KOBİ’LER İÇİN REKABET HUKUKU
Giriş
Türkiye’de ekonomik hayatın en önemli aktörlerinden biri olan Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ’ler), toplam işletmelerin %99’unu, istihdamın ise yaklaşık %70’ini oluşturur. Böylesine önemli bir ekonomik ağırlığa sahip olan KOBİ’ler için rekabet hukuku, yalnızca büyük şirketlerin tekelci davranışlarına karşı korunma aracı değil, aynı zamanda piyasada adil rekabetin sağlanarak büyüme ve sürdürülebilirliğin desteklenmesi bakımından da vazgeçilmezdir.
Türk rekabet hukukunun temel dayanağı, 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’dur. Bu kanun, rekabeti bozucu anlaşmaları, hâkim durumun kötüye kullanılmasını ve rekabeti sınırlayıcı birleşme-devralmaları yasaklamaktadır.
Bu makalede, 4054 sayılı kanunun KOBİ’ler açısından taşıdığı önem, uygulamada karşılaşılan sorunlar, Rekabet Kurulu kararları ışığında KOBİ’lerin yükümlülükleri ve rekabet hukukunun KOBİ’ler için fırsatları detaylı şekilde ele alınacaktır.
1. KOBİ ve Rekabet Hukuku İlişkisi
1.1. KOBİ Tanımı
Türk mevzuatında KOBİ, çalışan sayısı, yıllık net satış hasılatı ve mali bilanço büyüklüğü kriterlerine göre belirlenmektedir. Yönetmeliklere göre:
-
Mikro işletme: < 10 çalışan, ≤ 5 milyon TL ciro,
-
Küçük işletme: < 50 çalışan, ≤ 50 milyon TL ciro,
-
Orta işletme: < 250 çalışan, ≤ 250 milyon TL ciro.
Bu sınıflandırma, rekabet hukuku uygulamalarında da önemlidir; zira ceza miktarları, muafiyet değerlendirmeleri ve rekabet ihlallerinde sorumluluklar, işletme büyüklüğüne göre değişiklik gösterebilir.
1.2. Rekabet Hukuku’nun KOBİ’ler için Önemi
KOBİ’ler genellikle rekabet ihlali yapan taraf değil, ihlallerden etkilenen taraf konumundadır. Örneğin, büyük bir üretici ile dikey ilişkide bulunan KOBİ bayiler veya distribütörler, rekabeti kısıtlayan sözleşmelere taraf olabilir. Bu durumda KOBİ’lerin rekabet hukukunu bilmesi hem cezai yaptırımlardan kaçınmalarını hem de haklarını korumalarını sağlar.
2. 4054 Sayılı Kanunun KOBİ’lere Etkileri
2.1. Rekabeti Kısıtlayan Anlaşmalar (m.4)
Kanunun 4. maddesi, rekabeti kısıtlayan anlaşmaları yasaklamaktadır. Örnekler:
-
Fiyat tespiti,
-
Pazar veya müşteri paylaşımı,
-
İhale danışıklığı,
-
Yeniden satış fiyatının dikte edilmesi.
KOBİ’ler, büyük tedarikçilerin kendilerine yeniden satış fiyatı belirleme dayatmasıyla sık sık karşılaşmaktadır. Rekabet Kurulu’nun yerleşik içtihadına göre (örn. Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.), yeniden satış fiyatının belirlenmesi açık ihlal niteliğindedir.
2.2. Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması (m.6)
Büyük şirketler, piyasada hâkim durumda olduklarında KOBİ’lere karşı rekabeti sınırlayıcı uygulamalara başvurabilirler:
-
Aşırı düşük fiyat uygulaması (yıkıcı fiyatlama),
-
Bağımlı tedarikçiye keyfi sözleşme şartları dayatma,
-
Rakip KOBİ’nin pazara girişini engelleme.
KOBİ’ler bu durumda Rekabet Kurulu’na şikâyet yoluna gidebilir.
2.3. Birleşme ve Devralmalar (m.7)
KOBİ’lerin doğrudan büyük birleşme ve devralma işlemleri yapma ihtimali düşük olsa da, pazarın tekelleşmesi onların faaliyetlerini doğrudan etkiler. Örneğin, büyük bir zincir market birleşmesi, küçük tedarikçilerin pazara erişimini sınırlandırabilir.
3. Rekabet Kurulu Kararları Işığında KOBİ’ler
3.1. Dikey Anlaşmalar ve Bayilik Sistemleri
Rekabet Kurulu, özellikle dikey anlaşmalarda yeniden satış fiyatının belirlenmesini sıkı şekilde denetlemektedir. Örneğin, beyaz eşya, otomotiv ve elektronik sektöründe bayilere fiyat dayatılması durumlarında ciddi idari para cezaları uygulanmıştır.
