MENA’da Serbest Bölge Statülerinin Yatırımcılara Sağladığı Vergi ve Gümrük Avantajları

Giriş
Serbest bölgeler, yatırımcıya dünya ticaretine entegre olma fırsatı sunarken, vergisel ve gümrüksel anlamda önemli avantajlar sağlar. MENA (Middle East and North Africa) bölgesindeki serbest bölge statüleri; kurumlar vergisi muafiyeti, KDV ve gümrük vergisi avantajları ile yatırım maliyetlerini düşürür, likiditeyi artırır ve operasyonel esneklik sağlar. Bu makalede, MENA’daki serbest bölge rejimlerinin temel vergi ve gümrük avantajları, yatırımcıya sunduğu diğer teşvikler, başlıca örnek bölgeler ve yatırımcıların dikkat etmesi gereken hususlar ele alınacaktır.

---

1. Serbest Bölge Kavramı ve Hukuki Dayanak

Serbest bölge; bir ülkenin anakarasından ayrı, genellikle sınır kontrolü dışında kabul edilen, gümrük vergisi, ithalat/ihracat kısıtlamaları ve kurumlar vergisi hükümlerinin esnetildiği özel idari alanlardır. MENA ülkelerinde serbest bölge kurulum ve işletme esasları genellikle aşağıdaki hukukî kaynaklara dayanır:

• Ulusal Serbest Bölge Kanunları: Örneğin BAE’de Federal Law No. 8/2012, Suudi Arabistan’da Royal Decree M/36 (2000)

• Yatırım Teşvik Mevzuatı: Ülkeler bazında çıkarılan yatırım teşvik kanun ve tüzükleri

• Bölgeye Özgü Yönetmelikler: Dubai Multi Commodities Centre (DMCC), Abu Dhabi Global Market (ADGM) gibi özerk otoritelerin çıkardığı düzenlemeler

Bu düzenleyici çerçeve, serbest bölgelerin yatırımcıya “tek-durak” (one-stop-shop) imkânı sunan yapısını, gözetim fonksiyonlarını ve ayrıcalıklı vergi/gümrük rejimini tesis eder.

---

2. Vergi Avantajları

2.1 Kurumlar Vergisi Muafiyeti

Çoğu MENA serbest bölgesinde, serbest bölge içinde faaliyet gösteren şirketler kurumlar vergisinden tamamen muaftır. Bu muafiyet genellikle 15–50 yıl arası sürelerle tanınır ve yenileme hakkı içerir. Örneğin:

• DMCC (Dubai): %0 kurumlar vergisi, 50 yıla kadar yenilenebilir teşvik periyodu.

• ADGM (Abu Dhabi): %0 kurumlar vergisi ve %100 kazanç transfer hakkı.

2.2 KDV ve Diğer Dolaylı Vergiler

Serbest bölge içerisindeki ithalat ve yerel tedarikler çoğu zaman KDV’den veya benzeri dolaylı vergilerden istisna tutulur. Bazı bölgelerde:

• DMCC ve JAFZA (Jebel Ali Free Zone): %0 KDV, %0 akaryakıt vergisi

• Qatar Free Zones (QFZ): %0 KDV, %0 liman vergisi

2.3 Stopaj Vergisi İndirimi

Serbest bölgedeki şirketler, dağıtılan kar payları üzerinden stopaj vergisine tabi olmayabilir. Böylece ana şirketle temettü transferi maliyeti en aza iner. Bazı bölgelerde tamamıyla stopaj muafiyeti sağlanırken, bazılarında da ticaret ortaklığına göre düşük oranlı stopaj uygulanır.

---

3. Gümrük Avantajları

3.1 İthalat ve İhracatta Gümrük Vergisi Muafiyeti

Serbest bölgeye giren veya serbest bölgeden çıkış yapan mallar, gümrük vergisi, ithalat lisansı veya kota gibi kısıtlamalardan muaftır. Bu kural, yatırımcının:

• Hammadde veya ara mamul ithalatını maliyetsiz yapmasını

• Üretilen malları dünya pazarına vergisiz sevk etmesini

mümkün kılar.

