Kripto Varlıkların Kıymetli Evrak Sayılıp Sayılmayacağı Tartışması: Türk Hukuku, Uluslararası Yaklaşımlar ve Gelecek Perspektifleri

---

1. Giriş

Kripto varlıklar, özellikle 2009 yılında Bitcoin’in doğuşuyla birlikte finansal sistemin en tartışmalı ve yenilikçi araçlarından biri haline geldi. Bugün sadece yatırım aracı değil, aynı zamanda ödeme, menkul kıymetleştirme, akıllı sözleşmeler ve finansal teknolojilerde (FinTech) çok yönlü kullanım alanları vardır.

Bu noktada gündeme gelen en kritik sorulardan biri şudur: Kripto varlıklar, Türk Ticaret Kanunu kapsamında kıymetli evrak sayılabilir mi?

Kıymetli evrak, hukukumuzda sıkı şekil şartlarına bağlı, hakkın senede bağlı olduğu belgelerdir. Peki blokzincir teknolojisine dayalı, fiziki varlığı olmayan, tamamen dijital bir kayıt sistemi üzerinden işleyen kripto varlıklar kıymetli evrakın unsurlarını karşılayabilir mi?

Bu makalede, kripto varlıkların kıymetli evrak sayılıp sayılmayacağı tartışması; Türk hukuku, karşılaştırmalı hukuk, doktrindeki görüşler, Yargıtay ve Danıştay’ın güncel yaklaşımları, MASAK düzenlemeleri ışığında ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.

---

2. Kıymetli Evrak Kavramı ve Unsurları

2.1. TTK’daki Tanım

TTK m. 645:

“Kıymetli evrak, öyle senetlerdir ki, bunlarda mündemiç olan hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemez ve başkasına devredilemez.”

2.2. Unsurlar

• Hakkın senede bağlı olması

• Senet ile hak arasında ayrılmazlık

• Şekil şartları

• Devredilebilirlik

• Soyutluk ilkesi

2.3. Fonksiyonlar

• İspat fonksiyonu,

• Güven fonksiyonu,

• Tedavül fonksiyonu,

• Kredi fonksiyonu.

Bu çerçeve, kripto varlıkların kıymetli evrak olarak kabul edilip edilemeyeceğini tartışırken temel kıyas noktalarını oluşturur.

---

3. Kripto Varlıkların Hukuki Niteliği

3.1. Türk Hukuku’nda Tanım Eksikliği

Türk mevzuatında kripto varlıkların henüz net bir tanımı bulunmamaktadır. Sadece MASAK Genel Tebliğleri ve SPK bültenleri üzerinden bazı dolaylı düzenlemeler yapılmıştır.

BDDK ve SPK raporlarında kripto varlıklar:

• Elektronik para değildir,

• Banka mevduatı değildir,

• Fiziki varlığı olmayan dijital değerlerdir,

• Blokzincir teknolojisi ile kayıt altına alınırlar.

3.2. Avrupa Birliği Yaklaşımı (MiCA Regülasyonu)

2023 yılında kabul edilen Markets in Crypto-Assets (MiCA) düzenlemesi, kripto varlıkları ayrı bir kategoriye almıştır. MiCA’ya göre:

• Kripto varlıklar menkul kıymet değildir,

• Ancak bazı türleri (ör. stablecoin, security token) sermaye piyasası araçlarına benzer şekilde düzenlenebilir.

3.3. Anglo-Sakson Hukukundaki Durum

• İngiltere’de “property” olarak kabul edilir,

• ABD’de kripto varlıklar bazı durumlarda menkul kıymet (SEC kararlarına göre “security”) kabul edilebilmektedir.

4. Kripto Varlıkların Kıymetli Evrak Unsurlarıyla Karşılaştırılması

Kripto varlıkların kıymetli evrak sayılıp sayılmayacağı tartışmasının merkezinde, kıymetli evrakın unsurlarının kripto varlıklar bakımından karşılanıp karşılanmadığı sorusu yer alır. Türk Ticaret Kanunu’ndaki (TTK m. 645 vd.) kıymetli evrak tanımı ve unsurları esas alınarak yapılan karşılaştırma aşağıdaki gibi derinleştirilebilir:

---

4.1. Hakkın Senede Bağlılığı

Kıymetli evrakta:

• Hak, senetten ayrılamaz.

• Senet olmadan hak ileri sürülemez.

Kripto varlıklarda:

• Fiziki bir senet yoktur; hak, blokzincirdeki dijital kayda bağlıdır.

• Kripto cüzdan adresi, senedin yerini alır.

• Ancak bu yapı, TTK’daki “senet” unsurunu karşılamaz.

📌 Değerlendirme: Kripto varlıklar, “hak–senet sıkı bağlılığı” yerine “hak–blokzincir kaydı bağlılığı” ilkesine dayanır. Bu nedenle klasik anlamda senet niteliği taşımaz.

---

4.2. Şekil Şartı

Kıymetli evrakta:

• Zorunlu unsurlar vardır (örneğin, çek için muhatap banka adı, bono için vade, poliçe için lehtar).

• Unsurlar eksikse senet geçersiz olur.

Kripto varlıklarda:

• Kod satırları ve algoritmalarla varlık oluşturulur.

• Hukuken öngörülmüş şekil şartları yoktur.

• Tek düzenleyici unsur, blokzincir protokolüdür.

📌 Değerlendirme: Kripto varlıkların şekil şartları, TTK’nın öngördüğü formalizme uymamaktadır. Hukuki şekil yerine teknik protokol kuralları geçerlidir.

---

4.3. Tedavül Kabiliyeti

Kıymetli evrakta:

• Tedavül, ciro ve teslimle gerçekleşir (bono, poliçe).

