Konutu Terk Etmeme (Ev Hapsi) Tedbiri Nedir?
Giriş
Ceza Muhakemesi Hukukunda, tutuklama yerine uygulanabilecek alternatif koruma tedbirleri giderek önem kazanmaktadır. Bu tedbirlerden biri de “konutu terk etmeme” tedbiridir. Kamuoyunda ev hapsi olarak bilinen bu tedbir, şüpheli veya sanığın topluma karışmasını engelleyerek yargılama sürecinin güvence altına alınmasını sağlar.
Türk hukukunda konutu terk etmeme tedbiri, Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m.109 kapsamında düzenlenen adli kontrol tedbirlerinden biridir. Tutuklama gibi özgürlüğü tamamen ortadan kaldırmaz, ancak kişinin belirlenen konut veya adres dışına çıkmasını yasaklar. Bu makalede, konutu terk etmeme tedbirinin hukuki niteliği, uygulama şartları, yargı kararları ve pratikte karşılaşılan sorunlar ele alınacaktır.
1. Konutu Terk Etmeme Tedbirinin Hukuki Dayanağı
CMK m.109/3-j maddesi:
“Şüpheli veya sanığın belirlenen konutunu terk etmemesi” adli kontrol tedbirlerinden biri olarak sayılmıştır.
Bu hükme göre, mahkeme veya sulh ceza hâkimliği, gerekli gördüğü hallerde şüpheli veya sanığın konutu terk etmesini yasaklayabilir. Böylece kişi, belirlenen adresin dışına çıkmadan yargılama sürecini beklemek zorunda kalır.
2. Konutu Terk Etmeme Tedbirinin Amacı
Ev hapsi tedbirinin amacı:
-
Tutuklamanın ağır sonuçlarını önlemek,
-
Şüphelinin kaçmasını engellemek,
-
Delil karartmasını veya tanık üzerinde baskı kurmasını önlemek,
-
Yargılama sürecini güvence altına almak.
Bu tedbir, özellikle tutuklamanın ölçülü olmadığı durumlarda uygulanır. CMK m.100’deki tutuklama nedenlerinin varlığı aranır, ancak tutuklama yerine daha hafif bir önlem olarak ev hapsi kararı verilir.
3. Konutu Terk Etmeme Tedbirinin Şartları
-
Suç Şüphesinin Bulunması: Hakkında kuvvetli suç şüphesi bulunan kişi için uygulanır.
-
Tutuklama Sebeplerinin Varlığı: Tutuklamaya neden olabilecek kaçma veya delil karartma ihtimali olmalıdır.
-
Orantılılık: Tutuklama tedbiri ağır bulunursa, ev hapsi tercih edilir.
-
Karar Yetkisi: Ev hapsi, mahkeme veya soruşturma aşamasında sulh ceza hâkimi kararıyla uygulanır.
Önemli Not: Bu tedbir, çoğu durumda elektronik kelepçe ile denetlenir (5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun m.105/A).
4. Konutu Terk Etmeme Tedbirinin Uygulanma Süresi
-
Ev hapsi, soruşturma veya kovuşturma süresince uygulanabilir.
-
Sürenin uzaması halinde en geç 30’ar günlük aralıklarla hâkim tarafından değerlendirilir.
-
Orantılılık ilkesi gereği makul süreyi aşmamalıdır. AİHS m.5 uyarınca uzun süreli uygulamalar özgürlük hakkının ihlali sayılabilir.
5. Ev Hapsi Tedbirine Karşı Başvuru Yolları
Ev hapsi kararına karşı şüpheli veya sanık:
-
CMK m.111 uyarınca, kararı veren mahkemeye itiraz edebilir.
-
Hâkim, dosya üzerinden veya duruşma açarak kararı kaldırabilir veya devamına karar verebilir.
-
Tedbirin süresiz şekilde uzatılması halinde, Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru ve AİHM başvurusu gündeme gelebilir.
6. Konutu Terk Etmeme Tedbirinin İhlali
Şüpheli veya sanığın ev hapsini ihlal etmesi halinde:
-
CMK m.112 gereği tedbir tutuklamaya dönüştürülebilir.
-
Elektronik kelepçenin çıkarılması veya cihazın sinyalinin kaybolması ihlal sayılır.
-
Hâkim, ihlal durumunda daha ağır tedbirler uygulayabilir.
7. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Perspektifi
AİHM, ev hapsini “özgürlükten yoksun bırakma” kapsamında değerlendirmektedir.
-
Guzzardi/İtalya (1980) kararında, ev hapsinin süresi ve kapsamı itibarıyla özgürlük hakkını ihlal edebileceğini vurgulamıştır.
-
Türkiye’de uzun süren ev hapsi uygulamaları bu nedenle AİHM denetimine konu olabilir.
8. Uygulamadaki Sorunlar
-
Elektronik kelepçe altyapısının yetersizliği: Teknik sorunlar ihlal gibi algılanabilir.
-
Tedbirin süresinin uzaması: Makul süre ilkesinin ihlali riskini doğurur.
-
İtiraz sürecinin yavaş işlemesi: Kişi özgürlüğü bakımından mağduriyet yaratabilir.
-
Meslek ve aile hayatına etkisi: Ev hapsi, fiilen kişinin ekonomik ve sosyal hayatını kısıtlamaktadır.
9. Tedbirin Kaldırılması ve Değiştirilmesi
CMK m.110 uyarınca, hâkim veya mahkeme:
-
Tedbiri kaldırabilir,
-
Daha hafif adli kontrol tedbirlerine (örneğin imza yükümlülüğü) dönüştürebilir.
Bunun için şüphelinin duruşmalara düzenli katılması, delil karartma riskinin ortadan kalkması ve kaçma ihtimalinin azalması gerekir.
10. Uygulamada Ev Hapsi Örnekleri
Ev hapsi genellikle şu suçlarda uygulanır:
-
Kamuoyu baskısı olan davalarda (ör. ekonomik suçlar),
-
Kadına yönelik şiddet davalarında,
-
Tutuklamaya alternatif olarak yaşlı, hasta veya hamile şüpheliler için,
-
Ağır ceza davalarında adli kontrol tedbiri olarak.
Sonuç
Konutu terk etmeme (ev hapsi) tedbiri, özgürlüğün kısıtlanması anlamında ciddi bir tedbir olmakla birlikte, tutuklamaya göre daha hafif bir önlem sunar. CMK m.109 çerçevesinde, orantılılık ilkesine dikkat edilerek uygulanması gerekir. Ancak uzun süreli ve keyfi uygulamalar, hem Anayasa m.19 hem de AİHS m.5 bakımından hak ihlallerine yol açabilir.
Ev hapsine maruz kalan kişilerin hak kaybına uğramaması için, düzenli itiraz başvuruları yapılmalı, elektronik denetim sistemindeki hatalar zamanında raporlanmalı ve gerektiğinde Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yoluna gidilmelidir.
About Post Author
