Litvanya’da Göçmen Kaçakçılığı Yapan Bir Türk Vatandaşının Olası Akıbeti, Litvanya Hangi Koşullarda İade Yapmaz?
Avrupa Birliği üyesi olan Litvanya, son yıllarda hem göç dalgaları hem de organize suç örgütlerinin hedefi haline gelmiştir. Türkiye’den Avrupa’ya yasa dışı göç yolları arasında Litvanya da önemli bir güzergâh olarak öne çıkmaktadır. Bu bağlamda, bir Türk vatandaşının Litvanya’da göçmen kaçakçılığı yaparken yakalanması halinde nasıl bir hukuki süreçle karşılaşacağı oldukça önemlidir.
Bu yazıda; Litvanya Ceza Kanunu hükümleri, Avrupa Birliği düzenlemeleri, Türk Ceza Kanunu’ndaki yansımalar, iade (extradition) süreçleri, Yargıtay içtihatları ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararları ışığında detaylı bir analiz yapılacaktır.
Göçmen Kaçakçılığı Suçu: Kavramsal Çerçeve
1. Türk Hukuku Açısından
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 79. maddesi, göçmen kaçakçılığını açıkça düzenlemekte ve 3 yıldan 8 yıla kadar hapis + 10.000 güne kadar adli para cezası öngörmektedir. Suçun nitelikli hallerinde (örgütlü işlenme, insan hayatını tehlikeye atma gibi) ceza artırılır.
2. Litvanya Hukuku Açısından
Litvanya Ceza Kanunu’nun 147 ve devamı maddelerinde, yasa dışı göçmen taşımacılığı ve insan kaçakçılığı suçları düzenlenmiştir. Buna göre:
-
Yasa dışı sınır geçişine aracılık edenler için 6 yıla kadar hapis cezası,
-
Örgütlü şekilde işlenmesi halinde 8 yıla kadar hapis,
-
Göçmenlerin hayatını tehlikeye atacak koşullarda taşınması halinde 10 yıla kadar hapis cezası öngörülmektedir.
3. AB Mevzuatı
Avrupa Birliği’nin 2002/90/EC sayılı “Facilitators Package” Direktifi, göçmen kaçakçılığı ile mücadelede üye devletlere geniş bir sorumluluk yüklemektedir. Litvanya, AB üyesi olarak bu direktifi kendi iç hukukuna yansıtmıştır.
Litvanya’da Yakalanan Türk Vatandaşının Hukuki Durumu
1. Gözaltı ve Tutuklama Süreci
Litvanya’da göçmen kaçakçılığı yapan bir Türk vatandaşı yakalandığında:
-
Öncelikle Litvanya Polisi (Policija) tarafından gözaltına alınır.
-
48 saat içinde savcı (prokuroras) karşısına çıkarılır.
-
Mahkeme, delillerin kuvvetli olması halinde geçici tutuklama (detention) kararı verebilir.
2. Soruşturma Evresi
Soruşturmayı Litvanya Cumhuriyet Savcılığı yürütür. Bu süreçte:
-
Göçmenlerin ifadeleri alınır,
-
Uluslararası bağlantılar araştırılır,
-
Türk vatandaşının başka bir örgütle bağlantısı olup olmadığı tespit edilir.
3. Yargılama Süreci
Litvanya’da bu tür davalar genellikle Vilnius Bölge Mahkemesi veya suçun işlendiği bölgedeki ağır ceza mahkemelerinde görülür. Duruşmalar Litvanca yürütülür; sanığa yeminli tercüman atanır.
Olası Cezalar
Bir Türk vatandaşı Litvanya’da göçmen kaçakçılığı suçundan:
-
3 yıldan 10 yıla kadar hapis,
-
Göçmenlerin zarar görmesi halinde ayrıca tazminat,
-
Araç, tekne veya telefon gibi suçta kullanılan araçların müsaderesi,
-
Yabancı uyruklu olduğundan dolayı sınır dışı edilme (deportation) cezası alabilir.
Türkiye’nin Rolü: İade ve Çifte Yargılama Sorunları
1. İade (Extradition)
Litvanya, AB üyesi olduğundan Avrupa Tutuklama Müzekkeresi (European Arrest Warrant) sistemini uygular. Ancak Türkiye AB üyesi değildir. Bu nedenle Türkiye ile Litvanya arasındaki iade talepleri, ikili anlaşmalar ve Avrupa Konseyi Sözleşmeleri çerçevesinde yürütülür.
-
Litvanya, Türk vatandaşını Türkiye’ye iade etmeyebilir.
