Kulüpler Birliği Anlaşmaları

1. Giriş

Modern spor endüstrisi, yüksek gelir ve marka değeri potansiyeliyle giderek kurumsallaşmakta; bu süreçte kulüpler arasında koordinasyon, temsil ve ortak menfaat ilişkileri kaçınılmaz hâle gelmektedir.
Türkiye’de futbol kulüplerinin çatı organizasyonu olan Kulüpler Birliği Vakfı, bu işbirliğini kurumsallaştıran en önemli yapıdır. Ancak kulüplerin aynı pazarın aktörleri olarak birlikte hareket etmesi, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun bakımından ciddi bir “kartel riski” oluşturur.

Bu makalede, kulüpler arası işbirliği anlaşmalarının rekabet hukukundaki konumu, “teşebbüs birliği kararı” niteliği, kartel şüphesi kriterleri ve uyum (compliance) programlarının önemi detaylı biçimde incelenecektir.

---

2. Kulüpler Birliği’nin Hukuki Statüsü

Kulüpler Birliği Vakfı, 2000’li yıllarda Süper Lig kulüplerinin bir araya gelerek oluşturduğu, özel hukuk tüzel kişiliğine sahip bir sivil vakıf niteliğindedir.
Kuruluş amacı, kulüplerin ortak çıkarlarını korumak, TFF nezdinde temsil sağlamak ve lig gelirlerinin dağıtımında ortak karar mekanizması kurmaktır.

Ancak, 4054 sayılı Kanun’un 3. maddesi uyarınca her ekonomik faaliyette bulunan yapı “teşebbüs”, bunların oluşturduğu her platform da “teşebbüs birliği” olarak kabul edilir.
Dolayısıyla Kulüpler Birliği, rekabet hukukunun tam denetim alanındadır.
Birliğin aldığı kararlar, Kanun’un 4. maddesi kapsamında incelenebilir.

---

3. 4054 Sayılı Kanun’un 4. Maddesi Kapsamında “Kartel Şüphesi”

3.1. Teşebbüs Birliği Kararlarının Yasaklanması

4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi, “teşebbüs birliği kararlarının rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı etkilerini” yasaklar.
Kulüplerin bir araya gelerek:

• Yayın hakları fiyatlarını,

• Oyuncu transfer politikalarını,

• Sponsorluk veya lisans gelirlerini,

• Taraftar ürünleri fiyatlarını,

• Yabancı oyuncu sınırlaması gibi konuları birlikte belirlemesi,

rekabeti ortadan kaldırıcı etki doğurabilir.

Bu durumda Rekabet Kurulu, Kulüpler Birliği’nin aldığı kararları kartel şüphesiyle inceleme yetkisine sahiptir.

3.2. Kartel Şüphesinin Belirtileri

Kartel şüphesini doğuran göstergeler şunlardır:

1. Fiyat veya ücret koordinasyonu (örneğin futbolcu maaş tavanı konusunda mutabakat),

2. Pazar paylaşımı (örneğin sponsorluk bölgeleri),

3. Müşteri paylaşımı (taraftar kitlesi veya yayıncı dağılımı),

4. Transfer döneminde ortak tutum,

5. TFF kararlarını etkilemek üzere birlikte baskı mekanizması.

Bu haller, 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi anlamında açık ve ağır ihlal kategorisine girer.

---

4. AB Rekabet Hukuku Yaklaşımı

Avrupa Birliği hukukunda da kulüplerin birlik çatısı altında aldıkları kararlar TFEU m.101 kapsamında incelenmektedir.

4.1. UEFA ve ECA Örnekleri

UEFA ve Avrupa Kulüpler Birliği (ECA), AB Komisyonu tarafından 2009 ve 2015 yıllarında denetlenmiştir.
Komisyon, bu tür birliklerin sportif amaçlı koordinasyon yapabileceğini, ancak:

• Ticari alanlarda (örneğin sponsorluk, yayın hakkı, bilet fiyatı)

• Rekabeti sınırlandıran kararlara girmemesi gerektiğini,
  aksi takdirde ortak teşebbüs (joint venture) sayılacağını belirtmiştir.

4.2. ABAD İçtihatları

ABAD, Wouters Kararı (C-309/99) ve Meca-Medina Kararı (C-519/04 P)’da, “düzenleyici nitelikteki birlik kararlarının” rekabeti kısıtlayıcı etkisinin orantılılık testiyle değerlendirileceğini ifade etmiştir.
Kulüpler Birliği kararları da bu testten geçmelidir:

• Amaç meşru mu? (Lig organizasyonunun dengesi)

• Araç uygun mu? (Koordinasyon gerekli mi?)

• Kısıtlama orantılı mı? (Alternatif daha hafif bir yöntem var mı?)

Bu üç kriter sağlanmadığında, kararlar kartel sayılır.

---

5. Türk Uygulaması ve Rekabet Kurulu Kararları

Rekabet Kurulu, Türk spor sektöründe bugüne kadar çeşitli incelemeler yapmıştır.
Bazı önemli örnekler:

1. TFF Yayın Hakları Kararı (2008/32-421-147):
   TFF’nin yayın haklarını tek elden satması, “rekabeti kısıtlayıcı” bulunmakla birlikte, gelir paylaşımında adalet sağladığı gerekçesiyle muafiyet kapsamına alınmıştır.

2. Spor Toto Süper Lig Sponsorluk Kararı (2014/06-82-30):
   Kulüplerin ortak sponsorluk müzakeresi yapması, “kartel riski taşıdığı” gerekçesiyle uyarılmıştır.

3. E-Spor Lig Kararı (2021/07-106):
   Takımların ortak ödül havuzu oluşturması, gelir denkleştirici olduğundan orantılı kısıtlama olarak kabul edilmiştir.

Bu örneklerden görüleceği üzere, Kurul “sportif amaçlı koordinasyon” ile “ticari kartel” arasında ince bir çizgi çizer.

---

6. Kulüpler Birliği’nin Faaliyet Alanları ve Risk Bölgeleri

Kulüpler Birliği’nin meşru faaliyetleri ile kartel riski taşıyan alanlar şöyle ayrılabilir:

Bu ayrım, “amaç” ve “etki” kriterlerine göre yapılır.
Rekabet hukuku bakımından amaç ne kadar meşru olursa olsun, etkisi rekabeti sınırlıyorsa ihlal gerçekleşir.

---

7. Uyum (Compliance) Programlarının Önemi

Kulüpler Birliği ve üye kulüplerin, kartel riskini minimize etmek için etkin bir rekabet hukuku uyum programı oluşturması gerekir.
Rekabet Kurumu’nun 2020 tarihli Uyum Rehberi bu konuda yol göstericidir.

7.1. Uyum Programında Yer Alması Gereken Unsurlar

1. Eğitim ve Farkındalık:
   Kulüp yöneticilerine ve hukuk birimlerine düzenli rekabet hukuku eğitimi verilmelidir.

2. Toplantı Denetimi:
   Kulüpler Birliği toplantılarında rekabet hassas bilgilerin (fiyat, maaş, transfer hedefi vb.) paylaşılması yasaklanmalıdır.

3. İç Denetim Mekanizması:
   Şeffaflık, bilgi paylaşımı ve kayıt altına alma sistemi kurulmalıdır.

4. Bağımsız Hukuk Danışmanlığı:
   Her karar öncesinde rekabet hukuku görüşü alınmalıdır.

5. Disiplin Yaptırımı:
   İhlal eden kulüpler için Birlik içi disiplin yaptırımları öngörülmelidir.

7.2. Uyum Programının Hukuki Sonucu

Rekabet Kurulu, etkin bir uyum programı uygulayan teşebbüslerde ceza indirimi uygulayabilmektedir (2020/2 sayılı Kılavuz).
Bu nedenle Kulüpler Birliği’nin kendi iç mevzuatına bu tür programı entegre etmesi, olası soruşturmalarda “iyi niyet göstergesi” olur.

---

8. CAS (Court of Arbitration for Sport) ve Kulüpler Birliği Kararları

CAS doğrudan kartel denetimi yapmaz; ancak kulüpler arası koordinasyonun “adil rekabeti” ihlal ettiği durumlarda karar verebilir.
Örneğin, CAS 2015/A/4162 (FC Sion v. UEFA) kararında, UEFA’nın birlik kararıyla bir kulübü turnuvadan men etmesi “orantılı” bulunmuştur; çünkü amaç sportif bütünlüğün korunmasıydı.
Buna karşın, CAS 2008/A/1572 kararında, birlik kararlarının ayrımcılık yarattığı hallerde iptal kararı verilmiştir.

Sonuç olarak CAS, kulüp birliklerinin kararlarını sportif gerekçelerle sınırlı olarak meşru kabul etmektedir.
Ekonomik veya rekabeti sınırlayıcı gerekçeler hukuka aykırıdır.

---

9. Uyum Programı ile Rekabet Hukukunun Uzlaştırılması

Sporun özelliği (lex sportiva) ve rekabet hukukunun ticari dinamikleri zaman zaman çatışabilir.
Bu iki sistemin uzlaştırılması için:

• Şeffaf karar alma süreçleri,

• Bağımsız etik komisyonu,

• AB uyumlu düzenleme mekanizmaları,

• Rekabet Kurumu ile istişare protokolleri

gibi adımlar gereklidir.

Nitekim UEFA ve ECA 2022 yılında “Integrity and Competition Integrity Charter” adlı belgeyle bu ilkelere resmiyet kazandırmıştır.
Türkiye’de de benzer bir “Rekabet Uyum Kodu” Kulüpler Birliği bünyesinde oluşturulmalıdır.

---

10. Sonuç ve Değerlendirme

Kulüpler Birliği anlaşmaları, spor ekonomisinin koordinasyon ihtiyacını karşılarken, rekabet hukuku bakımından riskli bir alan oluşturmaktadır.
4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi kapsamında alınan kararlar, eğer ekonomik parametreleri (fiyat, ücret, transfer vb.) etkiliyorsa kartel şüphesi doğurur.
Bununla birlikte, lig düzenini koruma ve sportif rekabeti dengeleme amacına yönelik koordinasyonlar, orantılılık testi ve muafiyet koşulları sağlandığında hukuka uygundur.

Türk spor sektörünün uluslararası rekabet normlarına uyum sağlayabilmesi için Kulüpler Birliği düzeyinde rekabet hukuku uyum programı zorunluluk haline getirilmelidir.
Bu hem Rekabet Kurumu nezdinde ceza riskini azaltacak, hem de Türk futbolunun kurumsal güvenilirliğini artıracaktır.