Koşullu Salıverilmede Tekerrür: Türk Ceza Hukukunda Uygulama ve Sonuçları

Giriş

Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) koşullu salıverilme, cezanın belirli bir kısmını cezaevinde çeken hükümlünün, geri kalan kısmını toplum içinde belirli denetim altında geçirmesini sağlayan bir infaz kurumudur. Toplumun korunması, hükümlünün sosyalleşmesi ve yeniden topluma kazandırılması amacıyla uygulanır.

Ancak, koşullu salıverilmenin uygulanabilmesi, kişinin cezaevinde gösterdiği hal ve davranışlara, suçun niteliğine ve en önemlisi de tekerrür hükümlerine bağlıdır. Tekerrür yani suçun tekrarı halinde koşullu salıverilme oranları değişir, infaz süresi uzar ve hükümlü çok daha ağır infaz koşullarına tabi tutulur.

Bu makalede, koşullu salıverilmede tekerrür konusunu; yasal dayanakları, uygulama koşulları, Yargıtay içtihatları, uluslararası hukukla bağlantıları ve uygulamada karşılaşılan sorunlarıyla birlikte kapsamlı şekilde inceleyeceğiz.

---

1. Koşullu Salıverilme Nedir?

Koşullu salıverilme, halk arasında “şartlı tahliye” olarak da bilinir. Cezasını çekmekte olan hükümlü, belirli süreyi cezaevinde iyi halli geçirmişse, geri kalan süreyi dışarıda geçirme hakkı elde eder.

• Amaç, cezanın sadece cezalandırıcı değil, ıslah edici fonksiyonunu da öne çıkarmaktır.

• Hükümlü, tahliye olduktan sonra belirlenen süreyi denetimli serbestlik tedbiri altında geçirir.

---

2. Tekerrür Nedir?

Tekerrür, kişinin daha önce kesinleşmiş bir mahkûmiyetine rağmen yeniden suç işlemesidir. TCK m. 58’de düzenlenen tekerrür hükümleri, cezanın infazında ağırlaştırıcı sonuçlar doğurur.

• Tekerrür halinde fail, yeni suçtan aldığı cezanın infazını daha ağır koşullarda geçirir.

• Koşullu salıverilme süresi uzar.

• Denetim süresi daha uzun olur.

---

3. Yasal Dayanak

3.1. Türk Ceza Kanunu

• TCK m. 58: Tekerrür hükümlerini düzenler.

• Tekerrür halinde koşullu salıverilme süreleri, normal hükümlülere oranla daha uzun tutulur.

3.2. İnfaz Kanunu

• 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun koşullu salıverilme ve tekerrür hükümlerinin nasıl uygulanacağını ayrıntılı şekilde belirtir.

---

4. Koşullu Salıverilmede Tekerrürün Uygulanması

4.1. İlk Suç ve Normal Koşullu Salıverilme

• Normal şartlarda, kasten işlenen suçlarda hükümlü cezasının 2/3’ünü, taksirli suçlarda ise 1/2’sini cezaevinde çektikten sonra koşullu salıvermeden yararlanabilir.

4.2. Tekerrür Halinde Koşullu Salıverilme

• Tekerrür halinde koşullu salıverilme oranı değişir:

  • Kasten işlenen suçlarda 3/4,

  • Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasında 30 yıl,

  • Müebbet hapis cezasında 24 yıl,

  • Süreli hapis cezalarında ise 4/5 oranı uygulanır.

Bu hükümler, tekerrürün infazı ağırlaştırıcı etkisini açıkça göstermektedir.

---

5. Yargıtay İçtihatları

Yargıtay, koşullu salıverilmede tekerrürün uygulanmasına ilişkin pek çok karar vermiştir:

• Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 2016/6-144 E., 2017/234 K. kararında, tekerrür halinde koşullu salıverilme oranlarının kanundan doğan zorunlu bir sonuç olduğunu belirtmiştir.