-
Genellikle suç Litvanya’da işlendiği için sanık Litvanya’da yargılanır ve cezasını orada çeker.
2. Çifte Yargılama (Ne Bis in Idem)
Aynı fiil nedeniyle hem Litvanya’da hem Türkiye’de yargılama yapılması mümkündür. Ancak ne bis in idem ilkesi gereği, kesinleşmiş bir mahkeme kararı varsa, aynı fiilden ikinci kez yargılama yapılamaz.
AİHM Boyutu
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, göçmen kaçakçılığı suçlarında özellikle adil yargılanma hakkı (AİHS m.6) ve insanlık dışı muamele yasağı (AİHS m.3) açısından inceleme yapmaktadır.
-
Tutukluluk sürelerinin aşırı olması,
-
Tercüman desteğinin verilmemesi,
-
Cezaevinde insanlık dışı koşullar, Litvanya’yı AİHM önünde sorumlu kılabilir.
Yargıtay Kararları ile Kıyas
Türkiye’de göçmen kaçakçılığına ilişkin Yargıtay kararlarında özellikle şu hususlar öne çıkmaktadır:
-
Menfaat unsuru: Maddi çıkar sağlama amacı şarttır.
-
Tehlike unsuru: Kapalı kasa araç, bot gibi yöntemler nitelikli haldir.
-
Örgütlü suç: İşbölümü ve süreklilik varsa ayrıca TCK m.220 uygulanır.
Litvanya’da da benzer bir yaklaşım söz konusudur.
Litvanya Hangi Durumlarda İade Yapmaz?
Giriş
Uluslararası ceza hukuku bağlamında iade (extradition), devletler arası en önemli adli yardımlaşma mekanizmalarından biridir. Ancak her ülke kendi hukuk sistemine ve taraf olduğu uluslararası sözleşmelere göre iade taleplerini değerlendirir. Avrupa Birliği üyesi olan Litvanya, iade hukukunu Avrupa Suçluların İadesine Dair 1957 Sözleşme ve AB mevzuatı doğrultusunda düzenlemektedir. Peki, Litvanya hangi durumlarda iade yapmaz?
1. Siyasi Suçlar
Litvanya, klasik uluslararası hukuk yaklaşımını sürdürerek siyasi suçlardan dolayı iade taleplerini reddeder.
-
Örneğin, bir kişi politik düşünceleri veya hükümete muhalif faaliyetleri nedeniyle suçlanıyorsa, Litvanya bu kişiyi iade etmez.
-
Bu, iade hukukunun evrensel bir istisnasıdır.
2. Vatandaşlık Sebebiyle İade Yasağı
Çoğu ülke gibi Litvanya da kendi vatandaşlarını iade etmemeyi prensip olarak benimser.
-
Litvanya vatandaşı olan kişiler başka ülkelere iade edilmez.
-
Ancak yabancılar (örneğin bir Türk vatandaşı), işledikleri suç Litvanya’da değil başka bir ülkede olsa bile iade edilebilir.
3. Ne Bis in Idem (Çifte Yargılama Yasağı)
Litvanya, aynı fiilden dolayı ikinci kez yargılama yapılmasını yasaklayan “ne bis in idem” ilkesine sıkı sıkıya bağlıdır.
-
Eğer kişi aynı fiilden dolayı Litvanya’da veya başka bir ülkede kesin hüküm giymişse, tekrar iade edilmez.
4. İnsan Hakları İhlali Riski
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) çerçevesinde Litvanya, iade edilen kişinin gideceği ülkede:
-
İşkence görme riski,
-
Adil yargılanma hakkının ihlali,
-
İnsanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye maruz kalma tehlikesi varsa iadeyi reddeder.
Bu nedenle, Türkiye’ye yapılacak iadelerde dahi mahkemeler AİHM içtihatlarını dikkate almaktadır.
5. Askerî Suçlar
Sırf askerî suç niteliğindeki eylemlerden (örneğin firar, emre itaatsizlik) dolayı iade yapılmaz.
6. Litvanya’nın Yargı Yetkisi
Eğer suç Litvanya’da işlenmişse veya mağdurlar Litvanya vatandaşı ise, Litvanya “yargılama yetkisi bize aittir” diyerek iadeyi reddedebilir. Bu durumda sanık, Litvanya’da yargılanır ve cezasını orada çeker.
7. Zamanaşımı
Suç veya ceza, Türk veya Litvanya hukukuna göre zamanaşımına uğramışsa iade talepleri reddedilir.
8. Ölüm Cezası veya Ağır Ceza Riski
Litvanya’da ölüm cezası ve insanlık dışı cezalar yasaktır. Eğer iade edilen ülkede ölüm cezası uygulanma ihtimali varsa, Litvanya iadeyi kabul etmez. Türkiye’de ölüm cezası kaldırıldığı için bu engel pratikte pek gündeme gelmez.
Litvanya, iade taleplerini uluslararası sözleşmeler ve kendi hukuk sistemi çerçevesinde titizlikle değerlendirir. Siyasi suçlar, vatandaşlık, insan hakları ihlali riski, çifte yargılama yasağı, zamanaşımı ve askeri suçlar iadenin reddedilmesinde en sık görülen sebeplerdir. Bu nedenle Litvanya’da yargılanan bir Türk vatandaşının akıbeti, hem Litvanya hukukuna hem de Türkiye’nin yapacağı diplomatik girişimlere bağlıdır.
Göçmen Kaçakçılığı Suçu Türkiye’ye İade Etmeme Hakkı Tanır mı?
1. Genel İlke
-
Göçmen kaçakçılığı suçu uluslararası hukukta “siyasi suç” kabul edilmez.
-
Dolayısıyla, klasik iade hukukundaki “siyasi suç istisnası” göçmen kaçakçılığı için uygulanmaz.
-
Bu nedenle kural olarak Türkiye’ye iade mümkündür.
2. Litvanya’nın Uygulaması
Litvanya, AB üyesi olduğundan suçluların iadesini genellikle AB hukuku ve Avrupa Suçluların İadesine Dair 1957 Sözleşme çerçevesinde değerlendirir.
-
Göçmen kaçakçılığı, uluslararası suç niteliği taşıdığı için iade kategorisine girer.
-
Ancak Litvanya, Türkiye’nin AB üyesi olmaması nedeniyle, iade kararını tamamen ikili anlaşmalar ve insan hakları kriterleri üzerinden verir.
3. İadenin Reddedilebileceği Durumlar
Her ne kadar göçmen kaçakçılığı siyasi suç olmadığı için iade edilebilir olsa da, bazı durumlarda Litvanya iade etmeyebilir:
-
İnsan Hakları İhlali Riski:
Eğer iade edilecek kişinin Türkiye’de işkence göreceği, adil yargılanmayacağı ya da kötü muameleye maruz kalacağı yönünde ciddi risk varsa, Litvanya iade talebini reddeder. (AİHS m.3 ve m.6). -
Ne Bis in Idem:
Sanık aynı fiilden Litvanya’da yargılanmış ve hüküm giymişse tekrar Türkiye’ye iade edilmez. -
Zamanaşımı:
Suç, Türk veya Litvanya hukukuna göre zamanaşımına uğramışsa iade yapılmaz. -
Litvanya’nın Yargı Yetkisi:
Suç Litvanya’da işlenmişse, Litvanya “biz yargılarız” diyerek iade etmez.
4. Türk Hukuku Perspektifi
Türkiye, TCK m.79 ile göçmen kaçakçılığını düzenlemiş ve ağır ceza öngörmüştür. Türk hukukuna göre suçun Türkiye dışında işlenmesi halinde bile, fail Türk vatandaşı ise Türkiye’de yargılama yapılabilir (TCK m.11-12).
Ancak bu, Litvanya’nın iade etmeme hakkını ortadan kaldırmaz. Litvanya, kendi yargı yetkisini kullanıp sanığı kendi mahkemelerinde yargılayabilir.
➡️ Göçmen kaçakçılığı siyasi suç olmadığı için Litvanya’nın kural olarak Türkiye’ye iade etme yükümlülüğü vardır.
➡️ Ancak insan hakları ihlali riski, çifte yargılama yasağı, zamanaşımı veya suçun Litvanya’da işlenmiş olması gibi hallerde Litvanya iade etmeme hakkını kullanabilir.
Sonuç
Litvanya’da göçmen kaçakçılığı yapan bir Türk vatandaşı, ciddi cezai yaptırımlarla karşı karşıya kalır. Yargılama Litvanya’da yapılır, ceza orada infaz edilir. İade ihtimali düşüktür. AB ve Litvanya mevzuatı göçmen kaçakçılığına karşı oldukça serttir.
Bu nedenle Türk vatandaşlarının, uluslararası seyahatlerinde ve iş ilişkilerinde göçmen kaçakçılığı suçunun ne kadar ağır yaptırımlara tabi olduğunu bilmesi, ciddi mağduriyetlerin önüne geçecektir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Ada Ceren KENDİGELEN
About Post Author