3.2 Depolama ve Re‐ekspor İmkanları

Serbest bölgeler, yatırımcıya düşük maliyetli ve kontrollü antrepo/depolama imkânı sunar. Mallar serbest bölgeden doğrudan üçüncü ülkelere re‐ekspore edildiğinde hiçbir ek gümrük vergisi doğmaz. Bu durum, bölgeyi küresel lojistik ve dağıtım merkezi haline getirir.

3.3 Yerel Pazara Geçiş Kolaylığı

Serbest bölge şirketi, ürettiği veya ticaretini yaptığı malları, anakaraya düşük veya sıfır gümrük vergisiyle geçirecek şekilde yapılandırılabilir. Örneğin JAFZA’da imalat yapan şirket, ürünlerini Dubaili serbest bölge müşteri ağı üzerinden anakaraya indirimli gümrük oranıyla sevk edebilir.

---

4. Diğer Teşvikler ve İmkanlar

4.1 Sermaye ve Remittance Serbestisi

Serbest bölge şirketlerinin sermaye giriş–çıkışı, kar transferi ve para transferi üzerinde hiçbir döviz kontrolü uygulanmaz. Böylelikle:

• Yabancı yatırımcılar, sermayelerini ve kârlarını serbestçe çekebilir.

• Finansal likidite riskleri minimize edilir.

4.2 Mülkiyet ve Mülk Kullanım Hakları

Çoğu MENA serbest bölgesi, işyeri, depolama alanı ve ofis gibi gayrimenkullerin mülkiyet veya uzun dönemli kiralama hakkını tanır. Bu, yatırımcının varlık yapısını güçlendiren stratejik bir avantajdır.

4.3 Hızlandırılmış Kuruluş Süreçleri

One‐stop‐shop mekanizması sayesinde; şirket kuruluşu, vize işlemleri, işyeri ruhsatı ve lisans edinimi genellikle 1–2 hafta gibi kısa sürede tamamlanır. Zaman maliyetinin düşmesi, yatırımın hızlı başlamasını sağlar.

---

5. Başlıca MENA Serbest Bölgeleri ve Özellikleri

---

6. Riskler ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1. Mevzuat Değişiklikleri: Serbest bölge yönetmelikleri zamanla güncellenebilir; yatırımcıların hukuki danışmanlarla sürekli takip yapması şarttır.

2. Asıl Pazar Karmaşıklığı: Ciro veya ülke kotaları, zorunlu yerel satış şartları gibi ek düzenlemeler olabilir.

3. Yenileme ve Performans Şartları: Bazı bölgelerde teşvik muafiyetlerinin devamı, yatırımın belirli faaliyet hacmine ulaşmasına bağlıdır.

4. Uyumluluk (Compliance) Yükümlülükleri: Mali raporlama, bağımsız denetim ve yerel idari denetim süreçleri sıkı takip edilmeli; cezai yaptırımlar riskine karşı sistematik yaklaşım benimsenmelidir.

---

Sonuç

MENA bölgesindeki serbest bölgeler, gizli kalmış vergi ve gümrük maliyetlerini ortadan kaldırarak yatırımcıya eşsiz fırsatlar sunar. %0 kurumlar vergisi, %0 KDV ve gümrük vergisi muafiyeti; sermaye kuşakları, mülkiyet hakları ve hızlı kuruluş süreçleri ile birleştiğinde, bölgeyi küresel ticaret için cazip kılar. Ancak teşviklerin sürekliliği, uyumluluk zorunlulukları ve pazar erişim şartları gibi hususlarda uzman hukuk danışmanlarının desteği vazgeçilmezdir. Yatırımcılar, doğru strateji ve hukuki altyapı ile MENA serbest bölgelerinden maksimum fayda sağlayarak sürdürülebilir bir büyüme elde edebilir.