Menfi Tespit Davası ile Takipte İtirazın İlişkisi

Giriş

Ticari yaşamda en sık rastlanan uyuşmazlıklardan biri, borçlunun kendisine yöneltilen icra takibinde gerçekten borçlu olup olmadığının tartışılmasıdır. Bu durumda borçlu, hem icra takibine itiraz yoluna başvurabilir hem de menfi tespit davası açarak borçlu olmadığını ileri sürebilir.

Kambiyo senetleri (çek, bono, poliçe) gibi kıymetli evrak dayanaklı takiplerde bu iki yolun doğru kullanılması son derece önemlidir. Çünkü takipte yapılan itiraz ile menfi tespit davası arasındaki ilişki, hem alacaklının tahsil sürecini hem de borçlunun korunma imkanlarını doğrudan etkilemektedir.

---

Menfi Tespit Davası

Tanım

• Menfi tespit davası, borçlunun borçlu olmadığının tespiti için açtığı davadır.
• İİK m. 72’de düzenlenmiştir.
• Amaç, borçlunun borçlu olmadığının mahkeme kararıyla belirlenmesidir.

Şartları

• Borçlu, hakkında icra takibi başlamış olabilir veya böyle bir tehlike bulunabilir.
• Borçlunun hukuki yararı bulunmalıdır.

Sonuçları

• Dava kabul edilirse, borçlu borçtan kurtulur.
• İcra takibi başlamışsa takip iptal edilir.

---

Takipte İtiraz

Tanım

• Borçluya icra dairesinden gönderilen ödeme emrine karşı, borca itiraz veya imzaya itiraz yollarına başvurmasıdır.
• Kambiyo senetlerine özgü takiplerde süre 5 gündür.

Türleri

• Borca itiraz: Borcun varlığına ilişkin savunmalar.
• İmzaya itiraz: Senet üzerindeki imzanın kendisine ait olmadığının ileri sürülmesi.
• Yetki itirazı: Takibin yanlış yerde açıldığının iddia edilmesi.

Sonuçları

• İtiraz kabul edilirse takip durur veya iptal edilir.
• Alacaklı, genel mahkemede alacağını ispat etmek zorunda kalır.

---

Menfi Tespit Davası ile Takipte İtiraz Arasındaki Benzerlikler

1. Amaç: Her ikisi de borçlunun borçlu olmadığını ileri sürmesine hizmet eder.
2. Borçlunun Savunması: Her ikisinde de borçlu, alacaklının iddiasına karşı çıkmaktadır.
3. Takip Sürecine Etkisi: Hem menfi tespit davası hem de takipte itiraz, icra sürecini etkileyebilir.

---

Menfi Tespit Davası ile Takipte İtiraz Arasındaki Farklar

Kriter	Menfi Tespit Davası	Takipte İtiraz
Düzenleme	İİK m. 72	İİK m. 168-170
Süre	Her zaman açılabilir	5 gün içinde yapılmalı
Merci	Asliye hukuk/ticaret mahkemesi	İcra mahkemesi
Etki	Borcun varlığını ortadan kaldırır	Takibi durdurur/iptal ettirir
İspat Yükü	Alacaklıda	Borca göre değişir

---

İki Yolun Birlikte Kullanılması

• Borçlu, kendisine ödeme emri tebliğ edildiğinde öncelikle takipte itiraz yoluna gitmelidir.
• Ancak yalnızca itirazla yetinmesi yeterli olmayabilir.
• Bu nedenle, takibin devam ettiği durumlarda borçlu ayrıca menfi tespit davası açarak borçlu olmadığını kesin hükme bağlatabilir.

İhtiyati Tedbir Talebi

• Borçlu, menfi tespit davası açarken ihtiyati tedbir talep edebilir.
• Bu sayede icra takibi dava sonuna kadar durur.

---

Yargıtay Kararları Işığında Uygulama

• Yargıtay HGK, 2019/1123 E., 2020/234 K.:
  “Borçlu, menfi tespit davası açmakta hukuki yararının bulunduğunu ortaya koymak zorundadır.”
• Yargıtay 12. HD, 2018/6543 E., 2019/7890 K.:
  “Takipte itiraz süresinde yapılmazsa, borçlu daha sonra menfi tespit davası açarak borçlu olmadığını ileri sürebilir.”
• Yargıtay 19. HD, 2020/3212 E., 2021/4325 K.:
  “Menfi tespit davası açılması, icra takibini kendiliğinden durdurmaz; bunun için ihtiyati tedbir kararı alınması gerekir.”

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Sürelerin Kaçırılması
   • Borçlular çoğu kez 5 günlük itiraz süresini kaçırmakta, bu da takibin kesinleşmesine yol açmaktadır.
2. İhtiyati Tedbirin Reddedilmesi
   • Mahkemeler, borçlunun talebine rağmen tedbir vermeyebilir; bu durumda icra takibi devam eder.
3. Çifte Yargılama
   • Hem icra mahkemesinde hem de genel mahkemede aynı borca ilişkin yargılama yapılabilmektedir.
4. Delil Eksiklikleri
   • Borçlular, menfi tespit davasında alacaklının haksızlığını ispat edecek yeterli delil sunamayabilmektedir.

---

Stratejik Öneriler

Borçlular İçin

• Öncelikle 5 günlük sürede mutlaka itiraz yapılmalı.
• Menfi tespit davası açılacaksa, ihtiyati tedbir talebi mutlaka dilekçeye eklenmeli.
• Deliller (banka dekontları, yazışmalar, sözleşmeler) eksiksiz sunulmalı.

Alacaklılar İçin

• Borçlunun menfi tespit davası açması halinde güçlü delillerle alacağını ispat etmeli.
• Tedbir kararı verilirse derhal itiraz etmeli.
• Takipte borçlunun süresinde itiraz edip etmediği dikkatle incelenmeli.

---

Sonuç

Menfi tespit davası ile takipte itiraz, borçlunun borçlu olmadığını ileri sürmek için başvurabileceği iki ayrı yoldur.

• Takipte itiraz, icra mahkemesinde kısa sürede çözülen ve takip sürecini durduran bir yoldur.
• Menfi tespit davası ise, genel mahkemelerde açılan ve borcun varlığını kesin olarak ortadan kaldırabilen daha kapsamlı bir davadır.

Yargıtay uygulamaları da göstermektedir ki, borçlunun hak kaybına uğramaması için bu iki yolun birlikte ve stratejik şekilde kullanılması gerekir. Alacaklı açısından ise, sürecin titizlikle takip edilmesi ve tedbir kararlarına karşı etkin şekilde mücadele edilmesi önemlidir.