• Hamiline yazılı senetlerde sadece zilyetliğin devri yeterlidir.

Kripto varlıklarda:

• Transfer, dijital cüzdanlar arasında gerçekleşir.

• İmza fonksiyonunu “private key” üstlenir.

• Ciro veya teslim değil, dijital anahtar aktarımı vardır.

📌 Değerlendirme: Fonksiyonel olarak benzerlik vardır. Kripto varlıklar, kıymetli evrak gibi el değiştirebilir. Ancak hukuki mekanizma farklıdır.

---

4.4. Güven Fonksiyonu

Kıymetli evrakta:

• Devlet güvencesi ve hukuki düzenleme vardır.

• Senedi elinde bulunduranın hak sahibi olduğuna güven duyulur.

Kripto varlıklarda:

• Güven, devlet güvencesine değil, merkeziyetsiz blokzincir teknolojisine dayanır.

• Kriptografi, çift harcama riskini önler.

📌 Değerlendirme: Kıymetli evrak güvenini devlet sağlarken, kripto varlık güvenini teknoloji sağlar. Bu temel fark, hukuki nitelendirmeyi zorlaştırır.

---

4.5. Soyutluk İlkesi

Kıymetli evrakta:

• Senet, temel ilişkiden bağımsızdır.

• Hamil, senedi iyi niyetle devralmışsa, borçlu temel ilişkiye itiraz edemez.

Kripto varlıklarda:

• Transferler de temel işlemden bağımsızdır.

• Örneğin, bir Bitcoin işlemi temel sözleşmeden ayrı olarak blokzincirde geçerli olur.

📌 Değerlendirme: Kripto varlıklar soyutluk ilkesine benzer bir yapıya sahiptir. Bu, kıymetli evrakla en güçlü benzerlik noktasıdır.

---

4.6. Sonuç

📌 Genel değerlendirme: Kripto varlıklar, kıymetli evrakın tedavül ve soyutluk işlevlerini karşılamaktadır. Ancak senet–hak bağlılığı ve şekil şartları bakımından TTK’nın öngördüğü kıymetli evrak tanımına uymamaktadır. Bu nedenle doktrinde ve uygulamada, kripto varlıkların “kıymetli evrak” olarak değil, ayrı bir kategori olarak düzenlenmesi gerektiği görüşü baskındır.

5. Doktrindeki Görüşler

5.1. Kıymetli Evrak Sayılabileceğini Savunanlar

• Blokzincir teknolojisinin sağladığı güvenlik, kıymetli evrakın güven fonksiyonunu karşılar.

• Tedavül kabiliyeti bakımından ciroya benzer bir aktarım sistemi vardır.

• Dijital çağda kıymetli evrak kavramı geniş yorumlanmalıdır.

5.2. Kıymetli Evrak Sayılamayacağını Savunanlar

• Fiziki senet unsuru yoktur.

• TTK’daki tanım net olarak “senet” kavramına dayalıdır.

• Kripto varlıklar ayrı bir düzenleme ile regüle edilmelidir.

---

6. Yargıtay ve Danıştay Yaklaşımları

• Yargıtay: Henüz doğrudan “kripto varlık = kıymetli evrak” değerlendirmesi yapmamıştır.

• Danıştay: Kripto varlıkların vergilendirilmesine ilişkin bazı dosyalarda, “gayrimaddi varlık” olarak nitelendirmiştir.

• MASAK: Kripto varlık hizmet sağlayıcılarını yükümlü kurumlar arasına almış ve kara para aklama önlemleri kapsamında sıkı raporlama zorunluluğu getirmiştir.

---

7. Uygulamada Yaşanan Sorunlar

1. Hukuki boşluk: Kripto varlıkların hangi kategoriye girdiği belirsizdir.

2. Vergilendirme: Menkul kıymet gibi mi, yoksa gayrimaddi hak gibi mi vergilendirileceği tartışmalıdır.

3. İcra ve iflas hukuku: Kripto varlıkların haczi nasıl yapılacak?

4. Teminat fonksiyonu: Kıymetli evrak gibi kredi fonksiyonu taşıyabilir mi?

5. Yargı kararlarının eksikliği: Uygulamada standart oluşmamıştır.

---

8. Geleceğe Yönelik Perspektif ve Çözüm Önerileri

• Türk Ticaret Kanunu’na ekleme: Dijital kıymetli evrak başlığı altında kripto varlıkların düzenlenmesi.

• SPK regülasyonu: Token ve coin türlerinin sermaye piyasası aracı olup olmadığının belirlenmesi.

• Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) entegrasyonu: Kripto varlıkların kayıt altına alınması.

• Hukuki kavramsallaştırma: Kıymetli evrakla birebir özdeş görülmeyip, “dijital kıymetli varlık” kategorisi altında yeni bir düzenleme yapılması.

• Uluslararası uyum: AB MiCA düzenlemesi ve FATF (Mali Eylem Görev Gücü) rehberleriyle uyumlu hareket edilmesi.

---

9. Sonuç

Kripto varlıklar, klasik anlamda TTK’daki kıymetli evrak tanımına tam olarak uymamaktadır. Çünkü fiziki bir senet yoktur ve hak, senede değil dijital kayıt sistemine bağlıdır. Ancak fonksiyonel açıdan bakıldığında, kıymetli evrakın güven, tedavül ve kredi işlevlerini önemli ölçüde yerine getirmektedir.

Bu nedenle kripto varlıkların, mevcut hukuki sistemde kıymetli evrak olarak kabul edilmesi mümkün görünmemektedir. Bunun yerine, ayrı bir düzenleme ile “dijital kıymetli varlık” kategorisi altında yeni bir hukuk rejimine kavuşturulması, hem yatırımcı güvenliği hem de ticari hayatın istikrarı için zorunludur.