Kurumlar Vergisi ve Uluslararası Boyutları
Kurumlar Vergisi ve Uluslararası Boyutları
Giriş
Kurumlar vergisi, modern vergi hukukunun en önemli yapı taşlarından biridir. Ekonomik faaliyetlerin kurumsal yapılar aracılığıyla yürütülmesi, şirketlerin gelir ve kazançları üzerinden ayrı bir vergilendirme rejimini zorunlu kılmıştır. Türk vergi sisteminde kurumlar vergisi, 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK) ile düzenlenmiştir. Bu vergi, sermaye şirketleri ve diğer bazı kurumların elde ettikleri kazançları konu almakta, gelir vergisinden farklı olarak “tüzel kişiler”i muhatap almaktadır.
Günümüzde, sermayenin küreselleşmesi ve şirketlerin uluslararası faaliyetlerinin artmasıyla birlikte, kurumlar vergisi yalnızca ulusal düzeyde değil; uluslararası vergi hukuku bakımından da kritik hale gelmiştir.
1. Kurumlar Vergisinin Hukuki Dayanağı
a) Anayasal Çerçeve
- Anayasa m.73: Herkes mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür.
- Kurumlar vergisi de bu genel çerçevede, mali güce göre alınmaktadır.
b) Kurumlar Vergisi Kanunu
- 5520 sayılı KVK, 2006 yılında yürürlüğe girmiştir.
- Kurumların kazançlarının tespiti, matrahın belirlenmesi, oranlar ve istisnalar bu kanunda düzenlenmiştir.
c) Uluslararası Anlaşmalar
- Türkiye’nin taraf olduğu çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları, kurumlar vergisinin uluslararası boyutunu doğrudan etkilemektedir.
2. Kurumlar Vergisinin Konusu ve Mükellefleri
a) Konu
- Kurumlar vergisinin konusu, kurumların safi kazançlarıdır.
b) Mükellefler
- Sermaye şirketleri (Anonim, Limited, Komandit),
- Kooperatifler,
- İktisadi kamu kuruluşları,
- Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,
- İş ortaklıkları.
c) Tam ve Dar Mükellefiyet
- Tam mükellef: Kanuni veya iş merkezi Türkiye’de olan kurumlar, dünya çapındaki kazançları üzerinden vergilendirilir.
- Dar mükellef: Türkiye’de kanuni ve iş merkezi bulunmayan kurumlar, yalnızca Türkiye’de elde ettikleri kazançlar üzerinden vergilendirilir.
3. Kurum Kazancının Tespiti
a) Gelir Unsurları
Kurum kazancı, Gelir Vergisi Kanunu’ndaki yedi gelir unsuruna dayanır.
- Ticari kazanç,
- Zirai kazanç,
- Serbest meslek kazancı vb.
b) Safi Kazanç
- Gelirlerden giderler düşüldükten sonra kalan kazançtır.
- Kanunen kabul edilmeyen giderler dikkate alınmaz.
c) İstisna ve Muafiyetler
- Katma değer yaratan faaliyetleri teşvik etmek için çeşitli istisnalar öngörülmüştür (teknokent kazanç istisnası, AR-GE indirimi vb.).
4. Kurumlar Vergisi Oranı ve Beyan
a) Vergi Oranı
- 2023 itibarıyla kurumlar vergisi oranı %20 olmakla birlikte, bazı sektörlerde bu oran artırılabilmektedir.
b) Beyanname
- Yıllık kurumlar vergisi beyannamesi, hesap döneminin kapandığı yılı izleyen 4. ayda verilir.
c) Stopaj
- Kâr dağıtımı halinde, kurum bünyesinde ayrıca stopaj yapılır.
5. Kurumlar Vergisinin Hukuki Niteliği
- Doğrudan vergidir.
- Şahsi değil, tüzel kişilere uygulanan vergidir.
