Lisans İhlali Nedir ve Yazılım Şirketleri Bu Durumda Nasıl Bir Hukuki Süreç İzler?

1. Giriş

Günümüz dijital dünyasında yazılım, hem bireysel hem de kurumsal düzeyde günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir. Yazılım üreticileri, geliştirdikleri programların korunması için lisans sözleşmeleri ile kullanım şartlarını belirler. Ancak, bu şartların ihlal edilmesi, yani lisans ihlali, hem yazılım şirketleri hem de kullanıcılar açısından ciddi hukuki sonuçlar doğurabilir. Lisans ihlali; bir yazılımın, lisans sözleşmesinde öngörülmeyen şekillerde kopyalanması, çoğaltılması, dağıtılması veya yetkisiz kişilerce kullanılmasıdır. Bu durum Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında korunan eser hakkı ihlaline girer ve tazminat, ceza sorumluluğu gibi sonuçlara yol açabilir.

---

2. Lisans İhlali Nedir?

Lisans ihlali, genel anlamda yazılımın yasal olarak satın alınan veya verilen lisans koşullarına aykırı biçimde kullanılması anlamına gelir. Bu ihlallerin başlıca türleri şunlardır:

• Yetkisiz Kopyalama: Lisans sayısından fazla cihazda yazılım kurulması.

• Lisanssız Kullanım: Hiç lisans alınmadan yazılımın kullanılması.

• Yetkisiz Paylaşım: Yazılımın internet üzerinden izinsiz paylaşılması.

• Tersine Mühendislik: Lisans sözleşmesinde yasaklanan biçimde yazılımın kaynak koduna ulaşmak.

• Kurumsal Lisans İhlali: Şirketin satın aldığı lisans kapasitesinin üzerinde kullanım.

---

3. Örnek Olay Senaryosu

Olay:
Yazılım geliştiren X Teknoloji A.Ş., kurumsal bir muhasebe programı üretmiştir. Şirket, bu programın her kullanıcı başına yıllık lisans bedeli ile kullanılmasına izin vermektedir.

Müşteri olan A İnşaat Ltd., sözleşme gereği 10 kullanıcı lisansı satın almıştır. Ancak yapılan teknik denetimde, şirketin programı 35 bilgisayara kurduğu ve bazı kopyaların başka şubelere gönderildiği tespit edilmiştir.

Hukuki Durum:

• Lisans sözleşmesinde belirtilen kullanıcı sayısı aşıldığı için lisans ihlali söz konusudur.

• Bu ihlal, hem sözleşmeye aykırılık hem de FSEK kapsamında eser hakkı ihlali olarak değerlendirilir.

• X Teknoloji A.Ş., hem maddi ve manevi tazminat hem de cezai yaptırımlar için dava açma hakkına sahiptir.

---

4. Hukuki Dayanaklar

Türkiye’de yazılım ve lisans ihlallerine ilişkin temel düzenlemeler şunlardır:

1. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)

   • Yazılımlar, bilgisayar programı olarak eser niteliğindedir.

   • İzinsiz çoğaltma, yayma, kiralama ve iletim hakları eser sahibine aittir.

2. Türk Borçlar Kanunu (TBK)

   • Lisans sözleşmesi bir özel hukuk sözleşmesidir; ihlali sözleşmeye aykırılık hükümlerini doğurur.

3. Türk Ceza Kanunu (TCK) m. 163

   • Bilişim sistemine girme ve veri kopyalama suçları, lisans ihlali ile bağlantılı olarak uygulanabilir.

---

5. Lisans İhlalinde Yazılım Şirketinin İzleyeceği Hukuki Süreç

5.1. Delil Toplama

• Teknik Denetim: Yazılımın kaç cihazda kurulu olduğunun tespiti.

• Log Kayıtları: Sunucu erişim kayıtları ile lisans dışı kullanımın kanıtlanması.

• Ekran Görüntüleri ve Raporlar: Yetkisiz kullanımın belgelenmesi.

5.2. İhtarname Gönderme

• İhlalin tespitinden sonra karşı tarafa noter aracılığıyla ihtarname gönderilir.

• İhtarnamede ihlalin sona erdirilmesi, zararın tazmini ve tekrarının önlenmesi talep edilir.

5.3. Tazminat Davası Açma

• FSEK m. 70 uyarınca, eser sahibi üç farklı tazminat hesabından birini seçebilir:

  1. Gerçek zarar

  2. Emsal lisans bedeli

  3. Emsal lisans bedelinin üç katı

5.4. Ceza Davası

• FSEK m. 72’ye göre, lisanssız yazılım kullananlar hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis ve adli para cezası uygulanabilir.

---

6. Lisans İhlalinin Önlenmesi İçin Öneriler

Yazılım Şirketleri İçin:

• Lisans anahtarlarının güvenli şekilde dağıtılması.

• Lisans kontrol sistemlerinin (online doğrulama) aktif tutulması.

• Periyodik kullanım denetimleri yapılması.

• Lisans sözleşmelerinin açık ve net olması.

Kullanıcılar İçin:

• Sadece yetkili satıcılardan yazılım edinmek.

• Lisans belgelerini saklamak.

• Kullanıcı sayısı limitlerine uymak.

• Lisans yenileme süreçlerini takip etmek.

---

7. Sonuç

Lisans ihlali, yazılım şirketleri için ciddi gelir kaybına, kullanıcılar için ise ağır hukuki yaptırımlara yol açabilen bir durumdur. Türkiye’de FSEK kapsamında yazılımlar “eser” olarak korunmakta ve izinsiz kullanım hem hukuki hem de cezai yaptırımlara tabidir. Yazılım şirketleri, lisans ihlallerini tespit etmek ve önlemek için teknik denetim, ihtarname ve dava yolunu birlikte kullanmalı; kullanıcılar ise lisans yükümlülüklerine titizlikle uymalıdır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut