Mal Rejimi Sözleşmeleri ve Uygulamadaki Sorunlar

Giriş

Mal rejimi sözleşmeleri, medeni hukuk alanında evlilik birliğinin malvarlığı ilişkilerini düzenleyen ve eşlerin ekonomik hayatını etkileyen temel sözleşmelerden biridir. Bu sözleşmeler, eşlerin malvarlıklarının yönetimi, kullanımı, korunması ve paylaşımı konularında hukuki çerçeveyi oluşturur. Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 202 ve devamı maddelerinde düzenlenen mal rejimi sözleşmeleri, eşlerin evlilik öncesinde ya da evlilik sırasında serbest iradeleriyle kendi malvarlıkları ilişkilerini farklı şekilde düzenlemelerine olanak tanır. Ancak, uygulamada mal rejimi sözleşmelerine ilişkin pek çok sorun ortaya çıkmakta, bunlar taraflar arasında ciddi hukuki ihtilaflara sebebiyet vermektedir.

Bu makalede mal rejimi sözleşmelerinin hukuki niteliği, çeşitleri, geçerlilik şartları ve uygulamadaki sorunlar ayrıntılı olarak incelenecek; bu sorunların çözümüne yönelik hukuki ve pratik öneriler sunulacaktır.

I. Mal Rejimi Sözleşmesinin Hukuki Niteliği ve Tanımı

Mal rejimi sözleşmesi, iki taraf arasında evlilik birliğinin malvarlığına ilişkin hak ve borçların düzenlenmesi amacıyla yapılan özel bir sözleşmedir. Medeni Kanun’un 202. maddesine göre, mal rejimi sözleşmeleri, eşlerin mal rejimini evlenmeden önce veya evlilik sırasında serbestçe belirlemelerini sağlar. Bu sözleşme ile eşler, kanunda öngörülen yasal mal rejimlerinden farklı bir rejim benimseyebilirler.

A. Mal Rejimi Sözleşmesinin Sözleşme Niteliği

Mal rejimi sözleşmesi, hukukî işlemler arasında özel bir sözleşme türüdür ve tarafların karşılıklı irade beyanlarıyla kurulur. Ancak diğer sözleşmelerden farklı olarak, mal rejimi sözleşmesi evliliğin varlığına bağlıdır ve ancak evlilikle birlikte anlam kazanır. Bu nedenle mal rejimi sözleşmesi, evlilik birliğinin temelini oluşturan ilişkilerden biri olarak kabul edilir.

B. Mal Rejimi Sözleşmesinin Objektif Hukuki Etkisi

Bu sözleşme, sadece taraflar arasında değil, üçüncü kişilere karşı da etkili olabilir. Örneğin, eşlerin alacaklıları, mirasçıları veya üçüncü kişiler mal rejimi sözleşmesinden doğan hak ve yükümlülükleri dikkate almak zorundadır.

II. Mal Rejimi Türleri ve Türk Hukukundaki Düzenlemeler

Türk Medeni Kanunu, mal rejimi sözleşmeleri kapsamında üç temel mal rejimi türü öngörmüştür:

A. Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi (TMK m. 202-227)

Edinilmiş mallara katılma rejimi, kanunda eşler için varsayılan mal rejimidir. Bu rejimde, evlilik sırasında eşlerin edinmiş oldukları mallar “edinilmiş mal” sayılır ve eşler bu mallar üzerinde eşit hakka sahiptir. Ancak eşlerin evlilik öncesinde sahip oldukları mallar ve miras ya da bağış yoluyla edinilen mallar ayrı mal sayılır.

1. Edinilmiş Malların Kapsamı

Edinilmiş mallara katılma rejimi, eşlerin çalışmaları ve emekleri sonucu elde ettikleri gelirlerin ortak mal sayılmasını sağlar. Bu kapsamda ücretler, ticari kazançlar, tazminatlar, sosyal güvenlik hakları gibi pek çok mal edinilmiş mal olarak kabul edilir.

2. Paylaşım Esası

Evlilik sona erdiğinde, edinilmiş mallar eşler arasında paylaşılır. Ancak paylaşımda, her eşin edinilmiş malın değerine katkısı orantılı olarak dikkate alınabilir. Bu açıdan paylaşım, eşlerin malvarlıklarına katkı durumuna göre farklılaşabilir.

B. Mal Ayrılığı Rejimi (TMK m. 228-231)

Mal ayrılığı rejimi, eşlerin malvarlıklarının tamamen ayrı tutulduğu, her bir eşin kendi malı üzerinde tam tasarruf hakkına sahip olduğu bir rejimdir. Bu rejimde eşler, birbirlerinin mallarına ortaklık iddiasında bulunamaz.

C. Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi (TMK m. 232-237)

Paylaşmalı mal ayrılığı rejiminde ise, evlilik süresince malvarlıkları ayrı tutulur; ancak evlilik sona erdiğinde, eşlerin evlilik süresi içerisinde yaptıkları katkılar dikkate alınarak bir paylaşım yapılır.