- Çifte vergilendirme ihtimali nedeniyle uluslararası vergi hukukuyla sıkı ilişki içindedir.
6. Uluslararası Boyut: Çifte Vergilendirme
a) Çifte Vergilendirme Sorunu
Bir kurumun aynı kazanç üzerinden hem faaliyet gösterdiği ülkede hem de merkezinin bulunduğu ülkede vergilendirilmesi durumudur.
b) Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları
- Türkiye, 80’den fazla ülkeyle anlaşma imzalamıştır.
- Temel amaç: Aynı gelir üzerinden iki kez vergi alınmasını önlemek.
- Yöntemler:
- Muafiyet yöntemi,
- Mahsup yöntemi.
7. Uluslararası Boyut: Transfer Fiyatlandırması
a) Tanım
Kurumların ilişkili kişilerle yaptığı işlemlerde, emsallere uygun olmayan fiyatlar belirleyerek kazanç aktarımı yapmasıdır.
b) Türk Hukukundaki Düzenleme
- KVK m.13 transfer fiyatlandırmasını düzenler.
- Emsallere uygunluk ilkesi uygulanır.
c) OECD Rehberleri
- Türkiye, OECD’nin transfer fiyatlandırması kılavuzlarını dikkate almaktadır.
8. Uluslararası Boyut: Zararlı Vergi Rekabeti
a) Kavram
Bazı ülkelerin düşük oranlı vergi politikalarıyla yabancı sermayeyi çekmek için rekabet etmesi.
b) Etkileri
- Vergi tabanının aşınması,
- Gelir kaybı,
- Haksız rekabet.
c) Çözüm Önerileri
- Uluslararası işbirliği,
- OECD BEPS (Base Erosion and Profit Shifting) eylem planları.
9. Yargı Kararlarında Kurumlar Vergisi
- Danıştay: Kurum kazancının tespitinde kanunen kabul edilmeyen giderlerin dikkate alınamayacağını vurgulamıştır.
- Danıştay: Transfer fiyatlandırması uygulamalarında emsal araştırmasının önemine işaret etmiştir.
- AYM: Kurumlar vergisinin mali güç ilkesine uygun olduğu yönünde kararlar vermiştir.
10. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Çifte vergilendirme riskinin devam etmesi,
- Transfer fiyatlandırması belgelerinin hazırlanmasındaki zorluklar,
- Uluslararası vergi mevzuatına uyum sorunları,
- Kurumlar vergisi oranlarının sürekli değişmesi nedeniyle belirsizlik.
11. Karşılaştırmalı Hukuk
- Almanya: Kurumlar vergisi federal ve eyalet düzeyinde alınır.
- Fransa: Kurumlar vergisi oranı %25 seviyesindedir.
- ABD: Federal kurumlar vergisi oranı %21 olup eyaletler ek vergi alabilir.
12. İyileştirme Önerileri
- Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmalarının kapsamı genişletilmeli,
- Transfer fiyatlandırması belgeleri dijitalleşmeli,
- Vergi oranlarında istikrar sağlanmalı,
- OECD ve AB standartlarına uyum artırılmalı,
- Mükelleflerin uluslararası yükümlülükler konusunda bilgilendirilmesi sağlanmalı.
Sonuç
Kurumlar vergisi, şirketlerin kazançlarını vergilendiren temel bir doğrudan vergi türüdür. Hukuki dayanağını Anayasa ve KVK oluşturur. Ulusal düzeyde, mükelleflerin kazançları adil bir şekilde vergilendirilirken; uluslararası düzeyde çifte vergilendirme, transfer fiyatlandırması ve zararlı vergi rekabeti gibi sorunlar gündeme gelir.
Sonuç olarak, kurumlar vergisinin hem ulusal hem de uluslararası boyutta etkin uygulanması, hem devletin mali çıkarlarını hem de şirketlerin hukuki güvenliğini koruyacaktır.
About Post Author