• Yargıtay 1. Ceza Dairesi, 2019/4258 E., 2020/1352 K. kararında ise, “failin daha önce işlediği suçtan aldığı cezanın infaz edilip edilmediğinin tekerrürün uygulanabilirliği açısından belirleyici olduğu” ifade edilmiştir.

---

6. Tekerrür Halinde Koşullu Salıverilmenin Etkileri

6.1. Uzayan Cezaevi Süresi

Tekerrür halinde hükümlü, normalden çok daha uzun süre cezaevinde kalır. Bu durum, suçlunun topluma yeniden kazandırılması açısından tartışmalara yol açar.

6.2. Uzayan Denetimli Serbestlik Süresi

Hükümlü tahliye olduktan sonra daha uzun süre denetim altında tutulur. Bu süreçte iş, ikamet ve seyahat özgürlüğü kısıtlanabilir.

6.3. İnfaz Hukukunda Katı Rejim

Tekerrür hükümleri, infaz hukukunda “katı rejim” olarak nitelendirilir. Çünkü koşullu salıverilme bir hak değil, şartlara bağlı bir imkândır.

---

7. Uluslararası Hukukta Tekerrür ve Koşullu Salıverilme

Birçok ülke hukukunda tekerrür, koşullu salıverilme süresini uzatan bir faktördür:

• Almanya: Tekerrür halinde failin erken salıverilmesi zorlaşır.

• ABD: “Three strikes law” kapsamında üçüncü suçta ömür boyu hapis cezası gündeme gelir.

• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM): Koşullu salıverilmede tekerrür hükümlerinin uygulanmasını orantılılık ilkesi çerçevesinde denetler.

---

8. Tekerrür ve Koşullu Salıverilmede Eleştiriler

8.1. Orantısızlık

Küçük suçlar için dahi tekerrür hükümlerinin devreye girmesi, bireyin cezaevinde çok uzun süre kalmasına yol açar.

8.2. Topluma Kazandırma Amacına Aykırılık

Ceza hukukunun amacı, suçluyu topluma kazandırmaktır. Tekerrür hükümleri, hükümlüyü toplumdan daha uzun süre izole ederek bu amaca zarar verebilir.

8.3. İnsan Hakları Sorunları

AİHM kararlarında, tekerrür hükümlerinin uygulanmasının keyfî ve ölçüsüz olmaması gerektiği vurgulanmaktadır.

---

9. Günlük Hayatta Koşullu Salıverilmede Tekerrürün Etkileri

• Daha önce sabıkası bulunan bir kişi yeniden suç işlediğinde, normalden yıllarca daha uzun süre cezaevinde kalır.

• İş hayatına, aile yaşamına ve toplumsal ilişkilerine dönüşü daha da zorlaşır.

• Özellikle genç yaşta tekerrür hükümlerine tabi olan hükümlüler, topluma entegrasyonda ciddi sıkıntılar yaşar.

---

Sonuç

Koşullu salıverilmede tekerrür, Türk Ceza Hukuku’nda suç işleme eğilimini dikkate alan, toplum güvenliğini sağlamayı amaçlayan katı bir infaz rejimidir. TCK m. 58 ve infaz kanunu hükümleri, tekerrür halinde koşullu salıverilme oranlarını artırarak, hükümlünün cezaevinde daha uzun süre kalmasını öngörmektedir.

Ancak bu düzenleme, bireyin yeniden topluma kazandırılması ve orantılılık ilkesi açısından eleştirilere açıktır. Yargıtay kararları, tekerrür hükümlerinin kanundan doğan zorunlu bir sonuç olduğunu vurgularken; AİHM, bu uygulamanın insan hakları standartlarıyla uyumlu olmasına dikkat çekmektedir.

Sonuç olarak; koşullu salıverilmede tekerrür, ceza hukukunun caydırıcılık ve toplumu koruma fonksiyonunu yerine getirirken, bireysel hak ve özgürlüklerin korunmasıyla dengelenmesi gereken bir müessesedir.