D. Kanunda Düzenlenmeyen Diğer Mal Rejimleri

Eşler, yukarıdaki türlerin dışında, mal rejimi sözleşmesi ile farklı düzenlemeler yapabilirler. Ancak bu düzenlemeler kanuna, kamu düzenine ve eşlerin temel haklarına aykırı olmamalıdır.

III. Mal Rejimi Sözleşmesinin Şekli ve Geçerlilik Şartları

Mal rejimi sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için bazı şekil ve içerik şartlarına uyması gerekmektedir.

A. Şekil Şartları

Medeni Kanun’un 203. maddesi uyarınca, mal rejimi sözleşmeleri mutlaka noterde düzenlenmelidir. Sözleşmenin noter tasdikli olmaması halinde geçerliliği yoktur. Bu kural, tarafların hak ve yükümlülükleri konusunda kesinlik sağlamak ve olası sahteciliğin önüne geçmek için getirilmiştir.

B. İçerik Şartları

Sözleşmenin içeriği, kanun hükümleri ve kamu düzeni ile uyumlu olmalıdır. Eşlerin iradeleri mal rejimi sözleşmesi ile serbestçe düzenlenebilse de, sözleşmede yer alan hükümler; özellikle çocukların ve zayıf tarafın korunmasını gözetmelidir. Örneğin, çocukların zorunlu miras paylarını ortadan kaldırmaya yönelik düzenlemeler geçersiz sayılır.

C. Tarafların İradesinin Serbestliği ve Sınırlamaları

Mal rejimi sözleşmesinde tarafların iradesi esas olmakla birlikte, bazı sınırlamalar mevcuttur. Bunlar; evlilik birliği ve aile düzenini koruma amacıyla getirilmiş olup, sözleşmenin ahlaka, kanuna ve kamu düzenine aykırı hükümler içermemesi gerekliliği bunlardan biridir.

IV. Mal Rejimi Sözleşmelerinin Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

Mal rejimi sözleşmelerine ilişkin uygulamada ortaya çıkan sorunlar, büyük ölçüde hukuki ve pratik nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bunlar aşağıda başlıklar halinde ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.

A. Şekil Şartlarına Uyulmaması

Birinci derecede karşılaşılan sorunlardan biri, mal rejimi sözleşmesinin noter tasdiki olmadan yapılmasıdır. Bazı çiftler, hukuki bilgiden yoksun olarak veya maliyet endişesiyle sözleşmeyi noterde yaptırmaz. Mahkemeler, böyle durumlarda sözleşmeyi geçersiz sayar ve yasal mal rejimi uygulanır. Bu durum, tarafların beklemediği sonuçlara yol açarak hukuki belirsizlik doğurur.

B. Sözleşme Hükümlerinin Belirsiz ve Çelişkili Olması

Mal rejimi sözleşmelerinin içeriği yeterince açık ve kesin değilse, taraflar sözleşmenin yorumlanması konusunda anlaşmazlık yaşayabilir. Örneğin, hangi malların ortak sayıldığı, hangi borçların mal rejimi kapsamına girdiği gibi konularda belirsizlikler çıkabilir. Bu durum mahkemelerin yoruma müdahil olmasına ve farklı kararlar vermesine neden olur.

C. Haksız ve Dengesiz Düzenlemeler

Bazı mal rejimi sözleşmelerinde, eşlerden biri diğerine kıyasla önemli derecede aleyhine hükümler kabul etmiş olabilir. Bu durum, özellikle bilgi ve ekonomik güç dengesizliği olan eşler arasında sıkça görülür. Mahkemeler, bu tür durumlarda sözleşme hükümlerinin tamamını veya bir kısmını iptal edebilir.

D. Sözleşmenin İptal Edilmesi ve Hükümsüzlük Sorunları

Mal rejimi sözleşmesinin iptal edilmesi veya hükümsüz sayılması durumunda, hangi mal rejiminin uygulanacağı konusunda tartışmalar yaşanmaktadır. Kanun bu konuda yeterince açık değildir. Çoğunluk görüş, sözleşmenin yokluğunda veya geçersizliği halinde edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması yönündedir. Ancak bu uygulamada sorunlar ve farklı yorumlar mevcuttur.

E. Mal Rejimi Sözleşmesi ile Miras Hukukunun Kesişmesi

Mal rejimi sözleşmeleri, miras hukuku ile doğrudan ilişkili olup, özellikle mal paylaşımı ve mirasçıların hakları bakımından sorunlara yol açabilir. Zorunlu miras paylarının korunması ve mal rejimi sözleşmesinin mal paylaşımı üzerindeki etkisi zaman zaman çatışma yaratır. Bu durum, mirasçıların haklarının ihlal edilmemesi bakımından önemlidir.

