Kıymetli Evrakta Zilyetlik ve Mülkiyetin Devri Arasındaki İlişki

---

1. Giriş

Kıymetli evrak (çek, bono, poliçe, hamiline yazılı senetler vb.), ticari hayatın güven ve işleyişinin temel taşlarından biridir. Bu belgelerin en önemli özelliği, üzerlerinde yazılı hakkın senetten ayrılamaz olmasıdır. Yani senet olmadan hak ileri sürülemez.

Bu nedenle kıymetli evrakta zilyetlik (fiilî hâkimiyet) ve mülkiyetin devri arasındaki ilişki, hem teorik hem de pratik açıdan kritik öneme sahiptir. Zira kıymetli evrakın devri yalnızca bir borç ilişkisini değil, aynı zamanda hakkın devrini ve mülkiyetin aktarımını da içerir.

Bu makalede;

• Zilyetlik ve mülkiyet kavramları,

• Kıymetli evrakın türlerine göre devrin usulü,

• Zilyetliğin devri ile mülkiyetin geçişi arasındaki farklar,

• İyi niyetli hamile etkileri,

• Yargıtay içtihatları,

• Uygulamadaki sorunlar ve çözüm önerileri
  detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

---

2. Zilyetlik ve Mülkiyet Kavramları

2.1. Zilyetlik Nedir?

Türk Medeni Kanunu (TMK) m. 973’e göre zilyetlik, bir eşya üzerinde fiilî hâkimiyetin bulunmasıdır.

• Fiziki mallarda zilyetlik elle tutulur, gözle görülür hâkimiyettir.

• Kıymetli evrakta ise senedin kimin elinde bulunduğu zilyetliği ifade eder.

2.2. Mülkiyet Nedir?

TMK m. 683’e göre mülkiyet hakkı, bir şey üzerinde kullanma, yararlanma ve tasarruf etme yetkisini içerir.

• Kıymetli evrak bakımından mülkiyet, senet üzerindeki hakkın ve senedin devralınması anlamına gelir.

2.3. Zilyetlik ile Mülkiyetin Farkı

• Zilyetlik fiilî hâkimiyeti,

• Mülkiyet ise hukuki hâkimiyeti ifade eder.

Bir kişinin kıymetli evrak üzerinde zilyet olması, her zaman onun malik olduğu anlamına gelmez. Ancak iyi niyetli üçüncü kişilerin korunması nedeniyle kıymetli evrak hukukunda bu iki kavram çoğu zaman iç içe geçer.

---

3. Kıymetli Evrak Türlerine Göre Devir

3.1. Nama Yazılı Senetler

• Devir, yazılı devir beyanı ve senedin teslimi ile olur.

• Hem mülkiyet hem zilyetlik, bu iki unsurun birleşmesiyle devrolur.

3.2. Emre Yazılı Senetler (Bono, Poliçe)

• Devir, ciro ve teslimle gerçekleşir.

• Ciro → mülkiyeti devreden beyan,

• Teslim → zilyetliği devreden fiilî işlem.

3.3. Hamiline Yazılı Senetler

• Sadece teslimle devredilir.

• Zilyetliği kazanan, mülkiyeti de kazanmış olur.

• Burada zilyetlik ile mülkiyet neredeyse tamamen örtüşür.

---

4. Zilyetliğin Devri ile Mülkiyetin Devri İlişkisi

4.1. Zilyetliğin Önemi

Senedi elinde bulunduran kişi, ilk bakışta hak sahibi sayılır.

• Bu, tedavül güvenliği ilkesinin sonucudur.

4.2. Mülkiyetin Devri

• Senet üzerinde mülkiyetin devri için sadece zilyetlik yetmez.

• Emre yazılı senetlerde ciro şartı aranır.

• Nama yazılı senetlerde yazılı devir beyanı gerekir.

4.3. İyi Niyetli Hamilin Korunması

• Hamil senedi iyi niyetle devralmışsa, mülkiyet hakkı kazanmış sayılır.

• Borçlu, temel ilişkiden doğan def’ileri ileri süremez.

---

5. Uygulamada Sorunlar

1. Çalınan veya Kaybolan Senetler:
   Zilyetliği ele geçiren kötü niyetli kişi, senedi devredebilir. İyi niyetli hamil korunur; gerçek malik hakkını kaybeder.

2. Sahte Ciro:
   Ciro zincirinde sahte imza bulunursa, sonraki hamillerin durumu tartışmalı hale gelir.

3. Vadeli Çekler:
   Hukuken mümkün olmamasına rağmen vadeli çekler, mülkiyet ve zilyetlik tartışmalarına yol açar.

4. Elektronik Senetler:
   Dijitalleşen senetlerde zilyetlik kavramı nasıl tanımlanacak? Elektronik kayıt üzerindeki tasarruf, fiilî zilyetliğe eşdeğer mi sayılacak?

---

6. Karşılaştırmalı Hukuk Perspektifi

• ABD (UCC): “Possession” (zilyetlik) ve “ownership” (mülkiyet) kavramları ayrıdır; ancak holder in due course kavramı iyi niyetli hamili güçlü şekilde korur.

• AB Hukuku: eIDAS Tüzüğü ile dijital kıymetli evraklarda zilyetlik elektronik kayda bağlanmıştır.

• İsviçre: Türk hukukunun esin kaynağı olan Borçlar Kanunu, kıymetli evrakta zilyetlik ve mülkiyetin birlikte devrini öngörür.

---

7. Çözüm Önerileri

1. Elektronik Kıymetli Evrak Düzenlemesi:
   Dijitalleşme çağında zilyetliğin elektronik ortamda nasıl korunacağı netleştirilmelidir.

2. Zayi ve Çalıntı Senetlerde Koruma:
   Gerçek malikin korunması için özel hükümler getirilmelidir.

3. Ciro Zincirinin Güvenliği:
   Sahte imzaların önlenmesi için noter veya banka destekli sistemler geliştirilmeli.

4. Uluslararası Uyum:
   Türk Ticaret Kanunu, UCC ve AB düzenlemeleriyle uyumlu hale getirilmeli.

---

8. Sonuç

Kıymetli evrakta zilyetlik ve mülkiyetin devri, ticari güvenlik açısından birbirini tamamlayan kavramlardır.

• Hamiline yazılı senetlerde zilyetlik mülkiyeti de beraberinde getirir.

• Emre ve nama yazılı senetlerde ise ciro ve yazılı devir beyanı ile mülkiyet devri sağlanır.

Ticaretin güvenliği için iyi niyetli hamil korunurken, kötüye kullanımları önleyecek düzenlemelere de ihtiyaç vardır. Özellikle elektronik senetlerin yaygınlaşması ile birlikte zilyetlik ve mülkiyet ilişkisinin yeniden tanımlanması zorunlu hale gelmiştir.