Giriş

Bir kişi hakkında ceza mahkûmiyeti verildiğinde, yalnızca hapis ya da para cezası ile sınırlı kalmayan sonuçlar ortaya çıkar. Mahkûmiyetin “fer’i sonuçları” olarak bilinen bu durum, kişinin bazı temel haklardan yoksun kalmasına yol açar. Örneğin, ceza alan bir kişi uzun süre kamu görevine giremez, seçme ve seçilme hakkını kullanamaz, bazı meslekleri icra edemez. İşte bu noktada devreye “memnu hakların iadesi” kurumu girer.

Memnu hakların iadesi, ceza infaz edildikten sonra belirli bir süre boyunca suç işlememiş kişiye, kaybettiği haklarının iade edilmesini sağlayan hukuki bir yoldur. Türk Ceza Kanunu ve 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu çerçevesinde düzenlenmiş olan bu kurum, özellikle sabıka kaydını temizlemek, memuriyete giriş engelini kaldırmak isteyenler açısından kritik öneme sahiptir.

---

Hukuki Dayanak

• Türk Ceza Kanunu m.53: Mahkûmiyet halinde kişilerin bazı haklardan yoksun bırakılacağını düzenler.

• TCK m.54 ve m.55: Eşya ve kazanç müsaderesi gibi güvenlik tedbirleri yanında hak yoksunluklarını tamamlayıcı niteliktedir.

• 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu m.13 ve devamı: Adli sicil kayıtlarının silinmesi ve arşive alınması ile ilgili düzenlemeler içerir.

• Memnu Hakların İadesi: Yargıtay içtihatlarıyla şekillenmiş, ceza hukukunun “özel af” niteliğinde olmayan, bireysel başvuruya dayalı bir müessesesidir.

---

Memnu Hakların İadesinin Şartları

1. Ceza İnfazının Tamamlanmış Olması

İlk şart, kişinin aldığı hapis veya adli para cezasının tamamen infaz edilmiş olmasıdır. Eğer ceza ödenmemiş ya da hapis cezası çekilmemişse, memnu hakların iadesi davası açılamaz.

2. Bekleme Süresi

Ceza infaz edildikten sonra en az 3 yıl boyunca yeni bir suç işlenmemelidir. Bu süre içinde kişi toplumda iyi halli bir şekilde yaşamış olmalıdır.

3. İyi Halin Kanıtlanması

Kişinin yeniden suç işlemediği ve toplumsal uyum içinde yaşadığı belgelerle kanıtlanmalıdır. İkametgâh muhtarlığından alınan iyi hal belgeleri, kolluk kuvvetlerinden alınan yazılar mahkemece dikkate alınır.

4. Mahkeme Kararı

Memnu hakların iadesi, kişinin kendi talebi üzerine Asliye Ceza Mahkemesi tarafından verilir. Mahkeme, infazın tamamlanıp tamamlanmadığını, bekleme süresinin dolup dolmadığını ve iyi halin varlığını inceler.

---

Başvuru Süreci

1. Hazırlık: Kişi infazın tamamlandığına dair belgeleri ve adli sicil kaydını toplar.

2. Dilekçe: Asliye Ceza Mahkemesi’ne hitaben bir dilekçe hazırlanır.

3. Deliller: İnfaz belgesi, nüfus kayıt örneği, adli sicil kaydı, iyi hal belgeleri sunulur.

4. Yargılama: Mahkeme dosya üzerinden veya duruşma açarak inceleme yapar.

5. Karar: Mahkeme şartların sağlandığını görürse, memnu hakların iadesine karar verir.

---

Memnu Hakların İadesinin Etkileri

• Kamu görevine girme yasağı kalkar.

• Seçme ve seçilme hakkı geri gelir.

• Bazı meslekleri icra etme yasağı ortadan kalkar.

• Adli sicil arşiv kaydında görülen mahkûmiyetin etkisi azalır.

Ancak unutulmamalıdır ki, memnu hakların iadesi kararı adli sicil kaydını silmez. Kayıt arşivde kalır, ancak artık kişi açısından olumsuz sonuç doğurmaz.

---

Yargıtay İçtihatları

Yargıtay kararlarında memnu hakların iadesi için üç şart tekrar edilmiştir:

1. Ceza infazının tamamlanması,

2. Üç yıl boyunca suç işlenmemesi,

3. İyi halin mahkemece kabul edilmesi.

Örneğin Yargıtay 1. Ceza Dairesi’nin birçok kararında, bekleme süresinin dolmadan yapılan başvuruların reddedilmesi gerektiği vurgulanmıştır.