F. Uluslararası Evlenmelerde Uygulama Sorunları

Uluslararası evliliklerde mal rejimi sözleşmesinin geçerliliği, uygulanacak hukuk ve yetkili mahkeme konusunda sorunlar yaşanmaktadır. Hangi ülke hukukunun uygulanacağı, sözleşmenin hangi dilde ve hangi usulle yapılacağı gibi hususlar uyuşmazlık konusu olur. Ayrıca farklı hukuk sistemleri arasındaki farklar, sözleşmenin geçerliliğini ve uygulamasını zorlaştırır.

V. Uygulamada Sorunların Çözümüne Yönelik Öneriler

Mal rejimi sözleşmelerine ilişkin sorunları azaltmak ve uygulamada hukuki belirsizlikleri gidermek için çeşitli çözüm yolları önerilebilir:

A. Tarafların Hukuki Bilgilendirilmesi ve Danışmanlık

Eşlerin mal rejimi sözleşmesi yapmadan önce hukuki danışmanlık almaları teşvik edilmelidir. Noterler ve avukatlar, tarafların hakları, yükümlülükleri ve olası sonuçları hakkında detaylı bilgi vermelidir. Bu sayede bilinçli karar alma süreçleri gelişir.

B. Standart Mal Rejimi Sözleşme Taslakları Hazırlanması

Noterler ve hukukçular tarafından, çeşitli ihtiyaçlara yönelik standart sözleşme metinleri oluşturulmalıdır. Bu metinler, belirsizlikleri azaltacak ve adil düzenlemeler içerecektir. Standart taslaklar, sözleşmenin içeriğinin netleşmesini sağlar.

C. Yasal Düzenlemelerin Netleştirilmesi ve Güncellenmesi

Kanunda, mal rejimi sözleşmesinin iptali ve hükümsüzlüğü durumunda uygulanacak rejim açıkça belirtilmelidir. Ayrıca, mal rejimi ile miras hukuku arasındaki sınırlar daha net çizilmelidir. Böylece mahkemelerin farklı yorumlara gitmesi önlenir.

D. Uluslararası Hukuki Düzenlemelerin Uyumu

Uluslararası evliliklerde uygulanacak hukuk ve sözleşme kurallarının uyumlu hale getirilmesi için uluslararası sözleşmelere ve mevzuatlara uyum sağlanmalıdır. Bu konuda uluslararası işbirliği artırılmalıdır.

E. Eğitim ve Bilinçlendirme Faaliyetleri

Hukukçular, noterler ve kamu görevlileri için mal rejimi sözleşmeleri konusunda düzenli eğitimler verilmelidir. Toplumda da bilinçlendirme kampanyalarıyla, mal rejimi sözleşmelerinin önemi vurgulanmalıdır.

VI. Örnek Olaylar ve Mahkeme Kararları Işığında Değerlendirme

Uygulamada karşılaşılan sorunları somutlaştırmak için birkaç örnek olaya yer vermek faydalı olacaktır.

Örnek Olay 1: Noter Tasdiki Olmadan Yapılan Sözleşme

Eşler, evlilik öncesinde bir mal rejimi sözleşmesi yapmış, ancak sözleşmeyi noter huzurunda düzenletmemiştir. Boşanma sırasında sözleşmenin geçersiz olduğu ileri sürülmüş ve mahkeme, TMK gereği sözleşmeyi geçersiz bularak edinilmiş mallara katılma rejimini uygulamıştır.

Örnek Olay 2: Haksız Sözleşme Hükümleri

Eşlerden biri, ekonomik olarak zayıf durumda olup, diğer eşin baskısıyla mal rejimi sözleşmesinde tüm malvarlığını karşı tarafa devretmiştir. Mahkeme, sözleşmenin bu hükümlerini iptal etmiş, ancak diğer hükümleri geçerli kabul etmiştir.

Örnek Olay 3: Uluslararası Evlenme ve Mal Rejimi

Türk vatandaşı ile yabancı uyruklu kişinin evliliğinde, farklı hukuk sistemleri nedeniyle mal rejimi sözleşmesinin geçerliliği mahkeme önünde tartışılmıştır. Nihayetinde tarafların ortak mutabakatı ile Türk hukuku uygulanmış, sözleşme geçerli sayılmıştır.

Sonuç

Mal rejimi sözleşmeleri, evlilik birliğinin malvarlığı ilişkilerini düzenleyen ve tarafların haklarını koruyan temel hukuki araçlardır. Ancak uygulamada karşılaşılan şekil, içerik ve geçerlilik sorunları, sözleşmelerin etkinliğini azaltmakta ve taraflar arasında ciddi hukuki ihtilaflara yol açmaktadır. Bu sorunların aşılması için hem hukuki düzenlemelerin netleştirilmesi hem de tarafların bilinçlendirilmesi elzemdir. Standart sözleşme taslaklarının hazırlanması, uluslararası uyumun sağlanması ve eğitim faaliyetlerinin artırılması da uygulamaya önemli katkılar sunacaktır. Böylece mal rejimi sözleşmelerinin hukuki güvenlik ve işlevselliği artırılarak, aile hukukunda daha sağlıklı sonuçlar elde edilebilir