik sözleşmesi yaparak belirli bir ülkenin hukukunun mal rejimlerinde uygulanmasını kararlaştırabilirler. Bu, çiftlere mal varlıklarını yönetme konusunda esneklik sağlar.

3. Evlilik Sözleşmeleri ve Seçimlik Mal Rejimi

Evlilik sözleşmeleri, eşlerin mal rejimiyle ilgili beklentilerini ve taleplerini düzenlemek için başvurdukları hukuki araçlardır. Bu sözleşmelerde, eşler hangi mal rejiminin uygulanacağını belirleyebilirler. Ancak bu sözleşmelerin geçerli olabilmesi için belirli koşulların sağlanması gerekir:

• Geçerlilik Koşulları: Sözleşmenin geçerli olabilmesi için her iki tarafın da rızası bulunmalı ve sözleşme, tarafların tabi olduğu hukuka uygun olarak yapılmalıdır. Ayrıca, bu sözleşmeler genellikle noter huzurunda düzenlenir ve belirli formalitelere tabidir.
• Kamu Düzenine Aykırılık: Seçilen mal rejimi, kamu düzenine aykırı olamaz. Örneğin, bir rejim üçüncü kişilerin haklarını ihlal ediyorsa, bu rejim geçersiz sayılabilir.
• Uluslararası Tanıma ve Tenfiz: Bir ülkede yapılan evlilik sözleşmesi, diğer ülkelerde de tanınmalı ve uygulanabilir olmalıdır. Bu, özellikle farklı hukuk sistemlerine sahip ülkeler arasında önemli bir husustur.

4. Milletlerarası Hukukta Uyuşmazlık Çözümü

Milletlerarası evliliklerde mal rejimleriyle ilgili uyuşmazlıklar, genellikle boşanma, ölüm veya taraflar arasındaki diğer hukuki süreçler sırasında ortaya çıkar. Bu tür uyuşmazlıkların çözümünde şu hususlar dikkate alınır:

• Lex Fori İlkesine Göre Uygulama: Mahkeme, kendi ülkesinin hukukuna göre karar verir. Ancak bu durum, uluslararası hukuk kurallarına uygun olarak, tarafların seçtiği hukuku da dikkate alarak yapılır.
• Uluslararası Sözleşmeler: Milletlerarası özel hukukta, bazı uluslararası sözleşmeler mal rejimlerine uygulanacak hukuku belirler. Örneğin, Avrupa’da Mal Rejimlerine İlişkin Lahey Sözleşmesi gibi düzenlemeler, taraflar arasındaki uyuşmazlıkların çözümünde yönlendirici olabilir.
• Mülkiyet Hakları ve Veraset: Mal rejimleri, mülkiyet hakları ve veraset gibi konuları da düzenler. Eşlerden birinin ölümü durumunda, hangi malların diğer eşe kalacağı, hangi malların mirasçılar arasında nasıl paylaşılacağı gibi hususlar mal rejimi kurallarına göre belirlenir.

5. Örnek Olay İncelemeleri

Milletlerarası mal rejimlerinin uygulanması sırasında farklı ülkelerdeki davalarda ortaya çıkan çeşitli örnek olaylar, bu konunun karmaşıklığını ortaya koymaktadır:

• Farklı Hukuk Sistemlerinde Boşanma: Örneğin, bir Türk vatandaşı ile Alman vatandaşı arasındaki evlilikte, boşanma sonrasında mal paylaşımı için hangi ülke hukukunun uygulanacağı sıkça tartışma konusu olmuştur. Bu tür durumlarda, tarafların seçimlik hukuku belirlememiş olmaları, mahkemelerin hangi hukuk sistemini uygulayacağı konusunda karışıklığa yol açabilir.
• Miras ve Mal Rejimi: Çiftin birinin vefatı sonrasında, mal varlığının mirasçılar arasında paylaşımında mal rejimi büyük rol oynar. Özellikle, farklı ülkelerde bulunan mal varlıkları söz konusu olduğunda, hangi ülkenin hukukunun uygulanacağı önemlidir. Bu tür durumlar, miras hukukunun da devreye girmesiyle daha karmaşık hale gelir.

6. Türkiye’de Milletlerarası Mal Rejimi Uygulamaları

Türkiye’de milletlerarası özel hukuk kapsamında mal rejimleri, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) çerçevesinde düzenlenir. Bu kanun, yabancılık unsuru taşıyan evliliklerde hangi hukuk sisteminin uygulanacağını belirler.

• Madde 13 (Evlilik Birliği ve Mal Rejimi): Evlilik birliğine ve mal rejimine uygulanacak hukuk, eşlerin müşterek millî hukukudur. Eğer eşlerin müşterek millî hukuku yoksa, müşterek mutad mesken hukukuna, bu da yoksa evlilikle en sıkı ilişkili olan hukuk uygulanır.
• Türkiye’deki Uygulamalar: Türkiye’de görülen davalarda, özellikle yabancı unsurlu evliliklerde mahkemeler, MÖHUK kapsamında karar verirken aynı zamanda tarafların uluslararası hukuk kurallarına uygun olarak yaptıkları sözleşmeleri de dikkate alır. Türkiye’de bu tür davalar, çoğunlukla boşanma davaları veya miras davaları sırasında gündeme gelir.

7. Sonuç ve Öneriler

Milletlerarası hukukta mal rejimleri, farklı hukuk sistemlerinin kesiştiği noktalarda karmaşık ve zorlu bir alan olarak öne çıkar. Uluslararası evliliklerde, mal varlığı yönetimi ve paylaşımı konusunda tarafların haklarının korunması için dikkatli bir hukuki değerlendirme yapılması gereklidir. Çiftlerin, olası uyuşmazlıkları önlemek için evlilik öncesinde veya sırasında hukuki danışmanlık alarak mal rejimi sözleşmeleri yapmaları önerilir. Ayrıca, bu sözleşmelerin uluslararası geçerliliği ve uygulanabilirliği de titizlikle gözden geçirilmelidir.

Bu alanda uzmanlaşmış avukatlar, taraflara en uygun mal rejimini seçmeleri konusunda rehberlik edebilir ve uyuşmazlık durumunda en etkin çözüm yollarını sunabilirler. Uluslararası evliliklerde ortaya çıkabilecek hukuki sorunları minimize etmek için, hukuki danışmanlık ve önleyici tedbirler büyük önem taşır.