---

Örnek Olay

Olay:

Mehmet, 2018 yılında “dolandırıcılık” suçundan 2 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Cezası 2020’de tamamlanmıştır. 2020–2023 yılları arasında hiçbir suç işlememiş ve düzenli bir yaşam sürmüştür.

Süreç:

• 2023 yılında Asliye Ceza Mahkemesi’ne memnu hakların iadesi talebiyle başvurur.

• Mahkeme, infaz belgesi ve kolluk yazılarıyla iyi hali doğrular.

• 2023 sonunda Mehmet hakkında memnu hakların iadesi kararı verilir.

Sonuç:

Mehmet, artık kamu görevine girebilir, seçme-seçilme hakkını kullanabilir ve sabıka kaydının doğurduğu engellerden kurtulmuş olur.

Yargıtay Ceza Dairesi
Esas No: 2017/1694
Karar No: 2019/5159
Karar Tarihi: 12.06.2019

Olay

Sanık hakkında, Antalya 2. Ağır Ceza Mahkemesi tarafından kasten öldürme suçundan dolayı mahkûmiyet hükmü verilmiştir. İlk yargılama 765 sayılı eski Türk Ceza Kanunu hükümlerine göre yapılmış ve sanığa 20 yıl hapis cezası tayin edilmiştir. 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu yürürlüğe girdikten sonra uyarlama yapılmış, ceza 15 yıl hapis olarak kesinleşmiştir.

Sanık cezasını tamamen infaz etmiş ve infaz tarihinden sonra herhangi bir suç işlememiştir. Bunun üzerine sanık, memnu hakların iadesi talebiyle Asliye Ceza Mahkemesi’ne başvurmuştur.

Yerel Mahkeme Kararı

Asliye Ceza Mahkemesi, sanığın talebini kabul ederek memnu hakların iadesine karar vermiştir. Ancak karar, infazın tamamlanmasından itibaren üç yıllık sürenin dolup dolmadığı incelenmeden verilmiştir.

Yargıtay’ın Gerekçesi

Yargıtay, dosya incelemesinde şu hususları vurgulamıştır:

1. Ceza İnfazının Tamamlanması: Memnu hakların iadesi için cezanın infazının tamamen bitmiş olması şarttır. Bu husus dosyada sabittir.

2. Üç Yıllık Bekleme Süresi: 5352 sayılı Adli Sicil Kanunu’nun 13/A maddesi uyarınca, infazın tamamlandığı tarihten itibaren en az üç yıl geçmeden memnu hakların iadesine karar verilemez.

3. İyi Hal Şartı: Sanığın infaz sonrası dönemde iyi halli yaşaması gerekir. Bu da kolluk yazıları ve muhtarlık belgeleriyle desteklenmelidir.

Yargıtay, yerel mahkemenin üç yıllık sürenin dolup dolmadığını araştırmadan karar vermesini usul ve yasaya aykırı bulmuştur.

Karar

Yargıtay, memnu hakların iadesi kararı için gerekli olan üç yıllık sürenin beklenmemesi nedeniyle yerel mahkeme kararını bozmuştur.

---

Hukuki Önemi

Bu karar, memnu hakların iadesi taleplerinde usulî şartların eksiksiz araştırılması gerektiğini ortaya koyar.

• Cezanın infaz edilmesi tek başına yeterli değildir.

• Mutlaka infazdan sonra üç yıl bekleme şartı aranmalıdır.

• İyi halin somut belgelerle kanıtlanması gerekir.

---

📌 Sonuç:
Yargıtay 2017/1694 E. – 2019/5159 K. sayılı kararı, memnu hakların iadesi taleplerinde mahkemelerin hangi şartları denetlemesi gerektiğini açıkça göstermektedir. Özellikle üç yıllık bekleme süresinin vazgeçilmez bir koşul olduğu bu kararla bir kez daha teyit edilmiştir.

---

Sonuç

Memnu hakların iadesi, ceza infazını tamamlamış, üç yıl boyunca suç işlememiş ve topluma uyumlu bir şekilde yaşamış kişilere tanınan ikinci bir şanstır. Bu kurum sayesinde insanlar, iş ve sosyal hayatlarında önlerine çıkan engelleri kaldırabilir, yeniden topluma kazandırılabilir.

Özellikle adli para cezası veya kısa süreli hapis cezaları nedeniyle memuriyete giremeyenler için bu süreç büyük önem taşır. Ancak unutulmamalıdır ki, şartlar sağlanmadan yapılan başvurular reddedilir.

                                                                                                                                      Hukuk Fakültesi Öğrencisi Ada Ceren KENDİGELEN