3.2. Grup Muafiyetleri
KOBİ’ler için önemli olan düzenlemelerden biri de grup muafiyeti tebliğleridir. Dikey Anlaşmalar Grup Muafiyeti Tebliği (2002/2), belirli koşullarda dikey anlaşmalara otomatik muafiyet tanımaktadır. Bu muafiyet, özellikle KOBİ’lerin bayilik sözleşmelerinde esneklik sağlar.
3.3. İhale Danışıklığı
KOBİ’ler, kamu ihalelerine katılırken zaman zaman danışıklı teklif verme baskısıyla karşılaşabilir. Ancak bu davranış, 4054 sayılı kanuna göre en ağır rekabet ihlallerindendir ve yüksek para cezaları doğurur.
4. KOBİ’ler İçin Rekabet Hukuku Uygulamalarında Riskler
-
Farkında olmadan ihlale taraf olma: Büyük firmaların dayattığı sözleşmelere imza atan KOBİ’ler, ihlalin tarafı sayılabilir.
-
Eğitim eksikliği: Rekabet hukuku farkındalığının düşük olması cezai yaptırımlara yol açar.
-
İhale süreçleri: Küçük işletmeler, ihalelerde rekabet kurallarına aykırı davranışlara sürüklenebilir.
5. Rekabet Hukuku İhlallerinde Cezalar ve KOBİ’ler
4054 sayılı Kanun’a göre idari para cezaları, ilgili işletmenin yıllık cirosu üzerinden hesaplanır.
-
Temel para cezası: %2 ila %4,
-
Ağırlaştırıcı/indirici nedenlere göre %10’a kadar çıkabilir.
KOBİ’ler, küçük ciroları sebebiyle görece daha düşük ceza ödeseler de, bu miktarlar yine de faaliyetlerini ciddi şekilde sarsabilir.
6. KOBİ’ler İçin Fırsatlar ve Stratejiler
6.1. Rekabeti Korumadan Doğan Avantajlar
KOBİ’ler, rekabet hukukunu bir “engelleyici yük” değil, bir koruyucu kalkan olarak görmelidir. Örneğin:
-
Büyük tedarikçilerin baskısına karşı şikâyet mekanizması,
-
Adil fiyatlandırmanın sağlanması,
-
Pazar paylarını artırma fırsatı.
6.2. Uyum Programları
KOBİ’lerin, büyük şirketler gibi kapsamlı uyum programları yapması beklenmese de, şu adımları atmaları önerilir:
-
Çalışanlara rekabet hukuku eğitimi,
-
Sözleşmelerin hukukçular tarafından incelenmesi,
-
İhale katılımlarında danışmanlık alınması.
6.3. Pişmanlık Başvurusu
Eğer bir KOBİ rekabet ihlali içerisinde yer aldıysa, pişmanlık başvurusu yaparak cezalardan tamamen veya kısmen kurtulabilir.
7. Avrupa Birliği ve Türk Rekabet Hukuku Karşılaştırması
Türk rekabet hukuku, büyük ölçüde AB rekabet hukuku ile uyumlu hale getirilmiştir. KOBİ’ler için:
-
De Minimis Tebliği (AB’de küçük etkili anlaşmaların muafiyeti),
-
Grup muafiyetleri,
-
Pazar payı eşikleri.
Türkiye’de henüz AB’deki kadar ayrıntılı bir “de minimis” düzenlemesi olmamakla birlikte, Rekabet Kurulu kararlarıyla küçük işletmelerin ihlallerde daha farklı değerlendirildiği görülmektedir.
8. Yargıtay ve Rekabet Kurulu Karar Örnekleri
-
Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Yeniden satış fiyatının belirlenmesi ihlali açık ihlal sayılmıştır.
-
Rekabet Kurulu 2021/13-15 K.: İhale danışıklığında KOBİ statüsündeki şirketlere de ciddi para cezaları uygulanmıştır.
-
Rekabet Kurulu 2020/55-67 K.: Dikey anlaşmalarda grup muafiyeti koşulları sağlanmadığı gerekçesiyle KOBİ bayilere yaptırım uygulanmıştır.
Sonuç ve Değerlendirme
KOBİ’ler için rekabet hukuku hem bir yükümlülük hem de fırsattır. 4054 sayılı kanun kapsamında:
-
KOBİ’ler, büyük şirketlerin rekabeti bozucu davranışlarına karşı korunmaktadır.
-
Ancak aynı zamanda, farkında olmadan ihlale taraf olurlarsa ciddi yaptırımlarla karşılaşabilirler.
-
Bu nedenle KOBİ’lerin, sözleşmelerini dikkatle incelemesi, rekabet hukuku farkındalığını artırması ve gerektiğinde Rekabet Kurumu’na başvurması hayati önemdedir.
KOBİ’ler, doğru stratejiyle rekabet hukukunu bir tehdit değil, büyüme ve sürdürülebilirlik için bir avantaj olarak kullanabilirler.
About Post Author
